HE KORERO MO NGA WHENUA KATOA O TE AO NEI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 4, 1 May 1855, Page 12

HE KORERO MO NGA WHENUA KATOA O TE AO NEI.

Upoko 111. Na tera ano tetahi pito o Awharika (Africa) kei te tonga. Taihoa tera e ata korero. Kahore hoki i mohiotia e nga tupuna o te Pakeha. Erangi me wakaboki te korero ki nga whenua i mobio ai ratou. Na, ko te taba kite Nota (North) o Awharika (Africa), he moana. Ko te ingoa o taua moana ko te moana Meritireniana (Mediterranean Sea) ara, o te moana o roto. Kei tawahi o taua moana, ko Gropi (Europe). Ko te rohe kite rawhiti—ko te wbenua kua oti nei te korero ko Hurai. Ko te ingoa nui, ko Hiria (Syria). Ko te wabapu, ko te putanga kite moana nui, kei te bauauru. Na, me tuku atu i Ihipa te korero. Kabaumiri baere ite taba tika o Hiria (Syria). He pa nunui era i mua ko Taira (Tyre), ko Hairona (Sidon). Tuaatu i era ,ko Anatioka (Antioeh), be pa nui. Kei te taba whakawaho be motu ko Kaiperu (Cyprus). Na, kei te taba ki uta, be kokoru. Ko to reira pa, ko Tarabu (Tarsus). Kei ko atu, ko Pamapuria, he wbenua. Ka ahu wakararo ko Epeha (Ephesus) Kei te tuawhenua, ko Korohe, ko Karatia. Ko te ingoa nui mo tenei rae whenua ko Ahia nobinohi (Asia Minor). Inaianei kua huaina he ingoa hou mo enei kainga. Na ka whiti ki tera taha kite bauauru. Ka tae ki Karihia kite wbenua o nga Kariki (Greeks). Ko nga pa nunui o reira ko Atcna (Athens), ko Koroniti (Corinth). He iwi nui tera i mua, he iwi mohio kite rere kaipuke. Kahore i rnaia ki fce whakaputa atu ki waho kite moana nui rere ai. He ririki no nga kaipuke i webi ai. Erangi he rcerere i to ratou nei moana, ki tenei pa, ki tenei pa, kite hokohoko. He reo pai to te Kariki reo. Ko te reo i tuhituhia ai te Kawenata Hou. He mea tuhituhi a ratou pukapuka. Kahore hoki nga iwi o mua i mobio kite ta pukapuka. Ko te pepa o reira, kei te barakeke, kei te tikumu, te rite. Ka tiboreborea a waho o nga

r.iu. Ka wailio o roto hci pepa. Muri iho ka fcutakitakina, kia nui ai Ko taua mea e tnpu ana i Ihipn. Ko to naiarei pepa lie rinaria pakarukaru, e huri:;urihia ana, kia m:truu ai. He mohio hoki te Ka.iki kite hanga wliare, kite wakairo. He wakapak<>ko ano a ratou etu mai nei ano i Atena (Athens), Koia ano te pai o tc* hanga. Ko ta Paora hoki tera i whakahe ai, Inaianei kua heke te tupu ote Kariki. Ivua riro atu to ratou whenua ite iwi ke, ite Turaka. Na ka mutu te korero mo te Kariki, ka whiti kite hauauru ki Itari (Italy). He whenua ano tera ekokiri ana ki roto kite moana. Ko te robe ote Hauraro (Nota) ho maunga teitei ko nga Aripa (Alps). Ko tera whaitua ko Hamene (Germany). He nui te tangata o Itari (Italy), he maha nga pa, ko te tino pa nui i mua ko Roma (Rome). I mua, kahore he iwi i rite ki tera iwi te maia.. Raru ana i a ratou nga iwi katoa o tetahi taha, o tetahi taha—hitiga katoa ana, taurekareka ana i a ratou. A tae atu ana ki Hiria (Syria). Ko aga taha katoa o taua moana, riro katoa i taua iwi, kotahi. A whiti mai ana hoki ki Xngarangi (England) kite patu i o matou tupuna. He whenua pai a Itari (Italy) he mahana he whenua tupu kite kai. He oriwa o reira hei hinu, he witi, he waina, he aha. He pukepuke te wahi i tu ai a Roma (Rome). He pikonga no te awa. whitu tahi nga pukepuke i riro ki roto i taua pa Tera ano tetahi pa kei te taha kite tonga ko Nepara (Naples) kei tatahi rawa te pa e tata ana ki tetahi maunga eka ana ite puia. He wa ano ka puta te ahi, he wa ano ka ngaro. Erua nga pa i wakangaromia i mua e te rangitoto ete pungareliu o taua maunga. Inaianai kua oti te keri e te Pakeha. A kua kitea nga oko nga men whakairo a o mua whakatupuranga whare. He hohoro no te ngaromanga. ka rere i Itari (Italy) waka te hauauru ka tae kite wabapu ote moana. lie wahnpu ite noi. He pari kei tetahi taha, kei tetahi taha. Ko te taha kite Haurara (Nota) ko Pene (Spain), ko te taha kite tonga ko Awharika (Africa). He whenua nui a Pene (Spain) ko te taha ki tc hauauru, he ingoa ke ko Potukara (Portugal). Ko te taha ki te Hauraro (Nota) he maunga teitei kei tua o taua maunga, ko te kainga o te Wiwi, ko (France). Na, ko te mahi nui a nga tangata o Pene (Spain) he mahi waina, ka oti, ka utautaina ki nga kaipuke ka kawekawea ki nga whenua katoa hoko ai. He peha nanenane nga ipu waina a tera iwi he pera hoki me ta te Hurai i mua ai. Ko tetahi o nga rakau o rcira me he Whau (Cork). No taua rakau e waihonei hei puru pounamu. k tilmrea ana te peha e te tangata na ka whakatarea kite ra. A kia nn roke, ka tapatapahia hei puru pounamu. Ekore e mate te rakau ana tihorea te engari ka waiho kia tupu, he peha hou ano. A tekau noa nga tau na ka tihorea ano Ko te 'ngoa ote pa nui o Pene (Spain), ko Mataiita (Madrid). I waengapuo te whenua. Tera hoki tetahi pa kei te wahapu, ko Hiparata

(Gibraltar). Etu ana i runga ite pari kobatu. Ko te pa nui o Potukara (Portugal) ko lvihipcne (Lisbon). Kei tatahi tera. Na, ko nga pa o enei whenua kua oti nei te tuhituhi, o Kirihi (Greece), o Itari (Italy), o Pene (Spain), o Paranilii (France), he tini noa ibo. He pa, he kainga, he pa, he kainga. Otiia heoi ano nga ingoa e tuhituhia nei, ko nga ingoa o nga pa nunui o tenei whenua, o tenei whenua. Na, ka puta atu te kaipuke ki waho o te wahapu kite moana nui. Ka ahu whaka te Hauraro (Nota). Ka kitea atu nga motu erua tahi e tu mai ana kei te ihu— ko Ingarangi (Great Britain) tetahi—ko Aiarana (Ireland) tetahi, ko Ingarangi (Great Britain) ka wahia tera. Ko te wahi kite tonga ko Ingarangi (England) ko te wahi kite Nota, ko Kotirana (Scotland). Ko te wahi o Ingaranga (England) kei te hauauru, ko Wera (Wales). I mua, he kingi ke to Kotirana (Scotland), he kingi ke to Ingarangi (England), he kingi ke to Aiarana (Ireland), inaianei, kua iwi kotahi. Kotahi tonu te Kuini, ko nga tangata e noho ana i VV era (Wales), no nga Piritone, ko nga tangata hoki era nona te whenua i mua. He whenua motnona, he whenua pai a Ingarangi (England) ko tona painga he witi. He tini te kau te hipi, to hoiho o reira- Na ko te mea i kake ai tenei whenua a Ingarangi (England) ko te Rino (Iron) ko te Waro (Coal). I takoto mai ite taha kite hauauru, a tae noa kite taha kite nota. Kei raro kei te whenua, he tini no a iho. Ko te rino he mea keri tera ki raroji te whenua. E keria ana, ano te waro na, ka tjtaina ki nga kaipuke, ki nga poti. Ka kawekawea kite tini 0 nga kainga. Ko tona wahie tenei he waro mo 1 nga whare katoa o Ingarangi (England) kua poto hoki te nuinga o te ngaherehere te tua hei waerenga i mua ai. Ko nga rakau i toe, he mea ata waiho. Ko tetahi taonga nui o reira he Tina (Tin) lie mea keri ano tera. Kei te pito kite hauauru ma tonga tona wahi e keria ai. Ko te pa nui rawa o Ingarangi (England), ko Banana (London). Ko te ingoa ote awa ko te Tamahi (Thames). He awa wai Maori ko taua ingoe ano i tapaa nei ki Waihou. He tini noa iho nga whare, nga taonga, nga kaipuke. Na te wakaaro a te Pakeha o Ingarangi (England) ki nga taonga toimaha kia tae pai atu ai ki nga kainga ote tuawhenua. He awa, he mea keri na te tangata. E utain ana nga mea toimaha kite poti. He parabaraha te tangare. A, ma te hoibo te poti e to. Tera ano etahi buarahi papaii He huarahi tima. Ehara ite tima kaipuke nei. Engari be kaata tima, ko nga baerenga o ona wira kei runga i nga rino. He mea ata Jbanga marire aua rino kia tika. Na te haerenga o taua kaata ma te maraaoa o roto e kawe Ko nga kaata e noho ai nga tangata, e takoto ai nga taonga, be mea herehere mai ki muri. He maha noa iho. Ka waiho era hei hiku mona. Ko tenei tu kaata he mea tere. He huarahi ano 20 nga maero

(miles) ote haora kotahi. lie liuarahi ano 30 nga m iero (miles). (Tera afu ano.)

He pouri no matou, koia niatou i mea ai; kia tuhi tahia enei kupu whakanoa, mo etahi korero kuaoti te apiti kiroto kite Karcre Maori. Ko te Karere Maori o nga tau e ono kua pah lire ; he pukapuka whakahaere tika i nga korero o roto i aia; e kapea ana eia nga kupu e mamae ai, te tangata ; ahakoa tangata kotahi. Ko nga totohe a tangata, me nga ngangau a iwi; e kapea putia ana, ete Karere Maori. Ko te ako i nga iwi Maori, anake, tana i wliai ai. Kihai i taia, te Karere Maori; i etahi o nga marama, te mea i penei ai; hoi noaiho era. Tena e taia ano te Karere Maori; ka taia whakareretia nga tuhinga ate Kaiwhakamaori! me nga tuhituhinga o etahi kai homai korero. Kihai te kai titiro o mua mete kai titiro o naianei, ota Karere Maori, i kite, i aua tuhi tuhinga; kahore hoki i tatata mai aua tuhi tuhinga, ki araua ringa ringa Kihai ana hoki te Kai Tuhi Maori mo te Kawanatanga, i kite. Mo te tanga o aua kupu he, take kore kei te Kaiwhakamaori te tikanga o te taanga huhuakorefcanga; ko nga kupu ia e poka ana te whakahua ki nga Weteriana, ite Karere Maori mo te marama o Maehe me Aperira au kupu. Nana ano hoki etahi kupu ahua he kihai i whakaaetia ki taia! kei etahi o nga Karere Maori. Otira kia rongo nga kai korero o tenei Nupepa, kua tukua te Karere Maori kia tiakina e ona kai titiro; a, emuri nei, ekore e uru te kupu kotahi, e Mamae ai nga iwi katoa.