TE MATENGA O HA EPARETI HOMA TE RANGATIRA O TE "KARAIOPI" TETAHI O NGA KAIPUKE O TE KUINI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 128, 17 November 1853, Page 3

TE MATENGA O HA EPARETI HOMA TE RANGATIRA OTE "KARAIOPI" TETAHI O NGA KAIPUKE O TE KUINI.

E hara i te hanga te mamae o te ngakau i te panuitanga atu ki nga kai korero, to matenga o tenei rangatira aroha, tenei, tangata rere moana, a Ha Epereti Honra Kua launga nga Pakeha mo nga langala Maori ki tenei rangalira, no te Mica hoki kua roa lona nohoanga ki Niu Tireni j uei I rere alu ia i Akaraua nei i te It o i nga ra ole marama, eloru hoki Marama i iioho ai ki le molii uei i lem-i .-erenga mai una. I le anganga atu ki lawahi whakau ana a te Karaiopi ki le Kawau ; no te luiiga ole puke ki reira, ka pa le male kite rangalira ra, a, ugau loiiu, bemo noa ia. No ie 51 o Okelopa, ka u alu le kaipnke. no to 2 o Noema. ka marere le kapene ra. Ko nga korero i imiri iho nei, no lelahi o nga uiljicpa o Poi llakeua ko le Eincpaia le ingoa o laua pepa; e tiling iunhY.i p:>a nga kai korero ki nga knpu i whakahaerea ki le matenga o tenei rnugaliia alaabua. Ko nga rongo o tenei ra, ko le marerelanga o lla lleiiii Epereli lloina :e rangalira ole Karaiopi le puke ole Kiiini, e lu nei i le awa o Poi llakene. Tena e aroha le tangala kaloa kite nialenga o tenei Apiba alaabua ; haiiuga lu.ki le huuga i matataii l.i a ia, ie huuga hoki kihai uei i l-.i.'e. i rongo kau ki loua ingoa ; he alian pai hoki nana i arohatia ai e le (ang.il.i, a. ka mnharahara le lini i rolo i le ngakau niamae ki le ingoa rongo marie o tenei rangalira. Ko le tangala ka male noi he lama ua lla Epereli lloina ; he tangala malalau lera ki te luhitubi pukapuka, kua laia elahi o ana korero mo le mabi rongoa. a, e lakolo mai nei ana pukapuka i le whare Turoro i Kerehi. No Kolerangi' uga Malua o tenei rangalira, ko le nohoanga ia. i itnunna, a. he nui (ana rongo i te nohoanga ai ki reira ; karangalia ana ia hei Hala ino llori le Tuatoru (Kiugi o Ingarangi) a wh.ikahoiiorelia ana ia v (ana kiugi i le lan 1815. Ko Hone Hala le kai whnkaako i a ia i le laitamarikilanga ai; i laia (ana pukapuka, mo le rercngn ole 1010 i u.,a nana langala, i laia hoki nga korero whakahaerc ki tera rangalira, miii'i m li o loua matenga. Kolahi pea ran o ana pukapuka i liibiluhi ai mo nga rilenga ole rongoa, me nga male ole langala, haiiuga hoki elahi pukapuka i laiacia, ii, e whakapaingia kaloalia ana era e nga rata. <; waiho ana nga tikanga hei tallica mo ralou. Ko Heini Epereli, le lama a le langala e ineiuga alu uei i whakau ki Itanana, i te 25 o Okelopa, i loan )7!)8. Ko lona malua waliiuo, he lamahine na llemi Tuui-tin-si. a i rolo i le whalinpono. No Akllhaia 51, i te lail 1852 ka male te mania, a, ko le rangaliralaaga o tera i riro i Icnei. 0 laua lama. E i:;einga ana kihai i whakaaelia le hacreuga o Ha Epereli ki le inoana e tnua mania" No Akiihala 10. i lo tan 1811) ka eke ia kite kaiptike, 12 oua tan i reira ; i eke ia i ruiiga i le Eupiara, he liiauiiwao, ko llori Heneaha Harcnc Telabi le rangalira. 1 aim le rere ole kaipnke Ki le Moretereniana, i te (an 1812 ka eke le (angala nei i ruuga i le Marata,Bo purepo; ko ie kara i whakaiarea ki laua puke, na 11 ti Peiiehaiui llarawiri. I nga tan i mini mai nei, i eke ki le kaipnke ke o lla Penehainini, ko leToreneii le ingoa. 1 cko ia i ruuga i te puke e Homa Papama, i Hameika i nga luieki lehaiiauru, ko le 111 — ripirc le puke. I llurai i le tail 1811 ka karangalia in he lliiiteua ko le Itauo le puke 21) repo, ko Aperahama Ito le rangalira. I imiri iho ka eke ia ki runga kite Pike 30 repo, ko Hone Makera le rangalira. I Hameika cnei kaipnke erua. I le hokinga o (e Pike ki Ingarangi, whauo laliuri i le pauga ole ban miii a, no te nohoanga ki laua puke i nga marama erua, ka whakahonoretia ano a Te Homa, i (e Marama a lianucre, te 28 o nga ra, i te tan 1822. Ko te llcrekona le ingoa ole puke i mini mai o tern, 10 repo; ko Wireinu llopale (bikini li- lleaugalira. Kihai ia i maun i konei a laea noatia, le lau 1851. I le maiama o Pepuerc o laua tan, ka waiho ia hei rangalira mo le liehihoiho, 18 repo; i aim i reira ki nga Inie ki le haiiaurii; i urn kite tan i te pa o Pinga, i 1825, i piipuhi loua pukeki (c pa, i whakaiini mai ki a ia nga kaipnke 1 maiiuwao o Parahiri. I le bokiugn ki In- ; garaugi, ka mahiie iho te kaipnke, waiho ana ia i reira hei Kapene. I noho in kiula i mini iho, a te tan 18iI no reira, kalouoaki ruuga ki le Whelu-o-le-Tiiaraki, 20 repo, e ahu ana tana kaipnke ki nga luie kite Marangai. I teuci rerenga ona ka laea e ia nga pa o Wuhungn, o llangai; a mo loua mabi main ki Tangi-hi-Kianga, ka whakahnnoretia ia i tc '2l o Tiliema, i (e (an 1842. I tc hoiihanga rongo ki uga Haiui, ka rere a tc Whciti-Tuaraki ki Poi Hakena. I Tiliema 1815 he tae mai hei rangalira mo uga lini Kaipnke MaiiuwuooNiu Tireni. Na na nga

tikanga i hoatu kinTe Kereania te rangatira 0 ic Kala, i 1c hacrenga atu ralou ko ana. tangala mc nga hoin i a Km una IVpari l.i to Kawakawaki le pelii i te wliainga i a Kawiti. Ite hacrenga o tera liunga kite tan i te pa, ka noho a Ha Epereti ki lelahi pa Inngata e wiiaXahoa mai ana ki a te Knini a. i lioatu tona kaha liei pelii mo nga lie o rcii\>. .1 te lioiihanga rongo ki a Ngapulii, ka lioki a Wliclu-'l'icaraki ki Ingaraugi, a. wailio iho ana. I .\oenia tJS, ite tan 18.M), k;t tonoa hi hoi rangatira nip runga i a uKaracopi, 20 repo o icre puke,'a, no Jlurai te' 20, i In lan Ib'ol, ka lac mai ano ia ki Poi Wakona. I nui le hialiia oHa Epereti kia wliakaotia e ia nga (ikangu arolia i whakaaroa e ia, mo nga lini iwi c nolio liaerc nei i nga niotti ole Moana Marie. He tangala wliakanio tltii a Ha Epereti; i iiiatatati ia ki uga rileiiga o nga kohatti me ai'a men i raro i te wlienna, i niataii Isoki ki le whakaliaere i uga tikanga o nga olaola me ngarakatt o te wao.- Ko iciahi o an.i arolia i nnia lata atu u te niaicng.i, ka lulii tiiln pukapnUa ia kite Kawanalanga o Alareiria kia ntaulinilia te punarii mc le lainahine o Kepcne Pirina. He tangala maiiaaUi ia, nui ana le arolia o tona ngakau. korerotia pailia ana ia c ana Apilia, me ana tangala kaloa. 1 roa te niatcnialc o Ha Epercli Homa, i te nga Kan uei le mate; a, inia i rere ake i walui o Tc Kuwait i te aliunga ki kouei ka pa le male nui lakolo lonii i te moeuga, a, inarere una. 1 male ia, i nanalii, i'e 7 M p.m. kn Kata Koki i reira, mete Mt'nila o runga i laua puke. Ko le lualiiue o U.-t Eperele kei Hora Taone, ci'iia nga teina kei liigaanugj. I nolio takakau ia, a, male una. 1 I'oto i ana taonga, ko le hoari c takolo ana, na tc Eara liana Winiheti, i lionlu i le meatanga ai o Ha Eperile Homa liei riutena kaipuke. Ko le Parairei ngaro ai a HaEperili Homa. E kawea tc tinana i runga itu harialu repo otc Karaiopi ki le lanunianga lion. E svliakainiuc uga kai am i a ia ki le lanunianga, ki le SVapu I'orotailaka. 1 nanalii ka tare ki wacnganui o nga pou uga kara ole whare ote Kawanalanga, me nga kniug.i wliakairi kara o Ic wnhupti, me uga puke kaloa hoki o leawa. Ko Kapcno lleue tc raugaiira, o runga i a I'anitoma, ka liaerc atu liei laiigalira mo le Karaiopi. I nnia lata atu o tona matcuga, ka k.i rauga (e rangatira nei ki tc .pepa, ki in peue, ki tc maiigumangu, mca atu ana ki uga taugat.i kia kaua ia e whakacliokia ; tuliiliilii ana ia i tana pukapuka wliakamutunga, a, wailio ana e ia clalii loliu arolia, ki ia ki ia Apilia, ki ia, ki ia kai malii, o lauakaipukc. He nni te korcro ki leKarere Maori, i to inoa c taia nei,—he nui in korcro mo tc arolia o icnci men, ole kuri; a, c wliakaaro ana matoii ekorc c alici le ptipuri i icnei aroliatanga kuri i kilea kite lanunianga o Ha Epereii Homa. Tera leialii kuri nui i runga i le Karaiopi, eliara i tc mca, na le rangatira ake latin kirclic, ko te arolia ia o tana uiea kite rangatira na, nui. alu. I nga liaerenga kiuta o Ha Epereti, i eke laua kuri ki le poli, aru ana i a ia. I te wliakalicinolicnionga o tc rangatira nei, a, i muaulti, liono lonu le haerere alu ki tc lirot'ro, a, liaerc kooonohi ana laua kuri; i tc lakanga ole rangatira ra, whakakapia ana nga lalau o te whare iiiocnga i takolo ai tc lupapakii; ko tc kuri ra, takolo lonu ki tc talia o nga lalau liaki ai, whakapouriirn touu. I le laiigohauga ole lupapakii, i ic whakatangihanga laraimi, ka rere atu te kuri ra ki runga, a, no te kilenga ka tukna le polio te rangatira ki tc wai, p.ikea ana e le kuri ra, takolo rawa mai i tana nohoauga ra ano i te ill it; no le ekeuga kiuta, aru ana i te lupapakii i tc (aim o nga Kata; no tc tuktiiiga o tc kawhina ki le urupa, no le tukuiiga o te piichtt ki tc pueliii, ka rcia alu c tc kuri ra, tan rawa alu i roto i le pokn, a liro wliakauaua mai ki waho. Ko telalii lenei o nga lohtiaroha nui o tc kararchc, ki tenei mca, ki tc langala.