KO TE KARERE MAORI. Akarana, Maehe 10, 1853.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 110, 10 March 1853, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Maehe 10, 1853.

I mua atu o to matou tuhituhinga i nga tikanga mo te ngaki i te oti, o te pare, me tuku atu ki nga kai korero o te nupepa etahi kupu hei whakamarama i ana mea, kia ata kitea ai te kahua e te tokomaha. Kua oti tc whakakite ki tc tangala i roto i era nupepa, te nui ole kai e, kawea mat ana ki nga Makcte o Akarana, i runga i tc Waka Maori, i runga i le kaipuke. Itc tan kua paliurc ake nei, ko nga pnliera enei o nga witi, l'i,Gß9; ko ti'ga pare IfiOpuhera; ko nga puhera oti, 40f>. I inuri mai ote tuhituliinga o era mea; kua oti tc panui ki tc pukapuka, e te Kai Whakawa l'uniau, nga wlicnua kua oti te ngaki, i nga macro haere alu i Akarana, kotahl te kan ma wha. Nui atu la malou koa ki taua pukapuka panui. No tc kitauapepa, ka ata kitea le likanga pni o nga tangala ngaki wlicnua, ka ata kitea hoki tc ahuwlieniia o te tokomaha. Nui una alu te ngakinga o lenci tan, i lauhou. E pauaiia anate tangala kite ngaki no koiia, ka whakaaro matoii ka pa kali a haere le rini kite wlmkatupu i nga hua o to

whciina. Oiirn, ko la innlon o whaknliaon? lici, lie lolie ki nga tangala kia ngakia lie parr. Ko nga eka o nga wili, 1338; ko nga eka o'nga oii, 800; ko nga oka o nga pare, 357. Ko to iininga o eiiei wlicnua, iki nga I'akelia, kaliorci Dili te wliakauruliauga o nga wheiuia langata Maori. Na ki to moa, c hi aim to oli, nie te pare i roto i nga ngakinga o to l'akcha, (•ken; koa c kaliuatia nga mca e ngakia ana c to langala Maori, no tc mca, kiano ratou i matatau noa ki ci'a ' tii kai. lie mca tika kia malii nga I'akelia ki nga kai i: niciiiga alu nci, ekorc lioki to tangala Maori c pai ki to ugaki i cra,e ngoikore ana ia ki era lit Ima, nici to mca, kalioro nci e nii. Ma nialou e v.hakaatu leiikangrpai mole taliui'iianga ki to whakaiiui i to. malii i to oti, i te paro. Mo limaia i to wliakatupiiranga 0 tc oli. Ko nga whenua pai lici inahinga mo ic oti, o niatao akc ana i Niu Tircni ni'i,,otii;a epai ana ano kite nci wlicnua, lici wliakaiiruin nmo ara atn mca; c wliai ana lioki'ngu; kaingal.i whonua, kia lini nga kai o te wlic-' una, mo te lie o tclalii, ka liua ko tclahi, mo tc lie o te nlit o telalii ka kakc Ictalii. "I Katerangi" e ai ko Ilenii llakiliona, "■ te wliakatiipnranga o tenei in inea i roto i ara alu tamtam, lici kai ma tekararelic noa, ka kilca te niii o tona pai." lie lini ke nga momo o lenei tu kai; ckorc c aliei to whakahiiahiia i nga ingoa, no te mca, ekora o riro uiai era lini momo, kei te nui alu lioki ole wlientia. Me wclicwelie e tatou onei criia, ko nga ritea inatauuia, ko nga mca inatamuri; tcna pca, c whiwlii to tangata ki cncicrtia. "I tcluiring;>i te tupuranga kite tarn, "c. 3i .togL/fettaklfioiia'' ite ngakinga ra nci o' nga" wlicnua koralia, lie oli te tnatalii o nga kai ilio ruhgri." *Mitri ilio ka riiia, a malia noa nga tau, ekore lioki e kino te oncone, ckore lioki c wlielcngilia i te maliinga oia patapata. Ko tc oti tc mca p:ii iiiiiri m:ii o to korowa lie men nno Ka wliakanrnhia te oti ki to korowa, ki ta lamtarn, a, ka ruia katoatia. He men ano ka ruia i mini ilio o tc mvajjnc ara at it mca; olira, i tc liotoke me aliiurtiti tc wlicnua kia. pai ai. Ite ruinga ai o nga oli, me vakaraka tc wh;mua, me tango kite littri i miiri ilio. 1 te ruinga o tc oti, lie mca ano ka wliakanrnhia te tea, kci liinga ki rare, kei piran ilio kite wlicnua. Ko nga mca'rui penei. c kolia ana kci kai ma te kail, ma tc lioilio. I nga oncone kikino, kia piiptttu <c rui otcoti, no te mca, okorc c kalia te tnpu. Ko nga mca c rnia ana mo tc oka kotalii, ewlia puhcra, lie mea ano c wliilu. He mi a ringaringa kite papa otc wlicnua." Ko nga ruinga niatamua o llopa Tnonc, kci nga Marama o Apcriva, o Met.' Ki Nui Tircni nci kna kitc;» c nialou tc oti pai i ruia kite Marama o llcpctcnia;. no nga walii. tutaia ki Akarana, tcnci c mcinga atn • nci. " Ki Kotcrangi" ano Wo Te llakiliona, "uu pai to oncone, me ara olu moa, ara i nga tau pai, takivi'liiiu ic ickatt o te puhcra o te cka kotalii; kci nga mara owln tcnci. Kci nga mara kikino erua tc kau palicra o te eka nci, eloru tc kau puhcra ; e paingia ana tc oli lici kai ina te kararckc, ckorc otahi atu kakau mca e lino painga.

"Hcmeakaha kite lupit mana, tcuci, mea to oli, kei nga latt lino ua, lino hail, ka lie telupu. -Ana pakari ki waenga, ka ngahorohoro nga pata i to kotiuga,iio kona, me kokoti, ite mca eHi a mala ana. Oliia, mo tupato te kai kokoti, ua mata pu, ka ,he lelalii walij 9 le uui, ka lie lioki te alma." Me taliuri tatou ki nga liihituhinga 1110 leuei tu kai o nga kai ngakai o lugarangi. " K whai touii ana te taugala ki le rni i tenei kai i le oti, 110 le mca, e tiipu 110:1 iho ana ia, ahakoa ouetea, ahakoa one kolore; kei nga oncotic katoa ka inpu ia tarn. I 113 a kai katoa e ruia uci, lie oli le mca i : lino ngahaii ana kite Inpn; no koua, ka tiruhia. ko te mca Icra, bei wbakakikokore j ■ le oneone. ) Otira, kahore lie uui ole wbakainomoua. tauga mo le oneone, 110 koua i whakaaroa ai, cugari leiiei kai e wliakakite mai ana i le whai rawa, he uui lioki te takakau lie i kai hoiho. { !(<i;u'hoki, i nga wa o lehotoke; me 1 whakaurit alio ia ki ara alu kai. I "Ivo nga wlienua e ruia ana kite oli, me malii, malii, 111 c ata tango nga laru, kia pai ai. Ki le maa, e ruia ana ki uga mara i hiirihia kautia ki 'le parau kiliai i ala iigaro nga laI kakau o nga wili, o nga pare,—ki tc mea, 1 ka ruia ki runga ki le mea pera, ehara tera ile malii pai, ehara i te mahi'tika. Ile oucoun kino, ekorc nei, e ata lupii tc wili, cugari le rui kite oti, ka tiipu tera.

" Ki to mea, ka ruia le oli, i min i iho o te puka, o to keha, uic ara alu mca peua, me pa rati te eneone kia pai. Kite mea, kihai i kainga ki vvaenga, me hoalu tetahi \vli:\kaniomona mo te oneoiio, kia pai ai te tupu. lie one inatua le men pai mo le oli, kia liolionii le (ineone hei lupiiranga nio te oti, kia inakukn hoki. Ile ruinga ole oli ki nga whenua a lupuria ana e le oli ki nga wheniia e tnpiiria ana e le tanitarii koiahi ano paraulauga; olira, kite mea henui nga tarn una ki tiiua vvahi, ine huri i le ugahuru, ine ahuflhu hoki, luiunga te paraulauga tualahi. Ko le luarua o nga paraulauga, kauu e lioliono, hei wawahi I era i nga lake o nga la. ruluru ka . pirau ra i le hurihauga luatahi. Ka paluire nga wa ole hotoke, ko reira tika ai hei rninga mo te oli. Are ng'aro wawe le oli, kia kaliu ai le tupu, kia h'olioro ai hoki to kokoti.

" Kite uioa, ka ruin to oli, ki nga wheniia our mama, i ruia ki le kolia, a i ktilnga nga kclia ki wacngacte pirikalui. lici rcira, knun le paroii c ngoto, kci lio.il i.ig:rp:u'ii paru ki l"iro; k«a oti. lioki (e wliaKangawyri i to parautanga ai p tc onconc lid ruiiiga 1110 nga kolia. 1 nga oncotic kikino, i' nga oni'onc makukn, o pfti ana le oli, cngari, lera i it; pare. lie moapai kiu rnia to koruwa, mo lo lanitaru, ki'roto'ki lo oli, ahakoa teroroa jigaoli, tera ano le-korowa mo tc turn le pilii akc ra.- Ki;iiga one tna|\iiku ckorc pcra ki waenga i ai a atu palapala; cqno pulicra ki to oka kotalii; oliia, ko to tuturuiauga kei nga pnlii'ra «:\vlia. L'a pakari to oti, c ngaliorolioro ana nga pal;t. . Ua nganana te lakakau i raro i.lio o tc pita me kokoti '/licalia le mala noa ai te nuijigU atu oto tafcakaii. Ka pai i rcira nga kakiiu liei kai ma tc lioilio, a, akorc c maunianria nga palaki tc ngalioro mana. Me pcra tc k.oko. ti o te oti me le witi, a kia taipia ki tc wlienua tc kotinga, me pcra lioki' le here me tc wili. K poka kc ana tc owha oto oti; he moa ano, ctorn le kail pulicra, he mea ano cono le kau ma wlia." Emcaaluananiatoii kinga kaingaki wlienua kiu wliakainaluiiria tctalii ruinga ki nga mara kua wliclcngilia, Ici ngn mara riwni; ki tc mii tc wliakaiuomonalanga o Ic wlicuua. ka nni lioki te oti ua mai. "I le niingii o ic oil he r.i;frt;c Ic parea ngalian Ic lupu o Ic pure.