KO TE KARERE MAORI. Akarana, Mei 4, 1854. TE MATENGA O TERA RANGATIRA WHAI MANA O TE TANIWHA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 140, 4 May 1854, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Mei 4, 1854. TE MATENGA O TERA RANGATIRA WHAI MANA O TE TANIWHA.

(He roanga no tera kua taia). I te tukunga atu o enei korero ki nga hoa Maori, ehara i te mea he whakakake i a ia mo ana mahi toa; engari he tohutohu i a iamo te tika o ana tnahi whakatangaia. I hga iwi kua whiwhi ki tc mataumnga ko lenei mea ko tc whawhai e tino whakariharihaugia ana. He nui tc he c whakangaromia ana e nga iwi tatata kite pakauga, kia korc ai e timala tc whainga, otira, kci nga wahi c tino lukalia ana letahi kci rcira tc take c whakatika ai. Kahorc he pai o tenci mea o tc whawhai: c kino ana ki tc hunga e riro ana i a ia le papa, kc ino hoki ki a ratou itaeaana cngu hoariri; ko tckai pehi tenci o nga mahi ahuwhenua kaloa; ko ana hua, he tuhcatanga, hchekenga tolo, he loimata. He nui tc riri i kitea c Te Tani<vha, otiia, c takoto ana te kupu mona, mo< tc aroha ki te tolui j nga hoa riri, kite whakarangimarie i tc tokoiuaha. Kihai ano i hacrc lona rongo mo te nui o lona inaia; engari ko te kaha o tona rongo i paku hacrc mo toua manaakiianga. Ko Te Taniwha telahi o nga rangalira Maori i whakakitcajki 'icia taugata rongo nui o lugarangi, kitcra laiigala rerc moaua, ki a I'ene Kuki. " llcoi uuo taku nui" cni la to llorela, i tc lohutohunga atn ki letahi tamaiti. tckau ma?wlui," ma ono ra no! nga tail o taua laiiama "hooi ano an te nui, i toku kilenga ai i ta kouiou tilpuua i a I'ene Kuki. He tokoiuaha auo matoit nga tainariki Maori i tc hoeuga am ki tc kaipukc, a, no tc kilenga malati i nga mea i ruuga i taua waka, miharo kaloa malou ; c whangai anali nga kanohi ki ana tiui mea, ka lac mai C Pcnc Kuki ki an, pak : pakia ana toku ina:cnga. I tino whakahoa malou ki nga tangala o te kaipukc i to turangaai ki Waiau."

Ko lona aroha mo tc Pakcha i timata i konci a mate noa ia ?pcra tonit ki ana boa (akiwa katoa, i roio i te raruraru, i roto i tc pai be boa in no tc Pakeha. I nga ia 6 Koromaina, i tc mea c toto ana i nga rakau o Waiau, o Waiomio, o Waiwbakarunga i mea a Ngatimaru kia tangohia nga rakau; olira, ko Taipari, ko Porua, me ara atu rangatira o Ngaliwhanaunga i pin* kite Pakcha,' a, i ruiiga (onu a Te Taniwha te boa o te Pakeha. a, ka inahue ta Ngalimaru. I inuri i a Koromaina, ka pitta he Pakcha kc a, ka men ano nga iwi kia kino ki a raton ; ka whakaiika ano a Te Ilorcia i konci ka mea kia pai tc likanga ki tc Pakeha. Ka nea in, "IS nku tumriki/ mn liaki o lulou nga Pakeha, me alawhaihoki." I tc kilcnqa ai o te koura ki Waiau, aro louu mai a Tc Taniwha ki nga Pakcha. Whakawhirinaki tonu mai tana tikanga ki runga ki a Kawana. Ko ana likanga i rcira i pera auo me o mua, raiigimarte tonu, kahoru he rapurapunga kctanga o ana whakaaro. I nga wahi katoa, ngawari tonu mai ic tikanga ki tc Pakcha. Ko ana kopua hi ngolii, ko ana ugahnrclicrc, ko ana wliciuia i whnkahorohoroa atu ki ona lioa laewa. Ilenui nga awha i baukcriai i nga whakatupuranga n mua, a, kotahi ano iahei whakamowairok roki i to inoaua. I tc orokonohoanga ai o tc Pakcha ki euei mntu, he mea whakaahurii nga Pakcha c ciabi o nga rangatira Maori, a, ka tutu he taugata ki nga Pakeha ma aua rangatira liaki c lakitaki nga mate. He lini nga Pakcha i whai ki a Te Horeta hci kai liaki mo ratou, a, kilca ana tona matuatang-> ki a rato» ■ ; ;;-- main. Kibai ia i litiro tonu ki nga painga niona akc, cngari, i mabara ia ki nga painga mo ana Pakeha. Ko Te Horeta to rangatira whakamutunga o ic whalftipaparanga kaiiiuatiia o llauraki. Kua mate katoa nga rangatira kaumatua. Ho tamariki nga rangatira' c ora mai nci. Ko nga bauinatua i ora tonu mai i tc lini, ko Tc Taniwha, ko Irai Taharoku kua marerc lata nci euei tokorua. Ekore nga tangata o Akarana i tc orokowhabanoboanga ki tc Pakcha'e warcwarc ki a T: Taniwha- Ko te tiiohutanga o Te Tani.

wlia, ko tcliina o In upoko'i wailio lie! wj\> wliakaarolia ki nga Pukclia, ki nga taiigaiL Maori ano hoki. Mca ai ana lioa Maori, "Me akc ka loene, le ra o tc kaumalua nei." ICaua koa c warcware ki jicuci, ko rutoti e locnc ana i rolo i)~lc alawliai ole rangi, e nra mai aho i roio i a le Karaili. Ko (c pai lend, i to moa ka lata ka fiacro nlu Icnci kaumatua maia, liialiin nui una lonti ngakau, kia akona ia ki nga rilenga o to nialuiirunga —tcnnilaiiraiigacwliakawliiwliia nei le oranga wliakawairua, Itc inaraina kolaiii, i nga wiki e ono ra nei i mua alu o loan marerelanga, ka iriiria ia, kn wjiakatapokoria ia ki tc Ilnlii o',lc Karaili. Nana. ' ano te likanga. Na To Hanapia ia i iriiri, lie Minila kalia ki tc whakapono, no t'b Ifolii o Ingarangi, c nolio ana ki Kaui-nki. Kkorc ano c lino nialaii tc kaumalua ra ki nga rilenga iitiiuui o (c wliakapono ; otiia, mcwliakamahara c talon aliakoa i lincrc mai i loto i le liaora i 1 —i tc pilo iti o tana ora, ckorc ano e korc, tc arolia o tc Karaili na le nicu kua ki mai ia, "Ko ia c liacrc mni ana ki au ckorc ia e imika alu ki waho." Na* nie mail nga whakaaro, tcnci pea aTc Horcta, aliakoa ngaro ana i le kauohi maori n olio ana mai pea i iiinga i le maramatanga, i teorangato mtanga.

Ko icnci pubapuka 'arolia mii i luliituliia mai ki lona Jioa l'akeliu i mua l:il:i :iiu ole lakcnga. Ko ic lia o tana arolia me tana pai i man lii nga kupu wliakaarolia o tana pukapuka tnkii mai; ko tc lauira ano lonci o lona likanga, ka kitca nci ana kupu marie i te mca ka mate.

" E hoa ! Hci konci ra ! E muri Kiaalawliai ki a (ana Uimuriki. Kci i a koe 16 wliakaaio mo nga Pakclia mo nga tangaia* Maori. Man e tiliro nga Ukanga o nga Pukclia o uga tangata Maori, a, mc lukii atu to kupu ki a ralon kia (iipu pai ai nga langala o tcuni niotu. Ata iirotiia c koe nga kino c tupu akc ana i ro'lo ilo laua wlianau no tc mca, kua karangatia koc hci tako. loranga mo nga korcro o nga iwi Maori. Hcoi ano akn kupu ki a koe. Na to Taniwiia Ijona matcnga. Ko tc whakakapi tenci mo toku tuiunga, ko (aku (aniaiti, ko Kilalii. Ko tc tangata tamariki nana tone! pukapuka i tuliiiulii, a, i karangatia kia mauria mai c ia ki Akarana, i mate i mua atu ia'J'c Taniwiia, a tanumia ilio. He nui nga wliakaaio pai i role i a Tc Taniwiia, olira, ma wai ra c rapu. Ko nga pai i aim mai ana malii arolia o mua katata nci ka ata kitca ka ata rangnna. I (ana poroporoaki i jniaki i a ia tc wliakulauki o ana tiipuna.

Ko tc tiknnga o (cnci lie wlmkakalia ki tc pupui'i i nga likanga p;ii. Ala Ic pupuri hoki i ngaiuca paika Mipu te rangimaric ma tc pui'itanga hoki o nga pipi hci oranga ma Ic tinanu' He kai hoki ia no tc tangata Maori. Ko tc nui o tcnei korero lie mca whiriwliiri i nga lulu'liihauga o Wircmu Maihi Tc Mokongohi, noWaiau tena rangatira, he whanaunga auo ki a Tc Taniwha. lie lungata pai tcuci a Mokongohi ma hoki ana kupiiwliakainuiiinga. E mca ana ia;— "E nga pakoha, whakarongo mai ano koulou ki tc mca ka takahi niatoti nga tamariki o Tc Taniwha ki ana hikoinga wac mo tc inalii i (c pai, ko rcira matoii tirohia paitia ai, ko rcira aro mai ai koulou ; otira, ki tc men, ka whakarcre niatoti i a Tollorclu likanga pai, a, ka takaliia kirnronnn i-itcngo lika, ko rcira tana lamaili, matoii ra nci c prnci aua.'ka iicngia c koulou, a, ka tirohia kinotia mai, ka rere ke a;;; ;-.g„ whakaaro I a matau." Ko maloti cmeaanackorc liokiaMaihima ralou ko ana lioaeahuki tc he; otira,ewlia kaaro anamatou ka kokiri ratou ki mtin, a. ka niahara tonu ratou kingaakoranga pai o Te Taniwha. Etakoto nui ana tc aroha ki rolo ki tc ngakau; ekore pea e inaunu noa ko la Tc Taniwha aroha ki nga Pakeha he man tonu pea ki ana tamaiiki. Me lie mca kote hoko anake, ekore ano c kahoro nga wliakaaro pai ki tetahi. E kake haere ana nga rilcnga o te hokohoko. a, ki temea ka pa he lie ki tetahi, htiri katoa taua he ki riinga ki tetahi, ko nga paiuga o tc Pakeha, c tau ana ki runga ki nga tangata Maori. Ko tc kupuotcTaniwha i tona lickcngakia no|io pai nga tangata o cnci molu kia aroha

telahi ki tclabic rite koa aianci. Ite main katoa oteuei motiic uruuriiauanga whakaaro. H kilea ana tenei i rolo i to ngaki whcuiia, iroioi te rerenga nioana, i rolo ite bokohoko, a, i rolo boki i te Karuitiaua ,' ko tc lino.mca pai ia. K takahi ana nga langata Maori ki nga liikoinga wac o nga Pakcha i roto i enei mea katon. Ko nga likanga pai i kilea nuiilia ki a To Taniwhn, c takoio nei i roto i to lokomaba, a, ko roto i nga liui mahi kilea ai ana tikauga pai. lie lokomalic epera ana mc ia te mii, lo maia. tc aroha hoki. Mi: he mea eala lirohia ana nga langata Maori ka kitea ano ana hua iiiiuui i roto i ta whakahaerouga o nga tikauga. Ac ra kiia kilea. a, e kilea ano a nga wa o (aknlo ako nei. Kua pahiire nga ra <; bapaiuga ai te paliti ki to palu laugaia. Ko te. tutu i mna alu o te parokura kua ngaro. Ko nga waiala mole whawhni, o waiho ana, a, waiala kc leuei ki nga mea i'j ichauhakelanga. Ko to kaipukc niamal.a lona rerenga marie bei pebi mo to nioana i hoea ai lo waka rapa kite laua; a, kilea uuitia ana nga Iwa o (c aluiwlicinia i nga walii kaioa. An ra ka lata pea lo wahi e hacroalii ai te ni.nna o lo whakapono kite whaiiuitanga, ki tc roanga hoki o enei motu whai rawa,oenci motu tiuo huinarie.