Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 4, 1 May 1855, Page 1

He nui ke nga rarangi o tenei nupepa e motuhia mo nga korero mo te whakawakanga o Wata Hutere mo te patunga o te tangata Maori, o Te Kapi itera ote Kirihimete, ite ahiahi. Ko nga tikanga katoa o taua whakawa, e taia ana ki tenei Nupepe. Kua taia e matou nga korero o tenei whakawakanga, me nga korero o nga tini huihuinga ki aTe Kawana. Na nga iwi Maori hoki te whakaaro kia liui mai kite whakapuaki i a ratou whakaaro. \Kia puta ianei te korero whakapai o matou mo tenei mahi rangimerie o nga tangata Maori i roto i enei he! Ko nga korero o nga tini tangata o baere ana i runga ite mataa ote tika. Ka hapainga ratou ki runga e nga iwi whakaaro tika katoa ote ao. Kua riro atu te papa ki a ratou. Sua pehia e ratou nga hiahia kino o te ngakau, a, kua puta to ratou tikanga ki nga ture o te tangata. 1 No reira i kitea ai, he hunga tika ratou kite ritenga ote tangata, kite ritenga hoki ote whakapono. I tau totohe te ture Maori, ki nga ture d te Kuini kua oti nei te whakatu ki nga ritenga jte whakapono. Na e hara tera ite mea iti. He Qui nga he, mea nga raruraru i tenei mea i kitea, otira, ko aua he i parea ketia katoatia e nga ta- ! Qgata, a puta ana te marama kehokeho kite wheuua. E whakapai ana matou kite tikanga o nga tangata; i haere hoki ratou i roto i nga ara tika —i nga ara o te whakapono, o te rangi marie. E hara i te mea, i takoto noa tenei korero, ho nui nga pua he o roto e kitea ana. Me whakaatu e matou nga he o roto, me nga tikanga i pauaua ai. E ki ana etahi kahore i kotahi te ture mo nga iwi e rua, a, me he mea, he Paheka te tupapaku, kua patua kia mate te tangata i ukohurtia ai.

Kia mea atu matou, no te oroko nohoanga o te Pakeha ki Akanna, ka ono nga whakawakanga mo te kohuru Pakelia, kuhore kau he tangata Maori i uru ki enei whakawakanga otira, i roto i enei hungn toko ono, tokorua ano, i tukua kite mate, a, i aua kohuru i mate nga tangata i runga ite riri ite mauahara o nga kai-patu. Erua tikanga i roto i nga iwi Maori mo te penei, he tinei kia mate tetahi, he tuku kia ora tetahi, kia haere noa atu mete rau ote tangata. Kite ritenga ote tare Pakeha, ahakoa orate kai kohuru, ka waiho ia i roto i te whare-herehere mo nga tau ma ha, hei ora.

Ko te tuarua o nga mea i maka mai e te tangata he ture penei me ta Mohi "he toto mo te toto." Ara, ina kitea putia he kohuru nui Otiia, fcifeai ano i ata tuturu te whakamatenga o nga kai kohuru i roto i te ture a Mohi, ko te whakawakanga kitea ai nga tikanga a, he mea ano, ka orate kai patu, he mea ka mata. Tuitaronomi 4—4. Mo nga kai patu, i whakaritea he pa haerenga .atu mo ratou Ha ora ai. Ko te tuatoru o nga tikanga e kiia nei, mei oti i Bga rangatira anake tenei mea kua oti tika. Ko te whakahoki mo tenei e takoto noa ana. Ko te tikanga o te ture Ingarangi e mea ana kia whakawakia te hunga hara e te iwi, ara me whiriwhiri i roto i te iwi kotahi te kau ma rua tangata, ekore e tirohia te rangatira o aua tekau ma rua, te tutuatunga ra nei. He tangata tonu ki a ia kite ture, a "he ngakau tangata e whakaaro ana." Ko te ture i tena whiriwhirioga tangata, ekore ia e tango mai i nga whanaunga o te tupapaku, o te kai patu ra nei—ekore ia e karanga i ara hei ker nga tau tangata ke. Na ekore ia, e karanga i nga rangatira anake, i nga tutua anake. Kci karangatia kautia nga rangatira, a, he ware te kai patu, hohoro tonu te tuku kite mate taua tangata, ekore e ata rapurapu i nga tikanga. Ekore hoki e tino manawapa ratou kite kai patu, ka mahara he ware ia, a, heaha te mate noa ai. Ko te ritenga ote ture mete ture Maori, koia tenei. E mea ana te ture Maori, tukua kite mate te kai patu i runga i te wheronga. He mate, mo te mate. E mea ana te ture Ingarihi —Taria. Whaknaroa he ritenga i roto i te tika. Kei hoboro te whakamate i tetangata, engari, ata tangotangohia nga tikanga katoa, whakaaroa marietia nga korero katoa i roto i te he, kua whakakitea mai e te kai patu. i E kitea ana nga hua o enei ture erua. I runga i te ture Maori, whano mate katoa nga tanjata. 1 1 runga ite ture Ingarihi! kua kapi nga motu o Ingarangi i te tangata. E matau ana ano nga iwi Maori kite titiro i nga hua o ia mea, o ia mea, e whakaaro ana ano ratou, e tukua ana ano te marama kia tapoko kite ngakau. I roto ite whakawakanga o Hutere e kitea

ana tenei, e kitea ana to ratou wbakahonoretanga ite ture Ingarangi. Na i nga wahi e haere ait Xarere Maori nei,—i nga wahi e korerotia ai nga huihuinga o roto,—-ka miharo te kai korero, a ; ka ahuareka kite tikanga pai o nga iwi Maori e kitea nei, ki to ratou kakenga ake i te rau o nga iwi kuare e matauria nei. I Poi Hakene, me nga wahi katoa, e tae atu nei te rongo o te kupu o nga tangata, ekore o ratou puku e na, kia kitea ra ano, te "Toto mo te Toto," —kua tau mai nga konohi ki konei,' ka hua ko te tututanga o te pueba, i tenei ika ngau poho; otira, mowairokiroki ana nga moana i pupuke ake. Maumau whakaputa noa te korero o te tangata, ae, ko te kokoretanga tenei; na te whakaaro o nga tangata, na te u kite ture Ingorihi, oti ana kite pai. Na, mei turia nga parekure kotahi mano, kihai ano ratou i rangatira, na te ngakau marie, na te ngakau wbakaaro i rangatira ai ratou. E kitea ana te ngakau, a kitea ana te tobunga o te tangata Maori, e kitea ana to ratou abuwhenua, na konei ka kake haere tenei iwi, a, me ake ka tu rangatira a Niu Tireni i roto i te rau o te iwi.