POANEO.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 7, 1 September 1855, Page 15

POANEO.

Ko te motu nui rawa tenei i roto i nga motu katoa. E takoto ana ite taha tuaraki o Hawa, i te takiwa ki Hamatara ki Hiripi, te roa, kei te 7° kite tonga. Ko te rongitari ewaru tikiri whano rite ki nga maero 800 te roa; ko te whanui 550. Ko nga tahataha anake o tenei motu whakahara e matauria ana e te Pakeha, kihai hoki i maha nga maero i hoea e ratou i roto i nga awa ki nga mano whenua. E kino ana nga tangata o te tahataha ki nga Pakeha e mea ana kia haere kite matakitaki ite whenua o uta rawa. Ko Pikimano te rangatira ote runanga kite Ingarihi ote moana marangai, i tona tacnga atu kite taha tonga o taua motu i te tau 1713, e mea ana, he nui nga korero tara, korero whakamataku o taua iwi, mo te tino maka mete tutu ote hunga noho ite manowhenua. Otira, e whakaaro ana ia, he mea

rito enei kei haere atu nga Pakeha kiuta rawa ki te matakitaki haere. No konei te ata rongo ai tatou ki nga korero mo nga iwi o Poaneo. Ko te wawahanga o taui iwi koia teuei, —ko nga tangata noho mano whenua, ko nga iwi noho i nga Jahataba o te motu. No nga Harahora te hunga o nga wahi o uta rawa, na ratou ko nga Papua i noho haere enei motu whaka-te-marang;ji. E whakahua ana etahi ki nga ingoa o nsa hapu, ko nga Irahu kite taba raro, ko nga Paiaroha kite tonga ;ko nga Oranga Rirongo kite marangai-ma-raro. Otira, e rite ana nga tikanga o enei hapu katoa, tetahi ki tetalii;—e rite ana nga mahi, te ahua o nga mata, mete ahua ote kiri. Ko te korero e meinga nei i tupu mai i nga Haini, tenei iwi te Irahu, ke mea tito noa na te tangata; he korero tito noa hoki te mea i kiia nei na tetahi kingi o Haina, i timata te noho taua motu, o Paouea, me etahi atu motutere. Heoi nei te korero tara i rangona, mo taua nohoansa o Peaneo o nga Haini. Tera tetahi kingi o Haina i rougo kei Kini Pariu tetahi nakahi e tiaki ana i te kohatu utu nui, a, hiahia noa tona ngakau kia whiwlii ki taua kohatu. Tonoa ana e taua kingi ona tangata he tini noa atu, a, whakararangi haere ana taua iwi i a ratou,i te ngutu ote raoana tae noa atu ki uta rawa kite nohoanga o taua nakahi. Tangohia-mai ana taua kohatu, a, kawekawea haeretia ana, i runga i nga ringa o tenei, o tenei, tae noa kite biku. kite tangata atu ana i tatahi. I reira tata te kaipuke e tau ana, uta tonu atu, rere tonu atu. Ahakoa hohoro rawa te rironga o tenei kohatu, kihai ano i taea te kahaki te kohatu ra. Inamata, ka reia mai e te ngakahi ra, tangi te am o nga kaipuke ki waho kite moana, a, ka mau ki tana kobatu hoki ana kiuta. E meinga ana kei te mano whenua, nga whakapakoko, me nga kohatu keokeo,a, he tuhituhi nei kei runga; a, e keria ana i te whenua te tini onga mea wh kapaipai, me nga mea tabu kai. E mea ana te Paiaroha, ko nga Hapani i noho ki taua motu i mua ai. Otira, i roto i enei korero katoa, kahore i ata kitea te pono, kabo- e he tuturutanga e meinga ai, ka tika enei tu kcrero. Ko nga Paiaroha e huanui ana e ahua pai ana, e kiri tea ana, roroa tonu te tang at i. Ite tamarikitangj ai, e pokaia ana nga taringa, a, e here ana kite taringa etahi mea taimafca, penei te rahi roe te awbekaranne, na taua mea, ka roa rawa te toka ote taringa. Ko nga ran<»atira o taua iwi, e whakapiri ana i te koura ki nsa nibo, pera mete ritenga o nga tangata a Hawa. E, ki ana a Pikiraana, e unuhia ana nga nibo o aua tangata, a, ka whakanohoia e ratou he niho koura ki nga kauwae. Otiia, i whakaaroa kautia e ia, no to ratou ritenga wbakapiri koura, ka oti nei te whakahua. Ko to ratou mea i pai rawa ai hei whakahoe, he niho taika, he mea kotuitui me te peropero, a, heia ana ki te kaki.

fAo Te Hacrenrja ki Taranaki.) Hatirui te 29 o Tiheina. Auo te tikaka o tenei ra. I kawea mai e nga tangata Maori etahi parcra, mc te pakura, he uica inabanga na ratou I muri iho oto kai ata, ka haercrc matou ; a, taka noa ki tc tahi o nga haora, ko reira hoki kai ai. I matakitaki matou i te iriiriuga o tetalii tino koroheke—a Te Ngahue. Ewaru pea tc kau tau 0 tenei kauimitua; kua turoro tia, e tu tata ana kite hekenga. Kua roa ia e rapu ana i nga tikanga o to wbakapono, na te korohcketanga, ua te turorotanga hoki, ikore ai e whiwhi wawe ki tc matauranga o era mca nui. I akona ia ete kai-whakaako tangata Maori ; kihai ia u ana i holioro, me aha hoki i tona korohcketanga. Ko nga take o tc whakapono ia, i matauria e ia; tcna ko te katikihama me era atu mca, kihai i taea e ia. Na te mea he nui te hiahia otc kau" tnatua ra ratou ko nga whanaunga kia iriiria ia —na te mea hoki kua tata ia ki tana hekenga. ka whakaae aTc Hapimana kia iriiria wawetia. He 1 mea kauhoa mai a Te Ngahue e on a wnanaunga jki roto kite whare karakia, a, waiho ana ki raro kite wahi i tohutohungia e Te Hapimana. Titiro whakatau ana nga whanaunga ki taua koeke, ite nohoanga ai kite whare. Ahakoa kua whewhengi nga mata, kua hina te upoko, kahua rangatira tonu a Te Ngahue; he pai ke ano pea tona i te taitamarikitanga. He mea aroha te kitengaatu ite tangata i anga kite taua i mua ai—i rere ki mua kite whakaka—i patu kino i nga hoa riri, i kai hoki i a ratou kikokiko —he mea aroha te kitenga ite tangata pera e anga mai ana ki a te Karaiti 5 e rapu ana i te oranga mo te wairua. Ko tona hoa wahine i reira e noho ana, i tona taha, e tai kotiro ana tera; ko ana whanaunga kite karapoti i a ia, ko ia ki tvaenganui takoto ai. Ka mutu te iriiri, ka korero te Minita ki a ia, ratou ko nga hoa. Ka mutu nga kauwh au ika a te Kawana ki a ia, a Te Hapi--3

mana hoki, me era atu tangata. Hipokia ana ano ki tona topuni, ki tona kaitaka, ka amohia e nga tangata, ka whakahokia ki tona whare, pera mete kawenga mai ra kite whare karakia. Ko Hori te ingoa iriiri o taua rangatira.