TE WHAWHAI I RUHIA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 7, 1 August 1855, Page 1

TE WHAWHAI I RUHIA.

I te 'Karere Maori,' mo te marama o Hune, nga korero o te whainga i uru atu ai nga tangata o Oropi; he whakakake, whai hoki he ngakau karakia kore koia te Kingi o Ruhia i mea ai kia tangohia nga whenua o ana hoa noho tata ki aia nga faka. I mea hoki matou, kia tuhi tuhia ano nga korero o tenei whawhai, i nga marama katoa e taemai ai nga korero kia matou. I mea hoki roatoui te karere o Hune, kuamate a Nikora te Kingi o Ruhia ; a kua noho tana tarnaiti matamua hei Kingi mo reira, ko tana ingoa ko Arikihana te Rua. Ko tenei Kingi e uieinga ano he tangata pai aia ko tana pai kia kaua e whawhai ; ko tana teina ia he tangata ahuareka kite whawhai, a nana te whawha nei i niau tonu ai; nakonei te Kingi hou i mea ai me whakaae aia kite whawhai, kei tangohia tana kingi tanga. Te whawhai nei e mautouu ana, e uaua ana tetahi, tetahi, a ko te inahi whaka puputa o raua e mau tonu nei. Ko nga korero enei o nga kaipuke u hou o Ingarangi ki konei. I tanumia a Nikora ki tetahi ano o aua Pa ko Pitapaka te ingoa, no te 11 o Maehe i tanumia ai: no te tanuuianga i hui mai ai nga Ruihana o nga wahi katoa kia kite ite nehunga o te Kingi, me nga mea o tana ngaromanga. Ano ka nsoro te tupapaku, ka akona nga tangata kia mau kt te whawhai; ahakoa mate i te hi;ikai, ahakoa; ko temaia anake te mea hei whaka aro ma te mano. Na enei mea koia nga Wiwi, me Ingarangi, me Atiria, me Tlatinia, me Takei i kaha tonu ai to ratou mahi kite whawhai kia Ruhia, kia matau ai Ruhia kia mahi i te tika. E rua nga wahi e wbawhaitia nei a Ruhia, ko te Karaiuria, ko te Para tika, ko te karaimaia me korero ki mua.

Ko Dga mahi o te Ituliiana i hanga ai to ratoa Pa a be mea kia rairo ai Takei ia ratou; a ko nga mahi wbfckanui i taua Pa he uiea mahi puku e ratou, kihai i wbakina te take i mahia ai ano te otiDga katahi ra ano; koia te take ote whainga e mahia mai nei. He iwi tahae kainga te Ruhia aa. ko nga kainga o nga iwi tu tata ki aia, he mea tahae e Ruhia, koia uiui ai ana wahi j ngaro nga mahi puka o Ruhia a tae ooa mai kite tino whakaekenga o Takei e te Kingi kua matertata akc nei o Ruhia; he mea hoki tana kia riro Takei i aia a kia kaua a Ingarangi, me wiwi, e meatu ki taua mahi he. Otiia, na te whawhai e mahia mai nei i matau ai te ao katoa, kie kaua e waiho te Pa o Ruhia a Hapataporo kia noho ana; ako nga manuwao ano hoki kia kaua e waiho: mehemea ka waiho taua Pa me nga kaipuke me nga hoia, e raru ai a Takei ma aua mea nei a e he ai te nui o nga iwi. Ko te whakaaro tenei o nga mano e whakapae nei i taua Pa, he mea kia hoio nga taepa a kia kabore he pa i reira, kia kaua ano hoki e maha nga kaipuke o Rubia e waiho ; otira kia tukua nga kaipuke o te ao katoa kia rerere i roto o te 'Moana mangu ;' he mea tenei kia iti ai te kaha o Ruhia, kia oba rawa ake ana aia kite taki he, penei kua kabore he ngoi ona. He take tika, he take aroha, te mea i whakaaro rahi ai Wiwi, me Ingarangi me, Atania, me Hatinia, me Takei, mete tini o nga iwi kua hoa tahi kia ratou; he mea hoki ta ratou kia mutu te he o Ruhia ki nga iwi katoa, a kia noho pai nga iwi, kia kaua e whawhai. Ko te take hoki tenei i turia ai nga parekura o Arama, o Parakarawa, o Ikamana. o Upatoria; ko te papa i nga hoia o Wiwi o Ingarangi. Te take i hemo ai te miriona o nga moni a Wiwi me Ingaraugi, i mate ai ano hoki te mana o a raua hoia, e whitingia nei o ratou wheua e te ra i te taba o Hapataporo; he mea kia whakaae a Rubia me nga iwi katoa kia kite te whawhai. Ko nga korero enei kua tae hou mai no Ingarangi. Ko te taua, ko te tangata whenua, kua tatata kia raua. E whawhai nei te hoia, e korero nei te tini kai korero o nga Kingi, he korero hoki ta ratou he rapu e tetahi take e mau ai te rongo, ko Ruhia e kore e whakaae kia whakakahoretia a Hapatoporo, a me nga kaipuke manuwao, ekoro a Ruhia e pai kia whakamahuetia e tahi ; ekore nga mano pakeha o Wiwi me o Ingarangi e whakaae, kia waiho tc Pa o Hapataporo ; me nga kaipuke au-

hoki kia kaua e waiho. E putamai rongo apopo nei, he imi pea he kino, ko te kino ra tenei, kua hihiiTg.v tetahi, me tetahi, a kahore pea he whainga kia rite ki tenei Parekura o te hanganga o te ao o taenoa kia tatou Tetahi papa whainga ki nga Ruihana kei te Paratika, ko te moana tenei; ko te awa o Niwa kei taua moana a kei tana awa a Hanata Pitapaka, *ko te tino Pa hoki ai o Kuhia; kei te wahapu o te awa nei o Niwa ko tetahi Pa ano, ko Koronotata, i rite hoki tenei kite nui o Hapatapore; otiia, ko to moana roangu he moana hohonu koia i pai ai ter i ko te moana o te Paratika, he moana pakupaku, he tahuna, he toka, tetahi kino, he hauhunga e arai ana i taua moana i nga marana o Oketopa a tae noa ki Mei. He nui nga he o taua moana, he Idno no te awaa he rani i nga purepo o te tangata whenua; te mea i taea e nga kaipuke o Ingarangi me o wiwi i tera tau i te Paratika, Pa i taea ko Pamahuna, a ko nga kaipuke i puru kihai i puta mai a rokohanga notia ete ban papa. No te i o Aperira o tenei tau i rcre ai nga kaipuke manuwao 98, tima kau } nga pu repo, hui katoa o aua puke nei 1200. Kua kahere te baupapa o te Paratika, koia, nga Puke nei i rere ai hei tau i te Pa i reira, he kaipuke nui kau, otiia he puke e tata atu kite Pa, he rino a waho o aua puke nei, whai hoki e rere i roto ite wai pakupaka. Ko nga puke oto r aua i tera tau, kihai i tata kite Pa no te mca he puke tapotu te rere i roto i te wai, a he pakupaku no te wai ihe ai, te tae atu ai ki uta. He tini nga hoia ote Pa hei riri i nga puke nei, a he tini ano nga maioro he whakapaanga purepo kau; koia hoki te whakaekenga o te Pa nei i kino ai e hinga te mano ite whakaekenga; otiia ma te toa ote taua o te Inginihi o te \Viwi e taea ai te Pa, a ma te mohio rerere kaipuke o te Ingirihi te taea ai ona awa kino j ma aua mea nei te taua te ako ai i te Ruhia, kia kati tanaapo tahae j kia kati tana ngau kino i nga iwi katoa, a ekore a Ruhia me aua mano hauwarea e toa, ki nga iwi mohio o te Ao.