KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hune 30, 1833.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 118, 30 June 1853, Page 3

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hune 30, 1833.

Ko tetahi tenei o nga tikanga o tenei nupepa i roto i nga takiwa nei, he whakaatu ki nga tangata Maori i te mea e whai rawa ai ratou; he whakaatu i nga tini mea e kake akp ai te langala, o kake ai lioki nga iwi. .\o konoi, i pula ai o inaloii kupn ki nga lioa Maori, 1110 to liokolioko, 1110 lo Ngaki whoiiua lioki, kia aliiiwlii-mia ai ratou, kia lohniiga ki 10 whakahaere i nga likanga i whakatakotoria ki. in lalou aroaro elo Alua. Ko a inaloti mealnnga ; lima ake nci i pula ki to ngaki whouua, mo to pai o te ngaki, 1110 te whakaniii mo nga mara, mo to inahi o to pala, o to lihi, ie whangai liipi boki, mo i< ; lapahanga o to huiiiliuru hoi wham kohoka ; olira, lie wha" kainaiangi ako i tenei whonuu kia aln rilo a' ki ta to Atua i moa ai i rolo i lona arolia nni. () inalou whak.diaorenga korero 1110 to ahuwheuiia laka ima mai ki loiioi wa, ho moa mo to (uawhenua anako. Tenei ano totahi likanga hoi whakawhairawa i nga iwi Maori oliara i to moa koi ma noi, oiiia, koi to lai, koi to wahi o painga ana 0 ralou. Ki to moa, ka lahuri ralou ki nga malii o tomoana, ka kiloa In; whai rawa 1110 ralou i roio i era malii. I roto i nga malii o nga iwi nolio lapalai, ko to lit ngohi i nga inoana koptia tclalii o nga tino moa hoi whakawhairawa i lo iwi o lo lahataha. Ho moa whak; i lonoi malii na to langala; kia ala tika ai to hoko, kia ala tupu mai ai Ie rawa o era 111 malii. Koi rolo lioki koi ionoi malii lo whai rawa mo (o tini, ko rolo i lonoi moa whiwlii ai lioki lo lini 010 langala kilo malii.

Ko Hoiana, lc lio.i wkakalalae o Ingarangi ki nga niahi hi, i k;ilia lonn lana malii ki le inoana no reira i imi ai lc rawa ki a ia, ho reira i tupti ai (ana raiigaliranga. K ni:ili;ii-ii loiiii ana nga Ilorana ki le rawa i litia Mini ai i leuei take, no kona i pitta ai lana whrikalauki mo Amalcrama tuna pa uui, no reira i pusiki ai lana pepelm—" Me mca hanga a Amatiraiua ki runga ki nga whcun ngohi." Khaia i lc hanga lo ralou malii ki lc hi, ki le hao; i mca la ratou kingi, " ko le manga ia o lc liiarima i roln i tana iwi, tokowlia ki lc malii ke atti, ko (c inariina ki lc hi, ko tc manga ia niona." Ka mca hoki, ko lc lake ia, hci whakawhairnwa i lc; iwi o Hoiana, a, ki tc riro Icra malii, he poro lora i tc ringa malau o lana iwi. I lc wahi i lino wliai rawa ai a Moiana, ."000 maiio poti o Moiana, hci lii ika niona. Ko enei poti i maim ki rolo ki nga koni mc nga awa o lana kainga, ko ana puke: i niann haere ai ki nga lahalalia o lugaiangi o Kolerangi, 8110. Ko nga lana o ana puke OU he mca ano l.'iO tana. Manuka era kua meiiiga atit nei, IUOO poti kc, lie hi era i tc ngohi, lie herciia le ingoa o tenci tu ngohi. Kloru alii poli hci hoe mai ki ciici, hei kawo loti! mai, me araalu inea, he kawe atu hoki i tcngoli i lolc. Maerc kaloa nga kaipukc nci ua hiiihuia, kaioalia, (iioo; ko nga langata whakalcrc o cnei kaipukc, 113,000, hui kaloa ki nga kai hi. iVa tcnei malii rerc moaiia i toa rawa ai a Ilorana ki le whawhai whakaiiioana i rolo i nga tail malia; no konei i waiho ai a Hoiana hci lualahi i rolo i nga iwi o Oropi. Me liui nga tail i whakaloa ai a Moiana i a ia i le whawhai inoana le laca le pchi c nga iiiaia rerc inoana o Ingaiangi; waihoki c man nei ano lona mana ki nga riienga rangatira i roto i nga iwi malau nui, ole ao. Kiliai Icuci malii iigahau o ilorana i nguro i le lirohanga o nga Jngarilii. Ka

wliakaaro a Ingarngi ki ona lauranga lii ; kiliai tcuci i pai ki:i liiia nga inhaiiilia o Ingarangi e Iloiana, a, kia kawca mai ana ngolii a filial:u=yi ki a ia. liuku ai. laliu nga wliakaaro o to Kingi o Ingaraiigi mo lona riiiianga ki to malii lii ika, no icira, kiliai i ro:i, ka tini liaere n-a kaipnke o I'irilini a, ka lornloru liaoie nga puke o Horana ki nga (alialalia o Ingaraiigi; roa rawa ilio ka nui ake nga ngolii o tcuci, mo rcira ake, a, ka toe. elalii lici kawo ki nga kaiiigalawliilowliakaiirii lalii ralon ki lelio" kulioko ki nga kainga o liokiliokia ana o nga Iloiana. Ti-iici ano to lanira o (a inalou ka mca alii nci, kia ala kilca ai lo liikunga ilio o (cnci uialii o I'iiiioiie, to luiaiigu mai o to rawa, i lo liinga, i Ic liaonga ika. Ko la inaloii atu nci i Ilcniorcira, i to waliapn o tctalii o nga awa o Kalarangi, i reira lo tiinalanga, ito tan 481 i. I hanga lie wharc lioki ki rcira, i lianga lioki lie whare lolc, ko nga tangala eke ki nga noli lie tnca tiki kinga maii/iga o Ic :::anowlieiiiia IJi.' in;;l)i lion lonoi ka limala nci cralou. No to -ID o llnraika liniatn to lii; no to r> o lleliiHi.'iiia 1811 ka iiiuiii ic; malii. Na ko nga ulii onci o nga poli cwlia. Ko to lualalii \o:it. ko to tiiai'tta Hoi. ko lo tnalorti 'JO/, ko to Inawlia, UHI. Tokowlia nga tangata kirmiga kilo poli, kolorilenga ito tangata kolahi '27/. i roto i nga Mai-ama orna. I to tan 1817 ka inann ki rcira, nga kai hi .")OU, ko nga kai kanga kalio 17: ko nga wahine malii i ana mca ngolii, 130. 110 lau 1818 Uo nga kupa lianga kalio 70: ko nga waliine 5-20, ko nga lane 700 ; ko nua poli ho ISO. I to tan 1810 ko nga ngolii i lolca ki Iloinaroiri, 22,870 ka'io. lie hiring! ora, ko nga wliapnkii mo nga manga, 100,000.

Kkoro i! alici tc tiiku kau i leuei korcm kin wliakauiutita ikonci, no K; niea, lie malli nni. Ko icnci koivro Ktt:i Im.ilii iici, he. limalan;;a kautanga, leia silu hoki le roanga o c-iuM koivio. Hi; wliakaalu alii irnoi i le lini (i nt;a nica, e takolu noa ana Id nya imiaiia o Niu Tireni, ckore uric mail ia e una tanyala. Ki le mea, ka (alinii n;»a laugaia ki le malii v. menial alii nei ka Hum anu le wliai lawa ki a ratou. lie |)i)iui ra, kalmri! i cnci moana tc hernia, mi; lc koia, dm: le liuyi, otiia, lie lini kc n;;a ngohi papai o leuei wlicnua. Kua limala lc malii lolc i to iigndi, lici kawc alti ki n;;a wlicnua kc. .Me liliio iijja kai korcio ini|H>|)ii ki n;;a laiamji mo nga kuipi:ko kci rcira hoki lc knpn 1110 lc wjohi tali-, i riiiiya i uga puke rero ki lawahi. Kci 1115 a mipepa i inuri ilio ka ala whakahaeie nialuu i uga likanya 1110 Icnci malii kia ala mataitiia ai lc tikanga o Icnci malii. Mk alii wliakaalu hoki i iiga take i whiwhi ai a ki ni;a niu nui mo lc ngohi o ona lai. huki njja nj;ohi lolc, ko lc ui;olii lion lici kai ma njja taugala i ntfa pa iiiiniii. Tiiiio koa ki Akarana, kahore hoki lie n<>,ohi, lie lakiialii tc kawcuga inai o le ngolii ki icnci walii. E uica ana nialon, laihoa alii pea ka lint o nialuu lioa 110110 tnili ki ro!o ki icnci ntalii, i wliakawliairawa n;i ilc lini ole iwi nolio lapalai.