HAERERENGA TATA NEI; TOENGA MEA O NGA PA TA WHITO.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 1, 1 January 1855, Page 25

HAERERENGA TATA NEI; TOENGA MEA O NGA PA TA WHITO.

Te kitenga o te tini ote pa nunui, i nga wahi mehameha, i nga wahi whakarerenga, kahore nei i matauria nga tikanga ake, nga iwi i nohoia ai, mete wa i mahue ai, i mate ai, kahore i tuhia iho, kahore nei i matauria i mua ake nei e enei whakatupuranga kua whiwhi kite matau, —ko tetahi enei o nga raea miharo o enei takiwa. Te tangata maia i kitea ai enei mea ko Te Tipena, ho rangatira haerere atu i Amerika. I mua atu o tona haerenga ki Tikatana, —te rae kokiri o Amerika ki waenga, i te awa akau o Mekehiko, e wha rau maero te roa, erua rau maero te raununui—i mua atu o te kitenga e enei, ka whakaaroa kautia ete tangata e takoto ana kite taha tuauru etahi tohu, etalii mea mahue o nga pa i tupu ki reira i mua ai, i whakaaro te tangata ko aua hanga, na tetahi iwi matau. Na, kitea ana i runga i te manawareka nga taonga takoto ki taua papa i tupuria a runga e nga rau-rekau e hohoro nei te kokiri ake i nga kainga pera te werawera. PJwha te kau ma wha o nga pa i kitea ki tenei wahi, he pa tawhito, he pa papai. No te ahua o aua mea, ka matauria he iwi whai rawa i nohoia ai, he iwi tohunga, he iwi matau. No konei i kitea ai te pono o nga tangata o Paniora i whakau ki reira i mua ai. I meinga he kupu tito kau a ratau mo nga tangata noho tutata ki Makehiko, katahi nei ka kitea te pono o ta ratou,

te matau o aua tini iwi ki nga raabi nunui i te rerenga ai ki reira o Koata. Kahore he mea penei te nui i kitea ki to tatou nei taha e tetahi tangata. Engarikua penei ano te kite i nga pa tawhito i etahi atu wahi o te ao. No muri iho o te tukunga mai ki Piriteni, e te Kingi o Awa i te tau 1826 i te tuhituhinga ki Yakaru nga wahi katoa o Tinaharima, ka whakawhiti i te awa o ITeweini tetahi rangatira, no te Ingaribi, aTe Kiua, akapa ia kite pa o Marapaaa. I tawahi ote awa ka kite ia ite ngahere roa, a, heoi ano nga tangata noho o taua wahi he kararehe maka, he nakahi me ara atu mea. Otiia i pera te ahua mete kainga kua nohoia ete tangata i nga wa o mua atu. I waenga o taua ngaherahere, ka kitea nga pa kohatu nunui, he mea hanga kite pereki, pai tonu, maroro tonu ;a, ahu ana te tupu o nga rakau i roto i nga tiriwa o tana taiepa kohatu. E takoto ana hoki nga toenga o nga whare, no reira i kitea ai he nui te pa o reira i mua ai. Ko Moramine te ingoa o tenei pa, i kitea nei e Pinito te Poatuke i nga wa ki waenganui o te ao. i muri iho o te puaretanga o te moana ite Kawhiti haere mai ki Oropi. Kua whakaateatia tenei turanga pa ; kua hanga ano te taone. Ko te keokeonga o te temapera o tenei pa tawhito kua hanga houtia nei,e ata kitea mai ana i te moana a; ko Moramine kua tu ano, kua waiho ano hei hoa mo nga tini pa ora o te ao nei.—Papurona me nga Paritu o te Awa o Uparati.