KORERO HOKOHOKO, ME NGA KAIPUKE, A MO TE NGAKI WHENUA ANO HOKI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 4, 30 April 1856, Page 13

KORERO HOKOHOKO, ME NGA KAIPUKE, A MO TE NGAKI WHENUA ANO HOKI.

Mo Aperira. E korero ano o matou pukapuka o hou mai o Atereria; kahore he nukunga ake o nga utu mo te kai, ana hokoa i reira. E ngahoro pa ano te hua, o nga mara kua bauhakea; abe nui, be pai, nga kai e ka~ wea mai ana kite bokoboko. He nui pa nga riwai. He ranea pu ano ;no te riwai: koia ka pikaukauria ai ki nga kaata o te Pakeba i nga ara o Poibakena o me Merepeoa boko ai; a etorn hereni mo te hanaraweli ki Poibakena. Ki Merepena, he mea boko te hauaraweti mo nga hereni o 5, he mea ano e Kei te uinga, e ona kai ni; kite maha o nga riwai i Merepena: mete maha i Opetaone. E meinga ana etoni te kau mano tana, (30,000) e tutata ana ki ana kainga nei. Na konei kahore e pai kia hoatu o konei riwai ki reira boko ai. Ki le mea, ka kake te ntu mo te riwai ki Opetaone me Poibakena a te botoke nei; kahore pea he riwai e toe, nei utanga atu ma tatou; i na hoki, e kainga ana o konei riwai, e te iro. Abakoa nui pu te hua o te riwai o atariria i tenei tau, ekore e mea, e penei tonu a enei tan e takato ake, no te mea, be tau hua ki reira, muri lata iho ano be tau raki. He mea tika kia akona, te tokomaha o nga kai ngaki pamu ; kia penei am raatou, ko te utu o a tatou riwai kia hoki iti iho i o tawahi, boko mo aratou riwai, kei tenei hoki te nui ai tatou. He pai kainga, be pai oneone, a be tini no nga awa awa, bei rerenga poti utauta kai, koia nei te nui, i rawe ke ake ai tatou i era kainga. Ama enei mea e rabi haere ai te rongo me to moni o Nui Tireni, mehemea e tika ana ia tatoa te wbakabaerenga ole mahi. He mea pai kia maiou, kia kite i te wa hokohoko, me nga kaipuke o te tahataha; kua toa pai ano te mahi: kua tika te whakaaroo nga kai ngaki Maori, ina hoki, koa utaina mai eta hi o aratou witi, hei boko ma te Pakeiia. Kua mea pea nga Maori, he bori kia, kaiponohia nga witi, me nga mea kaioa e ngakia ana e te Maori, a kia tae ra ano ki tewa e nui at te utu, hei retra ka homai ki lehoko be mea he, pu ano ianei tenei mea; ma konei hoki e kahore ai le moni ia tatou, e kore ai he mahi ma o tatou hcramana me a

tatou kaipuke. Ko te wa tenei mo te monf e ahuareka ai te hokolioko, be Hi boki le moni o tonei lakiwa. He torutoru nga kaipuke u mai i ta marama o Maehe, a ko nga kafpuke i u mai i reira, i u mama mai, ara he fti nga kai i runga; na reiia boki i tumahi kore ai etabio ana kaipuke i tukua kia baere noa atu. Kei le wa e hokono ai te kai me nga tint mea penei; kei reira te ngahau ai ano le hokohoko a ma reira te kitea ai be moni ma te lokomaha hei whakaea i o ratou nama, ki te kore i te nui abakoa ko te whakahaere tonu ite hokokoko; mo le roanga o nga tau te kitea ai te mau tonu o ona pai; ote tangaia abuwhenua. Naiana e nga kai titiro o tenei mi pep a, me titiro e koutou ki nga korero o te pukapuka ote marama o Maehe; ko te pukapuka ia i nga korero o nga mahi kaipuke o taua marama. Aka titiro ano ki tenei pukapuka ma reira te kitea ai te biranga ake o nga kaipuke o tenei marama i tera marama o Maehe. E tenei marama 78 kaipuke i u mai i tetahalaha, huia nga tana o aua kaipuke 2695, a 166, Pakeha i eke mai i runga. 7512 puhera witi (i k»ke ke ake te maha o enei i o tera marama), 1292 puhera kanga, 627 puhera oti, 2o puhera papapa, 88 peke paraoa 123 kaho pouaka aporo, 557 keie riwai, 90 kete aniana, 8 kaho pata, 1 pouaka pata pakeke, 46 takai pihi kaone, 18 pouaka honi, 9 kaho me le I£■ o nga poaka tote, 5 kaho piwhi, 71 poaka, 16 kau, 12hoiho, 12 tikaokao, 1665 hipi, 180 peke purapura larutaru, 2 tana muka, 6 takai huruburu pirikahu, 40 tana kapa, 1 kaho hinu, 30 rakau whakapakoko, 5000 wawa taepa, 5549 pou taepa me nga wawa, 15,000 wawa nonohi, 5000 pereki, 25 tana kobatu hanga whare, 62,240 mano putu papa, 2 poti, 675 tana wahie. 27 tana kapia, 245 peke kapia. Kite mea ka lirohia tenei whakabaerenga korero mo nga mea i u mai i tenei marama, kite korero mo nga mea i u mai i tena marama, makonei te kilea ai te koninga ake o te hokohoko; a kua lua pai ano tenei mea, ko nga mea i u mai i lenei marama i nui rawa ake i to te marama o Maehe. Ko nga kaipuke rerere ki nga tahataha. hei kawe mea atu ki reira koia nei, 72 aua kaipuke, huia kaioaiia nga tane 1522 ko nga Pakeha i eke atu 16/, a e 700 hipi i kawea, a 3 hoiho. He mea pai, kia kitea, e he hipi nga mea e kawe kawea ana e aua kai hoko ki nga tahataha, a kia kawea mai ano kite taone nga hipi o te bunga kua maha a ratou hipi. Kahore he kaipuke u hou mai o Ingari-

nga, oliia erua c nieatia ana meake u mai, ko Hohepa Wirihi, ko Katema, ko konei. Nga puke u mai o nga whenua o tawahi koia nei. No Opetaone, te kune Erena, e 40 rana ; be taonga nga utanga, me nga Pakeha eke mai 10. No Nukahera, 2 kaipuke 900 tana, 16 pakeha eke mai, 292 kail, 59 hoiho, 580 hipi, 36 tana waro. No Merepena, 5 kaipuke, 575 tana, he taonga nga utanga, 92 pakeha i eke mai. No Poihakena, 4 kaipuke 1165 tana he taonga nga utanga, 21 hoiho, 22 hau, 20 tana waro, 54 pakeha i eke mai. Ko nga puke rere atu ki aua kainga. ICi Merepena 3, 246 tana, 130 tana me nga peke 882, riwai 5, pouaka pihi kaone ; 23 pakeha eke mai. Ki Poihakena 3 kaipuke, 1583 lana, 26 peke riwai, 14 peke aniana, 420 peke witi, 15 takai huruhuru hipi, 58 paere huruhuru hipi, 700 peke riwai, 40 tana kapa, 1220 pouaka kapia, 193 hiako kau, 99 pakeha eke atu. Te paka. Hutana e rere ana ko te wcro tohora; he kaipuke pai taua kaipuke nei; i whakau mai ki Akarana, kite hoko kai ma ratou, a e rere ana ko te tabatahao Hapana wero tohora ai. Kua ronga matou, meake meinga tetahi Tima, hei rerere alu ikonei ki Merepena. A kua meinga e te kawanatanga o tertei pito o Nui Tireni, kia 6000 pauna hei ulu atu kite tima ; ana homai tetahi ki konei rerere ai. Nga utu mo te Wiremu Teni, e boalu ana e te kawanatanga mo te tau 5000 pauna. Kotahi mano i hira ke ake o nga- moni mo te tima hou, i nga moni e hoaiu ana kia te Wiremu Teni; na ko nei i mea ai matou, ekore e roa ka mahia mai he tima e nga pakeha, i whiwhi ki tenei kaipuke kite tima. Na te Wiremu Teni; tenei taone i kabukahiika kau ake ai; tena ko te lima mo Merepena ka tino pai ke ake, mana hoki e uta mai nga pakeha o reira, a e hua ai te moni ia ratou te kawe mai ki konei. Nakonei matou i me ? ai, kia kaha te ngaki i te whenua e koutou e nga kai ngaki Maori; ka takoto nei hoki nga ara e tae wawe ai a koulou kai, ki tawahi i nga tima nei eru. Kite mea ka nui ta koutou mahii ta kai, ekore e noho alu le pakeha mete moni i tawahi. , Ki le maia tatou kite ngaki, otira kia kakama pu ano talou, kia kake ke ake ai to I tatou nui kai i o Poihakena, i tawahi katoa.

Kei konei hoki te take o talou e nui ai tatou a enei ra e takoto ake nei. Ko nga utu enei o Akarana i enei ra, be mea ata ui ui marire.

MEA PARAOA. Paraoa, tualahi, 30/. te tana. Paraoa, luarua, 28/. te lana. Taro pakeke, e piki ana e beke ana ngautu' 30s. 355. te rau. Taro, te robi 21b., Bd. Papapa, Is. 6d. tepubera. Poaka Mb Ara Atu Kai, Te piwbl mete pirikabu, 7d. mete 9d. mo te pauna kotahi. Poaka, (mea tote, mealotekore,) sd. mete 6d Mea o te Mara, Witi, e ill ana taua kai, 6s.toßs. tepubera. Kanga—be nui tenei kai, 4s. ss. te pubera. Oti, kabore kau, a, kahore i paingia. Hiwai 4/. te Una. Aniana, i£d 2d. te pauna. Tarutaru maroke, 5/. 6/. te lana. Kai Ke. Pata, is. 9d. te pauna. Hua heihei, 3s. mo te tekau ma rua. Heihei, 6s. 7s. takirua. Parera, 7s. Bs. takirua. Kuihi, 9s. 10s. te mea kotabi. Pipipi, 10s. lis. te mea kotahi. Poaka whakapaoa, lOd. lid. te pauna. Kai Ke. Te ti, 61. 6/. 10s. lepouaka. Huka, 3Jd sd. te pauna. Kawhi, lOd. te pauna. Raibi, 2d. 2d J. te pauna. Hopi, 40s. mo te banereta. Kanara, 2s. te pauna. Tupeka, 2 bereni 3 kapa mo te pauna. Kararehe. Hoibo, 20*. 70/. te mea kotahi. Kau mahi, 30/. 40/. Ie lakirua. Bipi, 20s. 28s. mea kotahi. Kau Waiu, 10/. iOs. 13/. te mea kotabi. KuwaoKau, 25, 40 bereni mo te mea kotahi