HE KORERO MO NGA WHENUA KATOA O TE AO NEI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 7, 1 September 1855, Page 6

HE KORERO MO NGA WHENUA KATOA O TE AO NEI.

Upoka V. Ko nga Pakeha e noho ana i India he iwi whakauru. No Ingarani te nuinga. Te pito taenga atu o te Pakeha, he hokohoko anake ta ratou i whai ai. Ko nga iwi tangata whenua e nobo kuraruru ana. He maha nga iwi me nga kingi bokL He pakanga tonu te mahi. No naianei ka mutu ana pakanga kua waiho ko te Kuini hei whakahaere tikanga mo reira. Noho pai ana nga tangata i tenei wa. He whenua nui rawa tenei.. He tini noa iho nga tangata. He mangu te kiri ote tangata (ko te taha kite Nota). He maunga teitei. He maunga huka. Ko Himalaya. Kabore be maunga o tc ao hei rite mo tera te teitei. Eroa nga awa nunui o aua maunga, ko Ganges, ko Indus. Ko Ganges i ahu kite ra whiti. Ko Indus i abu kite bauauru ma tongaKei te wahapu o Ganges ko te pa nui o nga Pakeha, ko Calcutta. He tini noa iho nga taonewbenua kei roto kei nga takutai o nga awa, kei te tuawhenua hoki. He taone papai. Erua ano nga pa nunui ote Pakeha. Ko Madras kei te taha kite rawhiti ma tonga ko Bombay kei tetaha kite hauauru. He whenua werawera rawa a India. Ko te kai e ata tupu ana ki reira he raihi. Ko nga maara mo te raihi kei nga kei nga wahi makuku. Kei nga wa e puke ai te wai ki nga maara ka bua te kai ka orate tangata. Kei nga wa ekore ai te ua. Ka mate nga tangata r i te kai, mate rawa atu. He tini nga kau o reira. Ko te wai uko te pata hei kinaki kai. Erangi ko nga tinanana ekore e patu hei kai. He tapu hoki. He maha nga kai reka o reira, he kawhe, he huka, he kokonauta, me etahi atu hoki. He nui hoki te cotton ki reira. Ko te takenga mai tera o te kariko (calico) e kakabu nei tatou. He rakau iti nei, ko te kotene. Na, kei te ngahorotanga o nga puawai ;ka nunui haere nga hua. Ko nga kopaki o nga | kakano,. no reira te cotton. Kei te huruhuru hipi nei te tu ka miromirobia, ka wbatua hei kakahu. I mua, heoi ano nga kakabu ote Pakeha ' o tawabi, he huruhuru hipi, he muka. He niuka

ke. Kahore i rite ki to konei. Ko ta ingoa anake i whakawhitia mai e te Pakeha, he flax. Inaiinei kua nui haere te karico (calico), i nga iwi jkatoa o tawahi, a puta mai nei ki enei wahi. He maha nga kuri nunui o India, be kaoiera, he elephant. He kuri nui hoki tenei te elephant He kuri kaha. Ko te teitei, 10 nga puta. B ekeugia ana hoki ete tangata. Ekore e hohoro rawa te haere. Erangi ko te kaha e mau tonu aiia. £o te kai arahi kei te kaki e noho ana. Ko ona hoa, tokowha tokorima ranei, kei muri. He mea marie taua kuri. Ko ana kai, ho tarutaru he rau rakau, he raihi, he aha, he aha. Ko tona ihu, he roa noa atu. Ko tona ringa tonu tera. Ka mea te kai arahi kia eke ki runga ki tona kaki ko tona ihu, hei hapai ake. Ko taua ihu ano hei whawhali rakau hei kai mana. Ko te pito ote ihu hei matikara. Ka taea hoki nga mea ririki rawa te kohikohi ake. Ko nga niho puta, he roroa noa atu. No reira te ivory. Ko tetahi kuri o reira, he tiger. He kuri nanakia rawa. He iti te kuri maori, he nui te tiger. Ko te whakatupu rite tonu ki to te ngeru. Ko tona nohoanga, kei rotokei nga ururua. Ka kite mai ite tangata ranei, te kau ranei—na ka peke a ngeru mai, mau tonu. Oma tonu atu mete mau ano te tangata i tona waha. He nakahi nunui hoki ki India • kei nga whenua werawera katoa hoki. Ko n«a mea roroa takitoru tekau putu. Ko tana wbakamate tangata ekore e ngaua ki nga niho. Erangi ko tana whangauga kai mana kei runga kei te rakau, e tautau ana mete aka nei. Ko te pane kei raro e tarewa ana ko te hiku hei pupuru ake ite rakau. Te putanga ote tangata, ote kuri ranei na, ka rere iho. Mau tonu te hiku ite rakau. Ko te roa o te nakahi ka takatakaia kite tangata : katabi ka notia kekekeke ana, a mongamonga noa nga wheua. A mate ake. He whakapakoko te karakia ote iwi o Inia, he kino noa atu. Ko nga whakapakoko he nunui noa ake. Ko te whakapakoko nui i maha nga kanohi i maha nga ringa. Kei roto i nga temepara e tu ana, e noho ana, ko nga tohunga hei tiaki. Ko tetahi o nga whakapakoko ko Jaganaata, ka tae mai tona ra nui, na, ka whakanohoia te whakapakoko ki runga kite kaata teitei rawa, ka to atu ai i tetahi temepara a tae noa atu ki tetahi. He roa te whenua e toia ai. Mano tini nga tangata e oma ana i mua, e whai atu ana i muri i taua kaata. Ko etahi e topapa ana ki raro i nga wira, akina iho e nga wira a mate tonu iho. Ki ta ratou ki, he matenga pai tera kia marie mai ai te Atua i tera ao. Ko te hanga a etahi he wakamamae tonu i a ratou, ia ra, ia ra, a tau atu, tau atu, ki ta ratou ma te peratanga e ora ai ratou i tera ao. Na ko tetahi tikanga a ratou i mua, ka mate te rangatira ka tahuna te tupapaku kite ahi. Ko hoki ka tahuna kite ahi o tODa tane. Ki ta ratou ekore e tika kia noho orate wahine ate tupapaku. Ka whakapuria he wahie kia nui, na ma nga whanaungaia e arahi atu kite taha ote puranga wahie. Na, mana ano e piki

ake. Ka tae ki runga*ka takoto marie ma nga whanaunga ano e tahu a mate ake. Kua whakakahoretia tenei tikanga inaianei. Na te Pakeha i mca kia whakarerea. Ko o reira wahine e noho tonu ana ki roto ito ratou whare wahine. He tokomaha nga wahine a te tangata kotahi, a te rangatira. Kahore nga tangata o reira e pai kia tirohia nuitia nga wahine rangatira. Ka puta ki wahi ka haerc i nga huarahi ka uhia te kanobi. No namata iho tenei tikanga a taua iwi. Kahore nga tane e pai kia whakaakona nga wahine kite korero pukapuka, kite tuhituhi, kia mohio hoki te wahine hei aha ? Ki ta ratou ki, he oti ano te mahi ma te wahine he whangai tamariki; he whatu kakahu. Kotahi nei ka puta iti ake te mohio. Na te Kongo Pai hoki. Kua noho hoki nga minita ki reira. Tokowha nga Pihopa. Ko etahi o nga tangata kua tahuri mai ki a te Karaiti. Ko nga tangata i whakaae mai, ka riro nuitia e nga tangata o waho. Ka peia rawatia atu i o ratou kainga. Ka whakarerea hoki ete wahine e nga tamariki. Ko nga taonga ka tangohia e nga tangata ke. He ahakoa e tupu haere ana te Kongo Pai ki nga wabi katoa o India. Kua whakanuia inaianei he kura mo nga tane, mo nga wahine. He tokomaha nga tamariki e akona ana ki nga tikanga'o te Karaipiture, kite reo Pakeha hoki. Ko etahi kua kaumatua. Kua kiia hei minita mo to ratou iwi ake. Ko nga tangata o Inia he mangu. Otiia kahore i rite ki nga iwi mangu o Africa; te whati o nga ihu. Erangi i rite ki to te Pakeha to tika. Ko te mahunga he mahora tonu, ehara i te kotetetete. Ko te wotu etu ana kite rae o Inia, ko Ceylon. He whenua pai tera e tupu ana te kai. Ko te iwi e karakia ana kite whakapakako. Inaianei kua nohoia e nga minita. Kua tu he kura ki ieira. Hei huihuinga i nga tamariki. Ko etahi kua kiia hei minita mo to ratou iwi ano. Kei te taha, kite hauauru o Inia ko Persia. He whenua pai tera—kei waenganui o te mahana o te maeke. Ko te ahua o nga tangata e pai ana, he kiri whero. Ko te karakia o te iwi nei i mua he karakia ki te ra, kite marama, kite ahi. He whenua maunga tera. He iwi kaha tenei i mua. Inaianei kua heke te tupu. He kingi hoki no reira a Cyrus, te tangata nana nei i whakahoki nga Hurai i Paparonaki to ratcu whenua. He ra nunui kei reira nonamata, na ona tupuna i hanga. Kua takoto kau inaianei. Kei reira ano nga temepara — nga whare papai, he whare kohatu e tu ana ano, ko etahi kua whenuku. Ko nga whakapakoko, ko nga tuhituhinga a nga tangata o mua, kei reira ano, kei nga patu kohatu e mau ana. He ahakoa kei te nui ano te tangata o Persia inaianei. He kingi ano to ratou. Na kei te taha kite Nota o India kei tua o nga maunga o Himalaya. Ko Thibet, ko Tartari. He koraha kau enei whenua. Ko tetahi wahi he onepu, he kohatu. Ko etahi wahi e tupuria ana e te taru. He taru kau. Kahore he rakau he ngaherehere. Na ko te nuinga o taua iwi o Tartary, he teneti tonu nga whare.

in the Valleys where the soil is good and fit for cultivation, but in the plains are large herds of Camels, Cows, Horses, and Sheep; the people live chiefly on Milk, Cheese, Mutton, Butter, and Oatmeal. Wheat does not grow well there, on this account the Tartars live in tents, that they may move readily from one place to another to feed their flocks—there is scarcely any Firewood to be got, and they are obliged to use Camels dun": for fuel, which is gathered and left to dry—the clothing of the poorer people, is the Skins of the Sheep, with the wool worn inside, but the rich buy Silks from China. To the East of India lies the country of Burmah—its chief Rivers is the Irrawady—on the other side of this River is the kingdom of Siam, and to the South West of Siam is the Peninsula Malacca, the people of Malacca are called Malays —it is thought by many learned men, that the forefathers of the Maories came from there, many of the Malay words are so like Maori. The Malays have spread themselves over all the numerous Islands in the Indian Sea, even as far as Australia, among these Islands the largest are Sumatra, Java, Borneo, the Celebes, New Guinea, and the Philippines, these last were named after Philip one of the Kings of Spain, the Spaniards having first them. The Chief Town is Manilla, the Sugar Cane was first brought from these Indian Islands. The Sugar is not unlike the stalk of the Indian Corn, it has similar jointa up the stem, and its sweetness is sucked out in the same way. The Sugar cane is ground in a mill until all the juice is squeezed out, it is then boiled several times until it becomes a thick syrup. And it is from this we get the white and brown Sugar, and Molasses. To the East of Tartary lies China, the Chinese are not black or even so brown as the Maori, their Skin having a yellow tinge in it, but those in the Northern or cold parts of China, are of a much lighter color. It is a very populous Country, the Houses in the Towns are very small, and buiit closely side by side ; but thousands of the people live altogether in Boats, and scarcely ever go on shore. The Chinese are a peaceful, and very industrious people, it is a very fertile country, and they cultivate every where, even nearly to the very tops of the hills. No part of the country is left to lie useless. There are two great Rivers, the Hoangbo, and Tangse kiang, these rise almost close together, they divide as they flow on, but meet agaiu just before they reach the Sea. There is a great deal of rice grown in China, and tea comes from there also, indeed it is the principal if not only land where the teatree grows. The teatree is very small, quite a bush, in the Summer the young leaves are gathered and spread out to dry; people in Europe thought tea a great luxury when it was first brought there, and gave a large price for it al-

raumati ka whakiwhakia nga rau hou ka hora horahia kia maroke. He taonga nui rawa tenei |ki te Pakeha te ti. Te rironga tuatahi ki Europe I nui noa atu te utu. Inaianei kua ngawari. Kahore te Pakeha e tukua kia haereereki te matakiitaki i tenei whenua. Na te kingi i riri. He I wehi nona ki nga tangata iwi ke. I mua kotahi tonu te taone i waiho ; bei unga atu mo nga kaipuke whenua ke. Inaianei kua pai te whakaaro a tera iwi. Ehara i te tino pai. I whawhai hoki i era tau. Erima nga taone i kin nei hei unga mo nga kaipuke iwi ke. Katahi nei ka tae nga minitaki reiraki te whakaako, mete Pihopa ano. Kua oti te Karaipiture te whaka maori kite reo 0 China. Ko nga pa nunui o China, ko Pekin, ko te pa ote kingi; ko Nankin, ko Canton. Ko te kainga "kua motuhake mai mo te Pakeha, kei waho iti mai i Canton. Ko te ingoa ko Hong Kong. Ehara tenei ite iwi kuware. No namata iho tona mohiotanga. Nana ano ana kura no mua iho na ona tupuna I hei whakaako i nga tamariki katoa kite tuhii tuhi kite korero pukapuka. He retake ta ratou ita te Pakeha. na ratou ake. Ko te mohio e ana me to te Pakeha, kite ta pukapuka, ki tte mahi hirika (silk), kite hanga i nga whare kia papai kite aha, kite aha. Kotahi tonu te mea i tino kuware rawa ai lco te karakia kite Atu a. Ko te karakia a tera iwi erua. Ko tetahi ki nga whakapakoko, Ko tetahi ki nga Wairua o nga tupuna. Otiia kahore i pera mete karakia o Inia te kino. Ma te Rongo Pai pea e tupu ake ai tenei iwi kite pai. Ko te taha kite Nota o Asia puta noa, ko Siberia. Na nga tangata o Russia tera i noho. Tokotorutoru nei nga tangata. Ko etahi o aua tangata he mea pana mai na te kingi o Russia. 1 panaa ai ki reira, na te mahi kino. He whenua maeke rawa tera, He maha nga kuri o reira. Ko te tino mea whakamataku ko te pea(bear). He kuri kai tangata tera. Ka mau te tangata, ka awhitia Whatiwhatia ana nga rara. Ka mate te tangata i tana rominga. Ko ona huruhuru he mearoroa. Ka mate taua kuri i i«-tangata ko tona peha, ka tuia hei koti. Tera ano etahi motu nunui kei waho i te *noana o China, ko Japan. Pera tonu aua ritenga me a China. He tini noa iho te tangata, he mohio hoki. He iwi pakeke ki nga kaipuke iwi ke. Kahore e tukua kia uki reira. He oti ano te korero mo Asia.