KO NGA TIKANGA A TE PAKEHA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 3, 31 March 1856, Page 4

KO NGA TIKANGA A TE PAKEHA.

E nga Kaumatua o nga Tangata Maori. Tena koutou.—l mea mai te Kawana kia tuhituhia te tahi Pukapuka ki a koutou hei whakaatu i nga Tikanga a te Pakeba mo nga ihii Wbakawa, nio nga aha mo nga alia. Tena, ki aia wbakaarobia mai : ko nga Tikanga pai boki enci 1110 nga fwi e liiahia ana kite ata nolio. Na lo koiilou boa, na te

Matenga, na te lino Kai-wbakarite-whaka-wa. No Akarana. I h luware noa ifio ana te tangata Maori, e pain noa ana te tahi jte lalii; abakoa ile tahi te tika, kibai i tukua e etabi; no te mea e kaba ana ratou. Quia, kua mohio te tangata Maori inaianei ki etabi o a te Pakeba ritenga ; a e whakaae ana nga mea kua mohio, engari rawa nga ritenga ate Pakeba e t.ka ana. Tenei ano etabi atu ritenga a te Pakeba, kahore ano pea i mobiotia noaiia e nga tangata o Nui TiPC III* Mibaro rawa te tangata Maori, ina baere atu ki tawahi ki Ingarani; miharo rawa te Pakeba, ina baere mai ki Nui Tireni. I mibaro ai te tangata Maori, i kite ia i te bua o te tangata. Kapi katoa uga wahi o Ingarani, kahore he wahi takoto kau; he mara kau, be wbare, be taone. Me nga taonga hoki, me nga kaipnke, tini, lini whakabarabara. Kabore boki bo wbawhai; abakoa mano tini whakarere te tangata, kibai rawa i rite ki a te tangata Maori wbawhai, te mau, le kino: noho noa ana tera tangata me ona taouga, me ana mara, me ana aba me ana aba ; te ai he taua ki a ia, te ai he wehi, he aba be aha. Miharo rawa hoki te Pakeba, ina baere mai ki Nin Tireni. Te unga ki uta. ka patai, Keiwbea nga tangata o Nui Tireni ? Heoi ano nga tangata ko tenei hunga. takoloruloru! keiwhea boki o ratou whare, a ratou mara, o ratou taonga ? He rarauhe kau to tenei motu! Nana, ko nga tangata tenei o Nui Tireni, ko nga wbeua e kauki nei, ko anamata parekura hoki; heoi ano nga taonga ote tangata Maori ko tona oneoue; kabore hoki ona ngakau kite hanga wbare, kite rongoa taonga, i te tini o nga taua, i te noho kino o tenei wbenua. Otiia kua puta ke te whakaaro a etahi o nga tangata Maori, a e hiahia ana kite pai. Ae ra, kite maia ratou, kite lapatahita ratou whakaaro, ka kake ano tenei motu, ka rite ki Ingarani. Na, ko te tino mea tenei i kake ai a Ingarani, ko te Rongo pai. Ite poauauianga, i ntetahi ano ki Nui Tireni. Karakia ka karakia, na, ka kake; no te mea hoki e mahara ana te Atua kite hunga e mahara ana ki a ia. Ko te tahi mea hoki tenei i kake ai a Ingarani, ko nga tikanga kua oii te whakatakoto mo tenei mea, 1110 tenei niea, mo tenei mea. I he tetahi tangata, i tahae rariei, i patu ra-

nei i tetahi tangata, ka kawea kite kai wbakarite wbakawa, aka whiua lona bara: na r ka wehi elahi kite noho kino, a kore noa iho nga pakanga nui, nga penci me o lenei whenua. Ko le mea lenei iheni le Maori. No te lahi lehara, uiaina tonutia atu ki runga ki etahi. No konei hoki te a letangata Maori, "He kai Otiia ehe ana: Ko te tikanga tenei. No lera tangata te he, me utu ano e ia ; kaua e rapua te utu i era atu tangata e noho noa ana. x\ma wai e whakarite te utu? Mate tangata i tahaetia tana men, i ahatia ranei tana aha, tana aha? Kahore; ka kawea hoki ia ete wbakatakariri; a, ki tana, kia nui noa atu te utu. Kite kohurutia te lahi, ma wai e takitaki tona matenga? Ma tona iwi ? Kabore. Me i mate hoki te kai kohuru i a ralou, na, kaanga mai ano tona iwi kite rapu utu mona : a ka tupu le kino, a, tuku iho tuku iho. I etahi kohurutanga ano hoki, he tokomaha e male no te hunga kihai i tata ki te kohuru tuatahi, mete ora ano te tangata nana taua pa'unga. Titiro hoki. Kotahi ano te tangata i kohurutia i Rolorua i mua. Me i hopukia te tangata n.ina i kohuru, mei wkakamatea ! kihai i wiiawhai a Rotorua raua ko Waikato. Tena ko lenei, ka kaiponubia taua tangata, na, ka whakatika a Waikato; a e wha nga pahoro, e rima rau hoki nga tupapaku.nga utu mo taua kohuru kotahi: tini noa iho nga tamariki, nga wahine, nga tane, i mate hei utu mo tana mahi. Ko la te Pakeha tenei i lJeoi nsra tangata e mate, ko le tangata nona le he. I mua ia, rite tonu te* Pakeha kite tangata Maori: he paiu noa la te lahi tangaia ite tahi langata; he tnnuhuruhuru noa iho; no te mea hoki kabore he kaumalua nui hei whakatakoto i nga tikanga, hei whiu i nga tangata kino. Nawai a, te kilenga o te Pakeha, engari rawa te ata noho; na ka moa ralou, Ma te aha e man ai te pai ? Ma nga tikanga kia whakatakoioria mo lenri mea mo lenei mea ma nga kaumr.tua hoki hei tohe i aua tikanga, hei whiu hoki i le hunga noho kino. Na, ka whakariieae ralou etahi kaumalua pai hei whakatakolo tikanga, etahi hoki liei wnakariie wbakawa. Ko te Kingi raua ko tana Kawana nga kai whakatakolo tikanga : ko le kai whakarite wbakawa te kaumatua hei whakarongo i nga korero a te tangata e wbakawa ana i le lahi, a le tangata hoki e whakawakia ana. Ko tahi lekau ma rua hoki nga hoa o te kai whauarite whakawa ) ko o ralou in^oa ko te lekau ina rua." Aki le wbakaae

ralou, ina whakawakia te tabi tangata mo le tahi mahi kino, e tika ana nana ano taua main, na, ma te kai wakarite e mea, Me alia ranei me aha ranei te utu mo taua kino. Koia hoki i banga ai e ratou le whare whakawa kia nui; kia rongo katoa ai nga tangata, kia moiiio ai e tika ana te mahi a nga kai whakarite wliakawa. Kua oti ano hoki etahi rangi te whakarile e ratou hei ra komiti; aka taka mai ana ra na ka huihui mai te lino kai whakarite whakawa ratou ko te tekau ma rua, ko te tangata nana te whakawakanga, ko te tangata hokie whakawakia ana, kite whare whakawa. Na, ka whiua katoatia te likanga ma ratou ma le tino kai whakarite whakawa ratou kb le tekau ma rua, a ka puaki mai ta ratou kupu, he whakawa tika ranei, he whakawa he ranei: heoi ano, mutu tonu iho te totohe • a e kore e tuku ta ratou kupu kia takahia e te tangata. Na ka whiua te tangata, me he inea e kino ana» aka tukua kia baere noa, kite mea kahore ona hara. A kore noa iho te whawbai, te penei me a le Maori. c Tenei ano boki te tahi mea i be ai te Maori, ko te tauiohe kai nga. Ko te tahi take tenei i binga ai te tangata i mua;—i maumauria ai, i likopuralia ai, nga kai pai i homai uei ete Atua ma tatou. Ko te tahi take riri hoki tena a matou i mua ; a mate iho te tangaia i runga i tona oneone. No a matou tikanga hou ia kna kore te whawbai mo te oneone. Kite lautohea le kainga, e kore te tahi e tukua kiapeia maoriliae te tahi; be ritenga he hoki tenei: ma tenei boki, abakoa tika noa nga korero a te tahi, ka riro tona oneone i te tangata kaba. Ko tale Pakeha tikanga tenei, Kite lautohea te tahi oneone, me haere nga tangaia nana te totohe kite kai whakarite wbakawa, ratou ko te lekau ma rua, a ma ralou e wbakaatu te likanga mete tangata nona te oneone. Na, ka peia te tangata pokanoa; a ka homai te kainga kite tangata nona lena wahi. Tenei ano te tahi tikanga a matou mo te noho kainga. Kite nohoia te tahi kainga e te tahi tangata, a ka kiia e ia nona tena kainga, a kahore ano i whakakahoretia tana kupu e te tahi tangata, a taka noa nga lau e rua tekau ; mona tonu iho tena kainga. Tenei ano te tahi tikaiga mo te kainga e meatia pokanoatia ana e te tangata, e tuakina ana nga rakau, e wahia ana ranei nga laiepa, nga aha nga aha. E ona nga lau e tika ai te whakawa a te tangata nona te kai* nga; ka taka te ono, e kore e rangona ana korero.

Ko la le tangata Maori kupu tenei ki a Kawana 1 nga wabi katoa, "Ma matou etahi Pakeha," E tika ana : ko ta te Pakeha mea pai ano hoki teuei te nobo ki uta ; ma konei anoboki e wbiwbi ai te tangata Maori ki le taonga. Otiia, me pewhea e pai ai te nobo, kite tukua nga tangata kino, nga mea bikaka, kia rnabi nca iho i ta ratou e pai ai, kite patii noa iho, kite muru noa iho ite tangata. E kbre te Pakeha e pai ki tena tikanga; engari ka hoki la ki tawabi, ka whai ranei ki nga iwi e noho pai ana. Ko ta te Kuini pai he whakaora tangata. No reira, ahakoa tlni noa ibo ana hoia, ana kaipuke manuao, kibai ia ipai kite whawbai kite tangata Maori. Me he mea ko te tahiatu iwi tenei o tawabi, kibai i roa kua whawhai kite tangata Maori. Ko tenei* hei aha ma Wikitoria te ngangare? He tini noa atu, be nui noa atu ona kainga; a kite kabore te tangata e whakatari pakanga ki a ia, ko tana e pai ai ko teata nobo.. Koia taku i mea ai: "Rati rate noho kino, ete whanau; engari tukua nga tikanga ki nga tangata nana tena mabi, te whakarite tikanga; kia roa ai ta tatou nobo i runga i te wbenua rangatira."