KO TE KARERE MAORI. Akarana, Pepuera 24, 1853.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 109, 24 February 1853, Page 3

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Pepuera 24, 1853.

Ko te ahua o Niu Tireni e noho nei, ona tikanga pai, ona tikanga kaha, ona tikanga, karakia, hei mea whakawhetai, kite ngakau Kua tomo ke ana rua kai, ka ora ona taugata i a ia i te kai, a, ka whai kai, ano mo tera i atu wbenua Ko tn rauginiarie, ko te wbai rawa ona, nui atu. li kako haere ana te likanga o Xin Tireni, e aliuwbenua ana nga langalaki te ngaki, kite whakaranea i uga kai. Ko nga whakawhetai me tuku atu ki nga nupepa,—ki uga nupepa Maori, ki nga uupepa I'akcha. Waihoki, e kake haere ana nga iwi o lenei inolii ; n ala lalanga ana raiou ki nga inalii whakaimi mo ralou. Kua paiiuilia le rongo o te tangala Maori, kua malatnu te tokomaha ki nga likanga pai o teuei iwi. Kua whakamaramatia nga likanga ole tangala i nga l.orero Una lukna atu ki le tini o te wbenua. Ka haere ka maiau nga iwi o tawahi ehara le langata .Maori i le iwi kohurn, i te iwi lulu i le iwi alma he, olira, lie iwi raiigimaric, he iwi ahuwhenua. lie iwi kalia ki le bokohoko he iwi inaia ki le mahi, e wbai ana kite tango i nga rilenga l'akelia, e wliakau ana lioki ki runga ki nga rilenga ole karakia ; a e toheana ki le whakakake i :i ratou ano, me lo ralou wbenua ki ruuga kite kahiwihiwi o I te mataiirauga, ole pai. li miharo ana le langala o nga wbenua tulaia ki .Niu Tireiii, kite ata malau ole | langala Maori ki lenei ki tera likanga. Ko le liurere iiln u l/ini, ko le ICinejutin o Mini '

—nga liupopa whai niana o l'oi Hakcna, — i: whakahacrc ana i o raua korcro Ui ti! hnrcro 3/anri o U; 22, o nga ra o ic Marauia, o Tiliema, Ui nga korcro i whakapuakina i to liuilni o Kawana Winiala ralou ko nga ltangaiira Maoi:i o Waiau, i ic mcatanga kia kcria nga koura. Iv nica ana ic Karere 0 us i."i o Hanucrc, "K whai ana niatou kia anga niai to titiro o ic tangaia ki cnci korcro Ii whakakitc ana i lefikanga Maori, na cnci korcro ka ala nialan laton ki nga likanga papai o nga iwi Maori; chnra le tangaia Maori 1 tckuarc, c ala inalauana ralou ki nga kino calm inniana i nga ninliio lekonra ; o hacro lalii ana lo ralou ngakau lupato ki ana lie, me lo ralou hialiia kia lukna nga konra kia inaliia." Ii nica ana le /;"««-p/iiii(", tun miliaro ana nialou ki to wliakariharilia ole tangaia Maori kilo koura, me lo ralou lino hialiia ki nga nica hei (igaki mo to whemia, i kilca tonci ki nga korcro uin lnii ki Waiau. Ho tolin pai icnci. Ko lelikaiiga o nga korcro Maori, i lana litii, e pai ana. Ko to ralou wchi ki iciwi wliakaokcatu kite kcri koura, e tika ana; ko lo ratou hialiia ki le pchi i j lo lio vn ckc alii to tini o tc tangaia ki rcira | kcri ai, c pai ana, lio uialii ala v.iiakaaro tcra no ralou. He rilcnga pai cnci, he ritcnga I whakatangala. Aianci, ka aroha uga lau- ■ gala o Ingarangi, ki uga tangata o Niu Tircni." Ko nga korcro papai cnci, ko nga korcro ataahua o nga tangaia o Poi Hakona, ki ngu ! iwi o leuci wliouua ; ae ra, o nica ana nialou, e lika ana tcuci korcro o tawalii ki nga langala o konci, no to nica, he nui lo ralou nialan, lie nui hoki le aliuwhenua. 1 tcra nupepa i wiiakahaerca ic korcro ki tc nui o tc. kai inc era atu nica i riro niai ki Akarana nei i tc tail 18j2: Ko tc nuinga o era kai, natelangata Maori nana hoki i ka\v« niai ki le laouc nci, i rolo i nga waka, i rolo

i nga kaipuke. Ko (unci mi! \Yli;ik;)h;ici'(! to korcro king.i k;ti a (e tangaln anake, kaliore i whaknnruliia ki tn to Pakelia. I tc tau 1852 ko i>g:i ulii onci o nga kai i kawea mai to,;iGt lis. Od.; ko nga kai eni'i, —he riwai, ho auian.i lie kanga, lie kiimara, he puka, lie pilili, lie niuka, lie tariilani, he wahie, ho ngohi, he poaka, hennnenano, he parera lie lieihei, he kuihi, he pipi, he paraoa. Ko nga waka enei i utaina mai ai enei kai ki Akarana. I7D-2; ko nga mea lane o rmiga, 0,25'J; ko nga mea waliine, Ki Owhiniga ka whakaiuia i tana tan aiio, i rolo i nga waka Maori 52 i; ko nga tana o rnnga, 100,' i; ko nga waliine, 107 ; ko nga kai i penei, me enei kua nlaina alii ki era ; ko nga nlu o enei kai i kawea ki Oneluinga XlOl Us. (id. Ko le. Here I'araoha nana i kawa am ki tana wahi ano enei mea, he niuka, lie paraoa. In; wili, he papapa, ko nga nlu mo enei mea, 2101/. I7s. 'Koto hilihuinga o enei Ualoa, nga kai Inkii mai ki Akarana. Nic nga kai tnku mai ki Onehiinga, kei enei iitu, —0,-iCO/. .'7s. Oil. Ka nui to pai o tenei likanga. .\n me litiro nga langala kite tini ole kaipnke kna laia ki ; lenei impepa, lu i reira l:a whakaaro kite ' kake haere o tenei wlienua. Kna oli nei nga lina pai o nga tangala o i\in Tireni to wliakakite kite ao. i\a me wliai nga langaia kite inahi i nga mea e lino kitea ai le wliai rawa ; he lini ke nga malii, ko elalii e ata kaluia ana, ko elalii, o liaere he ana, kahore he tiikunga ilio. Mo. lie" mea, e whiriwhiri aim nga tangata i nga malii pai, ka ata kahn ralon, ka ala kahu tioki le wliemia nei, ka kitwe ano ia ki lit whakarangalira i a ia. A'o konei, ka whakaaro matoii, kei nga kai e manakuhiu <! konei, e lawhili lioki, ko nga kai era hei mailt mo talon, ko nga kai era e hna ai le. rawa ki le ringa o te kai ngaki. I to matoii tirohaiiga ai ki nga kai tnku mai ki Akarana nei, wliai,a-te-talililalia, u kilea a e nialon, he witi, lie kanga. nga

kai c tnaliia mai nei c to tangaia Maor 1 i to tan 18."> I, ko nga puhera wili cnei, -51,759; ko nga puhera kanga, 50,G."i7, lieoi nei nga puhera pare 788, kahorc kau he. puhera oli. Ile lau IS.V2 ko nga puhera witi, -11,01; ko nga puhera kanga, 10,170; ko nga puhera pare I."ill; ko nga puhera oli, )0."». lie he nui lenei, tera nga lauira kei nga niakete o I'oi Ilakene, o Meiponi, o Ilopa ■Taone, o llaheloni; kua lioki 10. utu o to wili ki cnei walii kaloa, 10/. i lioki iho i le tana parana, 21/. i hoki iho i ana utu i nui ra, ko lo ulu mo le puhera wili 7s. Oil., he meaalio Bs. Oil. o lawalii, kolo konei 12s; lie mea ami Us.; tena ko lo pare, kore rawa tera i kitekitea mai. No to mea, ka lulala le walii e ruia ai to purapura, o mea ana malou, ine wbakangahau le taugala .Maori ki I era malii; tene' aim nga lake ! penei ai maton. I nga wall e kake ai le ulu ole witi, oto paraoa, ka kokiritia mai nga mea o lliri, o Marikena ki tc Tttaraki; ko nga kainga lioki era e liuo whakatupu ana ilo w ili; no kona, ka hohoro tc lioki iho, a, ko nga langala i mea nei kia nui he moni hei ulu mo nga witi, tanga uoa ki tc utu kahua he, no le mea, ekore ia e liiluru ki ana utu i whakakakea ra. Kua kitea i: malou tc pono o teuei, kotahi wiki -iris, hei utu mo le puhera, i lelalii o nga wiki kua hoki ki le ;>s. i Olira, ite hokiuga ole utu ole witi, ki l'oi Ilakene, me. era alu kainga, kake tonu le ulu mo le pare, ine le oli. 1 llopa Taone he inea alio T>s. Oil. mo le puhera.

taua wa os. Gil. mo te puliera oli, nio te puhcra pare. Me ala tiliro te kai ngaki i touei i te puliera wili tiO pamia taimaha ; i rolo i te puliera pure l.'i pauna laimaha; i rolo ite puliera oti 38 piauia taimaha. Kia torn puliera oli ka rile ki nga puliera witi erua. Na ki Meiponi, i tenci takiv.a, nio nga puliera erua, 120 pauna taimaha. 17s. hei iiln; ki nga puliera oti etorn Ili pauna laimaha kia penci nga ulu i-s. 1 nga mara e mahia nei kite wili, e riro mai nei kite kai ngaki, 20 puliera ite oka kolahi; kite inea, ka mahia ki le pare, kin 50 puliera, mo le oka, ki le moa, ka inaliia ki to. oli, kia r>. v » puliera ole oka kolahi, lie mea SO puliera. Ki Hopa 'l'aone, he malia nga mara e penoi ana GO puliera, 70 puliera, nio to oka kolahi. Na e kitoa ana i I'oto i leuei, kei It; pair, kei le oli ka uui te ulu ; aliakoa kake te witi aliakoa licko le utii; ko nga kai auo era o uui nei te ulu. Kkore enei e inaliia mai e Iliri, e Marikona, ongari aim, he wili taua e mahia mai nei. Ko le pare, ko to| oli, e nianakohia ana hoi lianga pia, hoi kai lioki, a. ka lini liai-re to laugala, ka uui liaore le hialiia ki enei kai. llaunga te paj ; ole kai whakaurnuru, he nui lioki no uga i ulu i paingia ai era kai. Na ka v.hai lake e liniala ai to malii pcuci o nga iwi o kouei, ka wliai take lioki e ahuwhenua ai uga iwi o Niu Tireni. llei kouei malou whakarongo alii ai ki le tikanga niahi o te. tangala Maori, e mea ratou, kite inalii ile oli, ilo pare, o pai ami, Una lata nei le niinga o lo purapiira, me ahuwhenua ralou ki aua kai, no le mea, ko low hairawatanga tena, o ratou. I teru atu nupepa, ka lioalu elahi kupu hei whakaalu i to ngakinga mo te eli, mo le pare.

E IiOA uTe Kf.weti Kua kite au ite ko;-cu mo te waka nui mo 2c 'Joktalopiri i to nujicpa, hcoi, e he ana tana pojia ; maku i nnci e korero atu. Ko te roa kotahi kunii ma torn, 7S jiulu ki le Takeiia, ko te wlinnui G jmtu ; erite ana ano nga tangata ewha te kail warn. K lata, he pannitan<ra tenei kia ronga ni tc (angala n tera tan j koia tonei, ko lakti knjiu ki a koe. Ko nga waka rapa, Ui nga waka rn|»:i» ko una tote, ki nga tele, ko nga tiwai, ki nga tiwai, ko nga waka nonoiii, ki nua waka nniiohi, ko nga waka liunui, ki nga waka niinuij kia rite ai ki o kontou poti c ulnikataelae iu»i. F.ngjni man eta tenei kite nupcpa, kia rongo ai nga langatiia wliakalakoto Hire tii takorohanga waka a murj uei. Na te Tancjata Maori.