TE MAHI MIHINERE KI NIU HEPERI.-Te II.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 158, 6 April 1854, Page 3

TE MAHI MIHINERE KI NIU HEPERI.-Te 11.

Kite Kai-tuhituhi o te Niu Tireni. Anateuma, Hepetema 30, 1853. Ekoro, —Ko nga hua pai o te whakapono 0 ;il:i kitea :mn ki nga walii kaloa o lenei nintn. Aliati i kaha ;ii ki to kiki ki onei nica, chain i nil ako le iiialii, lit: liuiiga ki* n'a raton i rui; ko an ia. lie liapai kan lakn 1 nga mea ka oti tc iiialii o ara alii. Ko lo ahuakolanga o nga langala to men tnatahi t! kitea una. Ko nga langala karakia kore, o haero lahauga ana, Ko lr paki anako, lie raurekau nei. I'ahana raw a It; kiri kilo kokowai, wliiri rami nga 111-11, a laworowoio ana uga pilo tun tr pnpit aim nri. Kkmv nga langala karakia kore e liipoki i a raton, aliakoa Imam noa to kakaliu. Ko nga langala karakia kaloa, <: wliai k:ihn ana, 0 lioroi an.! i a ia; e lapahia ana lioki tc upoko. Ko to paki ran piki o uga Itipiina tnatahi o Annua ratia ko i>\i, —koara paki. ho lohn no to liara, ko uga kakaliu i lioako Ki a raua, ko nga toliu era inn In lohunga mai ole Karaili kia wliiwhi ai ki (o. orauga loniilanga. 1 to ao kr.loa, i uga whenua katna, ko In liara ole nri a Aiaui.i o l ite ana, a ko to orauga kua whakakilta mai ki In an e tan alii ana le mana ki uga langala katoa. Ko nga likanga hi 1 ole pouriianga, —ko le karakia ki le whakapakoko, ko to whaiuga, ko le kai langala, ko le larona, i le ponai'ii, ko le roromi i le lamariki, ko le kakari, ko to liaka kiuo, 1110 ara alii mea, e ngaro hai'i e aua: a, ko le raugiinarie, ko le l.ua lapn, ko uga painga 0 to whakapono e Inpn ilke ana i rniiga i ana lit?.. K tan ana le rauginiario ki Ic nioln nei, luia roa ke, kalioro aim ho ivhaiuga: mai laia, kahore leuei 1110111. i pera o Ilia ilio, o Ilia ilio. Teuei auo uga rangalira knrolicko 11 kouei l.iano i whakalaka i It; nielli nei 10 ralon haercuga, pe.r.i ia, oloru auo le kan macro. Ko teuei e hacre noa aln le langala. lie haero 110,1 mai. .Ko lekainga inalainuri i kai to kikokiko langala, 110 nga marama kolahi to I,ati 111 a warn kua pahureako nei. Kolahi tangata i koliu 1-111ia ile lan i houaugi nei. Ko lekai kohiini, me lo langala i kohiiritlia ai he hunga Karakia kore. Kua whakaaro inatou, knit whakaiuitiiia lo (aroma i 10 poiiani, olira, lol.oloni uga inea i rangona e nialoii i uga marama le kati ma lima. Tokonia nga wahiiie i whakaiualea i nga marama lala nei. i wliauo l ite le ra i male ai ran, ko to mea, i (aroualia ki lelahi ki lelahi pilo 010 mom uoi. Kiliai i male, awalea ana waliiuo, 1110 (o tuna rilonga, bo inon whakainale pitku i 10 po. Kiliai i angihia i lo inalcnga ai, kci rangona 0 lo hunga whakapono, t'ngari, 110 le aouga ake 0 le ra, ka pa ki le laugi, no lekuwcnga am 0 nga wlieua o Ic lupapaku ine to waliiuo 1 larotiiilia kilo tiiku whakarero kilo inoaita. Ko lo rilenga ia o laua iwi, ho Infill ton 11 i nga lupapaku kilo wai, ko uga langala karakin ia. o lauumin aua a raton lupapaku. Ki le mea o paugia ana lelahi langala karakia kore o (e male, ka wliauga tonu nga langala whakapono koi laroualia 1011:1 poiiani.

| Na le whakapouo ka uto nolio, a, aliuwhonua uoa nga langaia ki to malii, ngaliau loini ki le laugolaiigo wliakaaro mo ratou, I lunula nga tiui wham i 11:4 a kainga lupti o nga Mihiuore, i liangu e ratou: ko te ngaki wiienua kua uni haere, koln lini o te wliare 0 lianga ana, ki le nui ole molu; kahore i penei I.) rarahu o uga ringa o ana langaia i inita ai. 1" kalia liacro ana le likauga pai o uga langaia whakapouo. Ko le korero lekn, ko le lahae, ko le purcmii, 1110, ara alii lie pera, c w-hakariharihaugia :111a; e wliakaaro aua ratou ehara ara i le niea uoa. Ko nga ture ole Atua koiahi le kail n wailio ana hci tauira mo tetika, mo te he, a, ko to inahi o te langaia e tirohia aua ki ara lure lika, lure lapu. T nga malii i rolo i in karakia ntii alii le knha o aui.'i laugala. Ko le liapali i! lino whakatapna ana e ratou. li waiho ana laua ra hci okiokinga 1110 le tinana, 1110 le wairua ;ko le roanga ole ra, n karakia aua ratou, ki rolo ki nga panuilaiiga, ki nga karakia pukulaiiga- K karakia aua nga tangalu whakapouo 1 nga :ila, i nga ahiahi kaloa. Ko nga inoinga i rolo ile wiki, c uiaharalia aua e (aua iwi. Iluuuga in haerenga mai ki uga kainga .Miliinero, ko nga inoinga lioki ki o ratou kainga nk<\ I te luroroianga o letahi laugala, e. wliakanicnc ana laua iwi ki le inoi mo te luroro. 1 inua lata alu o laku laenga mai, kna in te Haiti o To Keri. Kloru lo kail o nga laugala kua lapoko ki to liahi; a, 0. hacrc lika ana aua lini langaia; c kilea ana uga liua ote pai. Koiahi laugala i poia. Ko te aliua o 01 alii alu langaia e pai inai aua.

Olira, ko iiku korcro c whakaliacrc nci lie wliakaatu i tc timalanga o tc malii whakapono ki tcnci liiotn; kaliorc ano i nliu noa, cngnri, tnkiia ntu nci kaliun kc ai. lie limatanga ka|itanga tcnci, otira i roto i cuci limalnnga o nianukonako m>n tc ngakau. Kongapuawai kau cnei otc rima, ko nga lina pai o to ngahuru kiano i niaca noa. lie imi ano nga wliakawliirinakilanga otc ngakau, otira, kaliorc h okiokinga, no tc uioa, e kanika loim mai ana tc nialii i tc. aroaro. Ko to alma oic mataurnnga o auoi langala, o pouoi ana mc le lamariki liouolii nci, ko to ralou maiauranga c ili ana, ko tc ralou okiokinga kci runga kci to kupu langala; kiliai ano i kalia rawa to ralou wliakau ki le knpn o tt< Alua. 1 nga iwi nulio i te lie, na lae am !ic Miliinero, o waihoana ia lici matiia 1110 raton ; anga loim ain nga kanolii ki a ia, engia ano ho maina tnpn, a, ko tana knpn emana ana ia ration. Ko nga langala laliuri mai, ngaliau tonn,ko lo kalia ia, kaliorc- i\o In wliakamaiangitanga ako i to nia o lo pouritanga, i tc he, a, no lo kokiriwha'iarorolaiiga ole luarama kilo hinogaro, no lo waloalanga o tc ngakau kilo wlr.ikaaio nimia,-ka men akc me nga Ilnrai i to niannga o Maina, ileohongaki lo pai, ki to kalia, "Ko nga men kaloa c kororoiia mai ana o Iliowa, ka inealia o inaloii, a, ka ata rongo matoa ki a ia." Olira, ki le ngaro le Mihincrc mc Molii i agaro i nga kanolii o nga Hnrai, ko rcira anga ai lo whakaaro ki tonoi, ki icra men, a, ka riro aln kilo whakawaiiiga ;a, ckoro pea o palmro nga ra o wlia lo kan ka aro aln ano te ngakau kilo inahi i nga mca o K: ponrilanga. Ko nga litia ara otc ngakau kino, tc maharal.'mga ki nga luikama ki nga niorcngi o Iliipa; olira, kiliai i mahara ki to talmnga pereki, kilo pokopokenga o tc paru. Ko nga kino ole ngakau cponciana ano, c mahara ana lo langala ki ic hara, ki ano almarokatanga, olira, warcware noa ki nga maniac o te liara, ki nga male lioki. Ko nga whakarilonga kaulanga o tc karakia c liokoro ana nga langala nci ki ara, u kakama ana ki le matanranga ; ko nga inahi wliakawairna ia o ngakaraliia, ko leniahinga lapu i rolo i tc liinongaro, ckorc ralou, c liororo ki ara. Ilon'o aln, liono aln tc knpn, ka inarania i a ralou lo karaipilurc pcnei, "Ko nga palu o lo talon wliawliailanga, cliara i le kikokiko." Ko lo ralou likanga lie lo mai i nga hoa ki rolo ki le karaki'a. "E aku hoa arolia, kaua koiilou c mca ki le uto." Olira ua ralou, lie lini nga langala wkakapono o inua mai i a ralou c wliakaiioa ana i Ic lapu i muri nci. Olira ko to puawai, c liacro akc ana ki tc Ima mona, ko le lamariki e liaerc akc aua kite taugala mana. Ko nga lamariki o Iharaira i pako tonu ra, i kori touu ra, i te oranga ai o Molii, i lino piri ki tc Altin, i lino rongo ki a ia, i lo aralianga i a Ilohna; a i a Rawiri, raua ko lloromona, kake akc am ralou ki Ic mii ki (c pai. Wailioki, ko a inaloii tangala c ako nci, ka kakc ake ki tc pai, ki le nui mana, o nga akorauga o to liunga luku mai i muri i a matou. Olira, ko nga mca pa pai kaloa e ala tnpu ana a roa noa ka lae ki lona pakarilanga.

Aliakoa, kun mcinga ka rii'o in papa i to wiiakapono i runga i tcnci modi, lie mii ano nga ritcnga o to pouri, a, ekorc c aliei to wliakangoikorc ki to knlia o ana lio. K prnei ana inn nga Kananaili o nuia, mo in wliatinga atu i nga raorao, i nga niani.l, liiko kc atu ki nga mauiiga 110110 inai ai. Me. wliakatoliunga to wliakaaro ki to pclii i ana lie c man nci, mc wliakakalm lioki. Ko tc wliakaaro tcnci o nga tini langala i runga i lana niotu, ko tc nica pai tcnei; ko to wiiakapono. Ki tona reo lie tcnoi nica Ic wliakapnno. K wliakaaro ana raton e pai ana, e pono ana nga likanga oto wiiakapono. i\a to kalia oto liara, na tc kalia o nga ritcnga .Maori, ka man tomi ctalii ki tc ponrilanga. Na ana inca lioki tc tino kalia ai nga tangata kna uru ki tc karakia, e awauguwanga noaana tc ngakau. Ko nga tangata inano wlicnua la, c kuaro ana ki nga ritcnga pai o tc wiiakapono, no reira tc taliuri ai. Akakoa, chono ana tc liaorc atu o nga tangata wiiakapono ki tc lirotiro i nga hoa c nolioaua i tc kuarotauga, aliakoa kua avvliio to ralou liacrc ki ng;i lalia katoa o tana nioiu, Uiliai ano i nialauria nga 1111 a pai oto wiiakapono. E liialiiatonu ana ki Ic liakari, ki tc liaka, ijic nra alii nica ; ko nga lauarai cna o tc karakia. Wuilioki c moliara ana clalii ki nga wliawliaitanga o ulna, tupato lonu ai ki nga lioa c karakia ana. Ko tc mca tcnei hci wliakalic i la nialou malii i roto i nga tangata wiiakapono, tc niocnga i nga waliinc tokonialia. lit; mocnga i nga waliinc iokorua,Jic wliakarcmiga lioki o nga waliinc i o >r;iou lane. Ivci uga tino rangatiru lana (ikanga to waliinc tokorua, a, kiliai i mii rawa tana

rilenga. Ko ratou hci korero inai, kua welui lie i nga wahine lokorua, No tonei, kolahi ana wahine, ko iniiri kilea ai kua lioki ano to nia o nga waliine Ki a ratou. K penei ana me nga rangalira o lllira i nga ra o llercinaia lukua ana nga pouonga tane, ino iiga pononga wahiun kia haere, imii'i ilio ka wiiakahokiiiokia hci pononga mo ratou. He lini nga niealanga o nga rangalira kia lioki inai nga waliino kua lauweliea ra, a, ahakoa eko're c nioea e whakamahia ana. Olira, kua limala te pai mo le penei ki lora lalia ole niolulere nci, kua lino whakaae nga rangalira kh whakarerca rawatia nga wahine lokorua.

1C penei aua nga whakaaro o ngawaliiue o tnnei inolu mete nga wahine o clalii atli niotu ole laba uvarangai, ekore o whakaniana ite maronalauga, ho niea noa tcua ki a ratou. Hokoha nga iho, ko le nohoanga o nga I'akeha tutu, kai lioko rakau korare i noho ki enei inolu i nga lau kolahi lekau uia rua.na ralou ano i alma ke ai lelahi wahi o nga whakaaro oto wahine o lenei mold. Ki tc niea ka he wahine raiia ko laua lane, oiua tonu alu lera, moe ko ana he lane ki 1 . iVa te uiahi larona o to ponaru, na U) roromi taiuariki i mama ai nga wahine ole inolu nci j wiiakakakc ai ratou. I'.loruloru rawa liea nga wahine o leuei inolu kua tac akc uga tail kite torn le kail, i koro nga lano lokorua tokoniaha. Kua lino wliakakilea ki leuei wahi nga rilenga e karanga nei ctalii laugala, kia lukiia nga liiahia o lelahi o lelahi, a, kia kuua e morcualia.

Kua hokai to kapua pouri, ki runga ki Pate Ilohokuhaua ito inolu o Taua. Ile niaratnn o Apcrira kua palmre nei a le Emera ko I'ene Tamaii to rangalira, ki to ulti wai, ki le lata wahia. I anga ano tana puke ki I'oi Ilakona; i aim mai i Karaponia. Ko to main koropulapula i runga i laua puke; olira, lukiin noalia ana kiula nga langala o laua puke; nawai ra, ka pa ki tana iwi. I laua \va e lorn nga kai-wha-kaako o Raroloi:ga, koiahi no llainoa. Ko le pauga tualahi ki tc kai whakaako o lfamoa ki tc inca kotahi o llarolonga; main tonu iho rana. Ko nga Itaroionga i paugia i miiri iho, in:iln kaloa. Ka pa i reira kilo iwi tupu o 'l'aua, nialemate ana elalii. Ko nga langala nolio una lena, ka nieinga na to whakapono to male nei, riri noa, lukiliikia ana nga langala tokowha, o it; hunga kai akia. 1 oina li'lahi kai whakaako o llanioa, mo to wahine, mete lamaiti, whano tukilukia lioki ia. I whakawhili laua mea ra ki lenri inolu i nga ra. kua pahure ake nei, i ina tc poli mai. Ekorc ktia e ihatauria nga mea ole AUia e le langala, c iigaro :ina nga likanga. Una noa ko le whakanohoauga lenei o nga Mihinero lokorua ki laua walii no le mea lioki, kua malia nga lau e puere ana, ko lenei, tainia kaioalia ana nga hiahia ki laua mo'ii, no tc mea kua whakakapia le huarahi haerenga alii. Olira, "ko la it! langala kahakorelanga, la le Alua maliinga." Na If lino tolni ole Alua, i kore ai epa laua male ki lenei mol'i. I pnla mai laua puke ra ki konei, (okolorit nga langala i eke alu hei lohnlohn i le whakalapokoranga; whakamalamalau noa ana, po run « wailuipehape ana kihaii lapoko, a, ka tiuiu e le hoha rere Ue ana. I mea le rangalira kia rere ki le inolu o Paina, na aua langala raj ki alu kia aim ki Tana. Kahore i kilea i uma alu le pulioi ole kaipuke ki tc whakalapokoranga i lenci awa i le hail penci; c whakaaro ana an, na le Alua tc likanga i kore ai e lapoko. Kaliorc matou i kite i aua taugala i rere ra c ono noa nga wiki, ka u mai ki konei ralou ko le kai-whakaako o llainoa. I korero laua hunga, lokorua le kauhoe o tc kaipuke i malci to koropiilapnla, kua malm, a, korero ai ki to ralou lanumauga i tc Kai-whakaako o llarotonga i tc ra i mua alu o to rercnga mai i tc poli. Kolo ralou whaliahaorcnga i nga korero mo laua male ka malauria he koropnlaputa. Whakalupato marie malou ki laua whUkamalaliu, olira, kahore kail i kilea ki tfoiei inolu; no ka inalau noa tc llamoana ra ki lora Hi male, lioki alu aua ki Taua, i niahue alu hoki le wahine me tc Uinaili. I rongo malou ki a le l'iliopa o Niu Tireni, kua kawca ake nga rongo ki Poi Ilakena, kua lac ic koropnlaputa ki Taua; a, no le laeuga mai ole kai-whakaako o llainoa, ka rangoua nga inca pouri i kiia akc nei, le mat'enga o'nga llarolonga tokowha me eialii langala o T..ua i te koropuiapula,- ki ic kohurulanga hoki o nga tangala tokowha e le liunga karakia kore,—ko tc oinanga mai hoki o ratou ko taua wlianau. Kia pehea rale kaha ote whiu ki nga langala penci, e larilari haerc aua i le male lii roU> kite langala e nolio noa ana nic pehea rale wahi ki a ralou mo le ruinga o nga purapura o tera mate whakainataku ki roto ki nga iwi penei, e nolio ana i rolo i le

kuarelanga ito lie? Ife porangi to tangala penei, e wliaknmarara ana i tc iiiounga-iilifj*"' i ic tao, i to mute, a, lii kau atu ana ki nga lioa, "Eliara ianci lenoi i Ic hangarcka naku?" Mei lango tuna tangata i tana pit, puliia ana nga ilarotonga, mo nga Tana, kna rile tann malii tari mai nci i tana mate kino. Kiliai tcna tangata i knarc ki to tukiinga iliootona koliuru; i matan ano ia. lie tiiii to tangata hoi tupapaku 1110 tona he. I Inkit pukapnka mnton ki Poi H.i:<ona kia liomai lie rongoa mo tc werowcro, kia wcroweroliia ai nga tangata katoa o tcnci moln. I okaia tc ringa poa o tc Kaiwliakaako o Hamon, ko nga Itarotonga eliara i tc mca uka. Aliakoa, kna kapi leawa o Pati Reliarnena, c puere ana ano clalii walii o Tana. '-I tr*.,nohoanga ai o tana Imiiga wliakaako ra ki tc awa ka oli ra tc wliakalma, i liaere atu r:> I oil ki (clalii walii kc i I'linga i tana moln, oTana, a, muri mai o lora ka tao mai ki tenoi moln ana tangata i tikina i kororotia r:i; 110110 ana i konci i roto i to liunga karakia, imoa ana tangata i lirolirohia ra kia hoatii ki I'cira lie kni whakaako, inu liaere nlu i tend molu ; 110 konei i kilca ai nga nuni hci whakakoa i o mnton ngakau. " E (atari ana nga moln ki Tana tnro." lie nni ano nga malii 1110 tc wliakapono ki cuci motii; otira, kia whai Miliinerc; kia Miliincro/Zdo wliakapono; kia u haingoi ki tc malii; kia lulmmja ki tc wliakaaro. IVa to kino o clalii tc rangalira wliakalcrc kaiptike tc ala Ualiu ai tc wliakapono i nga riri molu nci. I (clalii ra paki, i nga wiki c rna ka pahnrc akc nci, ka lac inai he pnke ki tonci molu, wailiapchapcaua,a,ka(apoko tnana i walio nkc o toku kaiuga; hoc ana kiuta nga poti e rna. I lupatoria tana pnko, no ic mca, kaliorc kan lie kara i kilca, ili nci koa. No tc nranga mai o nga poii, wliakarorca ilio ana letalii tangata lioki 101111 nga poii, linlin louulia ilio'te me nga ra, rcre tonu atu tc puke ra. Ka mca ic taugaia ra ko ic Kimurora tc ingoa o tc kaipuke, ko Pone Ilakopa te rangalira, lie Ifurai nga tangata nana. I mca tc tangata nei i amiiamii ia ki le kai, riri 110 a tc rangalira, kurua ana wliakahokia ana etc taugaia ra, nickon ana le rangalira, no reira ka waiho i tc wliaro hcrchcrc i runga i tepuko, ia, 11111 ri niiii ka wliiua kinla. E mca ano a ko Ili lona ingoa. no Piriliila, ka iwa ana tail i 110110 ai ki Ilapa Taoni. Kaliorc lie likanga i aliau mo lowliawliai o tc rangalira ra raua; ko tc kawenga noalanga mai o te lino laugaia kino o tona kaipuke ki to aroaro pu o tc miliincrc, a, kaliorc lie ara pulanga 111011:1 i nga niarama cono, —kia pchoa ra ic knpu 1110 le laugaia ponoi/ Olira, ekore e tana e inaloii to alia ; 111 c panui kau, kia rongo ve tangala ki tenei lie. Ituliolianga ilio, lie kaipuke e tu ana i lora lalia, a, tonoa ana c an, nga tangata hoi aralii nlu a To Kori uiana ki le rangalira, wliakaac ana lora, eke loiiualu le tangala i teraano i wliakauria mai ai. Ko le mca ia, kaliorc tc rangalira ra i matan, otu ana lie kaipuke kcki tc moln nci. No le Ic kau tail ka palicuio akc nci i wliakau atc Karaiupi ki Tana. H koivro aua nga tangala o rnnga i a Hone Wircinu ki Ic pai i aim mai |ki tc laugaia, i le whakaurunga o nga kaipuke o te Kuiiii ' ki cnci iimui Ko Ilawaua letalii, ko I'cue Eakini te rangalji'a; ko le Nguro tolalii, ko Peno Oriwa le rangalira. Whakapai katoa nga iwi o ana tiiii molu ki le urauga akc o enci kaipuke manuwao. Na Ic malii lika, na tc wliakaaro nni, luwclii aua aua iwi, a, aro mai i rolo i le arolia wliakatainariki llaunga tc wahi ki nga Pakolia malii i le lie ki Icnci walii, rcrc aua to ralou iiiataku. Mo lie mca pea c lionn aua tc wliakau o nga tangata pcnci, c ralii le lukuuga ilio!

Etiorc o aiici tc pupuri o aliau aku wliakawltolainga ki to I'iliopaolS'ui Tircinmo lona atawliai ki an ki aku lioa lioki, mo tana whakaiatanga i to main o ciiei mom i roio i to whakapouo. Ko loku pauuitauga touci i (una ai'oiia; ka nni. ( tukua noatia mai 11 kitou ki runga ki (ona kaipukc, kaliorc lie ntu; i ulaina lioki a inatou tiui taonga, pi'i a ia c kiki ana to puke i a ralou mca ake. Ko to poti lioki i ulaina, mo nga papa mo to wliare, mc nga knu mo ara alu lini mca. I ponoi tona arolia nui ki a matou, 1110 tona aroha ki ona uiinita ako, n, whakakitea ana c ia nga liua pai nga liua rckaotona wliakalioatanga i roto i ana malii katoa. Ma Iliowa ra ia o maliara mo aua malii pai, a, mo utu alu ia, a L'iliopa, i roto i to pita'euatanga o nga atawliainga o to Alua. -* Na ko au Ton i roto i tc niananki Honk Ixgari.