Untitled

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 126, 20 October 1853, Page 2

I tera nupepa a matou, i whakahaerea nga tikanga kite mahinga o tera kai o te piti hei hanga huka; i whakaatu atu ki nga kai korero o te Karere te pai ki tenei whenua na anga le whakaaro o nga tangala ki tern tu malii. Muringa iho o tera, kna tae mai ki a niaiou i rmiga i a te Peneha elahi am korero urn tana malii no Mereponi nga nupepa. Kua linihiii nga langata o te malii luika i (era kai i te I'ili, ara nga tangata whaku-li-jim-ij mai i tera malii ki Nin Tireni nei;

ata mamma ana o ratou korcro, a, ritea ana lie ruiianga; ko nga inoni lioi niahinga mo lana liica 100,000/. Kua rile enei inoni ki Meriponi, otira, i mahara nga langala o rcira, me whakauru mai nga iwi « noho ana ki Niu Tireni, no konei, kiliai i wliakakapiaaiia moiiiki rcira. lletifc.'i lowliakaaro o Meriponi, no le mea, kci konei ano le svliaUaaro nui mo to whakaniaiangilanga o lenei wlicuua. I to liniatanga ka nieinga kia waiho i Wikiioria lenei mulii, otira, toliulolitingia ana nga he o ia wahi; ninringa ilio, ka incingn kia kawea ki Hopa Tannc, kilea ana nga lie lioki o rcira, a, wliakapuiiiaulia an:*** o ratou wliakaaro ki Akarana, no to nica lie lini nga pai o konei kiliai i kitea ki nga whenua kua oli tc whakahua alu ; lie nui te pai ole oiieouc lie nui tc wai, lie mil lioki ara alu likanga c rile ai le mahi liu'l*- .Jaiia pohala, i te I'iti. .No konei, ka wliakaaro inaioii ka lata ka (ae inai ki (enei I/iti nga Itunanga lini limaia 1110 tcra mahi whakakakc i lend kainga. I') mea ana alu matou ki nga kai korcro nnpepa ka waiho tenei hei wliakaoranga ngakau, no le mea, ka wliiwhi ralou kite wliai raw a i roto i lenei inalii. Nui atu to maloii inanuunpa ki (enei inalii, lie nui lioki nga liua pai e aim inai i tenei lake; tena e pa le whai rawa ki tc kai ugaki i nga kclia, e pa lioki le wliai rawa ki nga kai main i (e liuka. -\a, ko nga korero i iniiri ilio riei. ua ralou, lie men tango mai i nga nnpepa ; tena <• kitea le ata whakahaere o lo ratou* mahi, i roto i enei korero nui. IS'a, nie titiro nga kai ug.iki ki (o ralou inalii ka alu tukua atu tii'i; kei konei lioki (e wliai rawalauga ilio ralou. Me anga mai te wliakaaro o nga kai jigaki whenua ki leue' lliinauga, ko nga kai hoko era mo nga mea ole iwi main* wlie/iiia, o n;r:i kai lioko laone, o nga laugala wliai i.aipuke lioki. Tr Hi ka ll.wc.i i TV. I'oiun ki .Nil - Tinner. '.Yii te Aim temijirpu o Mcripimi, Ahuluitn ~.) I le Mane ka liuiluii ki Palilalia nga lini langala e mea nei kia wliakalupuria ki Niu Tireni he pohata, kia hanga lioki he luika ki reira ; i wliakauiiiin ki rcira kia lae ake ai a Te Harawini kia ala rongo ai le lokomaha i ana likanga, no le mea, ko te langala tenei i maiaii ki lenei tu mahi, i urn lioki ia ki tc mahi pera i lona kainga mai, i Airangi. aluringa ilio nei ka korerolia e Te Harawini lana pukapuka whakamarania mo nga lini likanga mo lenei mahi. .Mea alu an a ia, ko nga inoni i whakarilea mo le whenua, leaa pea e lioki mai era ki le rmiaiiga, ka wliakaaro pea te Kawaualanga ki le nui o to pai o tenei mea, a, ka lukuanoaiia mai he wkeuiia. I whiriwhiria ai a .\iu Tireni hei mahi mo lenei mea, he ili no le ulu ki nga kai mahi. Ko nga korero i mini ilio nei, j naiiuilia e ia ki nga ratigalira i. liuiluii ki lana whare, ko nga likanga liiluru lioki enei : Te M'ltitlctitupitritii'j:/ o te I'nhata hi .\iit Tireni, te llnnijnmjn Loki o te Iluka i tmia m< a. He mahi whakawhairawa leuoi, te hanga ile huka ile I'iti; i kilea tenei ki I'arani. ki I'crehania, ki llorana, ki Heaniani ki Airangi. He nui nga painga o Mil Tii-.tii. e kahua pai ana nga rangi, e nioinona ana le (ineone, e ili ana lioki te ulu kite kai mahi. K urn ana ki tenei mahi te rangalira o te mahi hanga huka ki Airangi, lie 111:11alau lera, no konei i kilea ai, ekore e haere he nga nialr, a, ekore e rea le kawenga ka wliai huka, kia loru'ano nga ra i inuri ilio o le Uaweiiga atu o nga pohala; wliakaaro ai lioki e liua mai te wliai rawa i (enei mahi. Kua oli lenei Itunanga le karanga kia whakapulaina tenei mahi ki .Nui Tireni, kia \v;tea ai to ralou whakamaliinga ki lera w'.ieima.

Kujiu mo le Ulu lit nga Kai Mahi. Ki tc moa ka hiahia tc tnngnla kin (upn mai lie wliai ru\v:i i lelahi mahi c tangolaugohia aim c ia, ahakoa iti (ana malii, nhakoa nui, tcuci ano nga lake e tilia ni tana whakaaro: —te (alii, me moa i tc kai c manakoliia ana c nga iwi katoa; te run, me whiriwhiri i tc kai e lakolo noa ana; tc torn ; kia'rilc ki le men e maliia ana, c liokoa ana c tw ran utu o te tangala. Na ua tiliro talon ki nga take ka oti nei lo whakahua, ka niatau latau ko enei mca katoa kei rolo koi te malii Imka o hanga nei i le kelia. 1. E paingia ana e nga langnla katoa. E nni lincrc ana (c inanako u le langnla kite Imka ; ko lenci he nui noaalu tc liuka e|iau una i nga iwi ole ao. Flo lan IK 17,■ — Uo te lauiru I era mo uga lau ewnru i iniia am ko nga liuka riro inai ki I'irileni Nui, 550,280,000 pauna laimaha; ko le ulu kite Kalimaulii mo tenci liuka 5,050,012/. Muno ana uga tangala wliai inoiii o lawnhi e auga inai nei le liliro ki Niu Tircni, a, ekore talon nei c ata nintou kite rnugntirntniigii o ia inoiii i rolo i nga lau lala c liner akc nei. Ekuru e nui le kai o Niu Tircni, i-;te liuka, oliin, ka ata lincrc le malii, a, ka pni le oncotic liei wlinknlupii mo taua kai, kia alici ai le uta ki lawiiili. Erua uluuga ole Itunnnga llnugnllukn o Airangi 8 pni lieuetc, a 10/. mo le mn.i liuka. Ko te liuka malii mai ile Keuc. Ki Niu 'l'ireui 10s. mo le eka kolalii, lie. pera lonn likanga nuiui'i alu. 2. E lakolo una ana le malii mo leuei kai. Ko nga wlienua o Oropi e whaknltipu ana i le keuc, c maliia nei ki le Imka, i nga whcniin niamao. Knlinrc am lie malii liei whnkaknkc mo nga wheuua o Niu Tircni i lenci, no tc mca ka whakaiupuria inai i nga main tcuci tu kelia le pili, a, lioko lonn alu ki uga kai malii liuka, ki rcira nun, liorc lie uicnlnuga kia kaivca alu ki nga whenua kc. Waihoki, lie wlienua pni rnw.i kite whakatitpu i nga kai e linn nna ki ram ki le oileone, kahore alu lie wlienua liei rile mo lera, le pai mo le wliakalupu mca penci. Ko nga I'ili i knwca ki le wliare ninlakilaki e ala hiIca ana, kia 50 tana kelia ki le eka kolalii, pern in, ckorc e uui rawa le malii mo ngn mnra c pena ana. Tcuci nuo lenci liknnga, ko uga kelia, me ara niu peun, e whnkniupuria ana Ui Niu Tircni, e uui air.i i le wai reka, rnlii alu le liuka orotoi tonga whciiun kc. Na, na tiliro tntou ki ic rarahi o nga kelia o ia wlienua ua wliakalupuria, ua liliro lioki ki tc nui ole wai liuka o rolo, ka whakanro tntou, lieoi nno tc wlienua c uui ai le maliinga mo tc liuka, i uga walii kaloa ole no. Ki l':unui, ki Percliamn, ki Ilornnn, ki ileaiiiani, 25 liina I'ili ile eka holalii; ki Airangi, 50 lann, i le ckn kolalii. .Mo nga Inn crun o tc orokoiiiiiliinga kia £5 tana kelia ole eka kolalii i nga oncotic o Niu Tircni, oliin, ki le mca 20 (ana, he pni ano tern, he pni ki uga kni ugnki, lie pai lioki ki nga kai malii liuka. Na, kite ritcnga ole hohoro, ole whakaroa, kia men alu an, ekorenga wlienua kc alu c i.-ica le wlmi I miia ni, i ngn inn crinia tc.knuknpnliurc, ctoruugn niarnma, k;< rilele lickii inn, k:i oli nga malii kaloa; ko lenei, kim wlmi mca, e kakamn ui le malii; erua ano luiora mo tc linwlic, ka luca nga wai liuka, a, i ngn rn, erua, ka inarokc nga liuka ma, ka pai liei kai. Nn, kahore lioki he painga o Airangi me ara alu wlienua o Oropi—kahore lie painga i Nui Tircni ki tc r'ueuga ole ulu mo nga kai mahi; aliakoa lioki ilio tc ulu mo uga kai iiuilii o era wlienua, e lioki iho ana teutu mo nga oucoiie o Niu Tircni. Na, mo mca alu, kia ala niarama ni ki le whakaritea nga liuka mahi inai i tc kene ki uga luic ki tc Ilaiiauru ki nga Imka liauga i lo I'ili, pai kc akc tc men iiinhi.i te pohata i to mca malii mai i tc kenc. 5. E rile ana tc pai ole liuka ki le ran alu ole liuka c liauga nna ki tc nuiiiga ole ;io. E mca pea le hunga e kuare an;i ki enei men,— c niea pea, ka pai kc akc le liuka o tc kene, i ic liuka hanga i le pin". Oiiia, kahore he take mo lenci whakaaro. Kahore he piro, he haiinga lioki ole liuka pili, lie men ala mahi nno ki nga rilenga kua laiinga nei kite kni malii liuka, e rite ana Ic pai o te liuka pili, ki le huku e maliia ana i Ic kene. Ma te kunre nei, ekore e kilea lelahi me lelahi, l.ei nga tohimga. kii iiialnu. Ngn rilenga mo le malii ole kninga hanga liuka ki Niu Tircni, kin rua tnun liuka liio rolo ile ia kia 515 uga ra e m.ihi aiNi:a Liu mo ti: lla\gam:\. .Mo ngii lana pili 9590, mo le laiiii kolalii I/. . . ey.ij-e, o 0

K:i ata whakahaerea nga -111:1 ki nga wahi katoa o to kaiuga hanga huka ; mo to mailing;! o to kaiuga kotahi kia .'.'111,(100. Tikuwja /mi mo If Xgalii tf'/iciwn. Ki to tao alii icnoi uiahi to lianga liuka i to pili,— ki to liioalu louoi niahi ki 10 wlie.nua o Xiu Tireni, iiui am nga pai 0 aim atu ki nga kai ngaki oin Molu. Ki Airaugi, 1110 ara atu wahi i Oropi, l;o iiui to wlicuua o wi.akalupiiria ana ki louoi kai ki to pili, a, 0 iiui ana to ntu o aim ntu ana ki nga kai ngaki. Otira, ko (chilli wahi oto likanga o iiui ai (o u(u ki nga kai ngaki whentia, kci lo whaikaitaiiga ma nga kau, moaraatti kararoho. Kia nica atu oniatou, kia toiigo ai to cuigata, 11a, imuliia nga pohala, ka (apalii;i nga ran, a, ka lotea nga ran hoi Uu\ ma lo kau ito liolokc. K tino pai ana to kau ki nga ran o totca ana, pai atu to wni-u, 1110 to pala o nga kau o kai ana i nga ran toto o tc pili. Xo konoi i kiloa ai, ka rua nga piinga 11 lo kai ngaki whoniiu o Xiu Tironi. ko to lioko i nga piti, ki to main huka, ko nga ran lioki hoi kai ma ana kau mcara.itu kar.t----1 oho. liorrrn .I/11//. Ko nga ngauga o too ana i iniiri 1110 o to rironga o to wai liuka 2."i paihenete i lo 1110:1 mala, a, o lino pai :111a hoi kai 111:1 to kau. Ko to tikokouga o nga holme 0 pai ana ki lo wliakauiomona i to wheima, pai ko ako i leivi moa, i le iigiumo. I to maliinga o lonei moa 0 to huka, kci otahi lykiwa o lo niahi, o weiekia ana nga horo 1110 ara atu to lu namalia, iiiaiiuiaii 110:1. Xo kouoi i nioinga ai, mo hoatu lie kani, porotaka, 1110 totahi alii moa hoi mahj papa, ara hoi warn ; ki to pai (era. koi roira am> lioki lotahi wahi o lo whai rawa. I le miitiuiga o lonei korero ka moa lo whakamiiionga, mo liuihui ano ralou a Ic Miiuci i to 12 o nga haora, ki 10 whare <> I'akomoro.

Ilanganga o nga tana luika 026, ko Ic i"o lo tana 10/. whakauni lvatoa ki 115a ninlii . . 0.200 0 0 Mo le inca wliakai'crcn^a 0 to 1'iti "iOfl 0 0 .i28,;M2 0 (1 N'flA I II' MO 11: IVAI IIanoa. To liuka tuatalii, Imka 111a .I.') i tana mo (0 laua kolalii .'10/ i! I0,0.'I0 0 0 IV Imka tuania ii7 tana liuka ma. nioa ngawari, 1110 to tana io/. . . 2,-»Sn 1) 0 -"Mo to liuka tnatoni l.'iU tana Imka wliuro, 1110 to tana 28/ .... i,,~)0S 11 II Mo lo Imka tnawha 02 tana, ho Imka Ina manga 18/. 111010 tana . . 1,110 II (1 To Imka tnariina, lio 111:1railiilii, lici lianga winika, "/. 1110 to tana . 1,002 l) II .128,112 0 II