KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hanue re 27, 1853.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 107, 27 January 1853, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hanue re 27, 1853.

Kua tino korerotia i era atu nupepa te painga o teuei tu mahi, o te whangai pirikahu. Kua oti hoki te whakaatu te nui o te rawa i kitea ki Poi Hakena i tera take i te hokonga ote huruhuru pirikahu. Ko tenei, he korcro ta matou kite nui ote rawa e kilea ki nga tangata o Niu Tireni, kite mea ka tino tahuri ona tangata, ki tera malii pai, ki tera mahi marie. Ko telahi wahi o tc korero kci ruuga kei tc korero mo tcngaUiwhenua, ma reira hoki, ka tika ai tc whangai pirikahu.

E alma ke ana nga koralia o Niu Tireni, c alma kc ana o Atareria. He nui nga walii o Alarcria i tupuria e lo tarutaru, ho takitalii nga rakau; he mania oua koralia, nui noa alu. Na ki nga walii o Niu Tireni, ki tc pito ki raro, lie nui nga tahora e tupuria ana c le raluiraliu, c tc kaliikatoa liaunga lioki nga walii rakau. Ko cnci koralia c takoto noa ana, ki to para, ckorc c whcau, ka watca i to kai malii, a, ka tupuria a runga oto tamtam. I tenci tan, i tenci tan, ka inatoiiiato liacrc to tupu otc tarn. Na, kotalii to mca c nialmc nei, i nga tangata Maori, ko tc wliangai pirikahu, nici tangohia tera nialii' licoi ano tc kai para mo nga koralia, ckorc roa ka ngaro rukaruka tc take tocloc, tc raluiraliu, me tc kaliikatoa. T~ ■ ko tc nolioanga o tc pirikahu ki runga ki nyoncoiie ckorc nei c ngakia, - ko tc nolioanga ki runga ki ana walii pai akc ai nga oncono, tcna c ngakia ki to parau, i tc tail taitt ano ka kitea to painga, ka kitca tc lino liipiinga, ole will, ole oti oto pare, oic riwai, ole kanga, mo era alu mca. E alma kc ana nga whenua o Niu Tireni, o Alarcria, no tc mca, he ili to kai o tera i ana koralia, ho nui te kai o tenci, ua watca tc raluiraliu mete kaliikatoa. Ki nga. walii e korc c ngakia, ctoru nga hipi mo runga i le oka kolahi; ki Ic mca, lie whenua i ngakia, iui atu ki tc tarn, ovarii, tc kau ra nei pirikahu mo runga itc cka kotahi. Tirohia nga koraha o Alarcria, ckorc ia c pai akc ki tc pirikahu liacrc i runga i ona koralia ; ki rcira, kia torn, kia rima nga cka mo te pirikahu kotahi. i\a, ko telahi painga tenci, kaliore he kaliu, lie kuri koraha, me era alu meapenei, hei kai i nga kuao o nga pirikahu. Ko tc tail ra o Atarcia, kaliore i konei; ko tc waipukc o ia whenua, c whakangaro nei i nga niara o tera talia, kaliore i koncL Na, ki tenci whenua, kia lini nga pirikahu ki runga ki Ic ran cka kolahi, ki tawalii, kia niauo nga oka hci hacrcnga mo nga pirikahu c ora noa ana ki runga ki tc ran cka kolahi i Niu Tireni nei. Whakaaroa to ili o to nioni, me tc niiio tc malii, ua liuiliiii toiiulo wliangai. Wliakaaroa, tc toputanga o tc liirikaliu ua kai noa ki iiga'niara; na, kite hacrere ki tawhiti, ka luoi nga pirikahu mo liiiro hoki talon kilo liolioro o tewhakamonionatanga o Ic ran cka i nga pirikahu, lena ko nga koralia hci hacrcnga mo nga hipi i Poi Ilakcna, ckorc koa era e nibmona, roa uca atu. Ka oli nei cnci korcro, nic whakaaro e latou tc malii wliangai pirjkahu o letalii langala Maori. Ka hokoa pea c ia, erima ran pirikahu uwlia, criina le kau nga tourawlii, lo niu pea, mo cnci kuri 700/. Na, he nui Ic whenua o tcnei tangata hei hacrcnga mo nga pirikahu; ka oti pea nga taicpa pirikahu. i a ia ; ka oli pea tc korcro tetahi kai tiaki hipi hci lohutoliu ki a rr.tou ko ana tangata uga likanga o tenei mca o te whanga pirikahu;—ko nga tikanga mo nga tourawlii, —ko |p tikanga c pai ai, o ma ai nga liiiruhuru o nga pirikahu,--ko nga tikanga ua pangia c to waihakihaki nga hipi,—ko tc malii wliangai mo nga kuao, —ko tc horohoroinga o uga huruhurii, me tc kolinga,—ko tc wha- * karawenga i nga liuruliuru, ko tc whiriwhiringa i nga mca pai, i nga mca kino,—ko tc pokunga mc te loliunga o nga moino papai, —ko tc iiikunga atu hoki ki tc kai patu nga pinkahii nimlii. , I rolo i cnci malii he nui nga rawa c v'lim mai ana ki le tangata Maori mc malii ana, he nui hoki nga walii hci whakakitc i to ratou aliiiwlicnua. fe Na ki le mea ka riro i a ratou nga uwha erima ran, mc nga tourawlii criina tc kau, kua takoto nga utu mo era i nga paima cwhim ran (700/.), na, ki tc mca ka hanga he taicpa hei nolioanga mo era mea, kia kolahi atu ran ka warn ai ran pauna. i (800!.) Na, mc liiiro c lalou nga utu mai u

cnei moni ka riro ntu. Ekorc matou e ata inntau bi 1c lininga i roto i ic lau kolalii, otiia i Nopa Taono tatakiwarti ic kau i roto ' to tan. Me titiro e talou nga niea o Kiu Tireni nci, a c whakaaroa ana o matou c laiaktrau i roto i to tau. I to lau luntalii, ewha ran o nga pirikalui lion c piri inai. Urua ran pea o cikm c. lincrn i te uwha, crtia pea ran tourawhi. Enia pea tc kau o nga lane ekore e pokaia, me liuihui e talou tc 11 lit mo nga ran rioru, cwaru tc kau; mo waiho nga utu o cnoi pirikalui i nga liercni e whim; lie karanga noa ano tcra, chiira lioki ia i te utu liiluru* olira, lie whakakile kau i nga inoui e riro inai ki tc kai wiiangai i roto itc lau kotalii. Ko nga utu o enci pirikalui 580, mo Ic lioko atu, ki nga tiln kua oti nei to whakahua, 153/. Ko nga liiiruliurii enci, o nga pirikalui 300 i rolo i to lau kotalii 1300 pauna; eluru pauna htiriihuiu otc Itipi kotalii; eloni ran pauna liiiriiluini, couo pauna o te pirikalui kotalii, no nga uiea lane (euei; a, couo ran pauna liuriiliuru, no nga kuao -100, ko tc rilcnga tenci o nga kuao, IS pauna huruliiirii o tc kuao kotalii, —tc liuiliuinga, 2100 pauna, ko tc utu mo teuei liuriiliuru nic waiho i tc peuo kolalii, liuia, ka huia, 120/. tc apililanga mai o tcra, ka rua ai ran, I'ima to kau ma torn (-2.'>3/.) i roto i to tail lualalii.

1 to liiiirua o nga tan, ki;i 400 kuao, o ngii pirikuhu 000. Ito miilinigu o to tan ka lirolua nga villi, kia 580 pea nga mca lici lioko, nga iiin mo cnei kotahi ran cloru to hau ma turn painia, (155/.) kia rua le kau c waiho ku lici lauo. I tend tan kia 000 liipi mo ic kotikotinga o nga Inii'iihum, ki tc inea Ua waiho i lo 5 painia, mo tc lnmihuru o ic pii'ikaliu kolalii, Ic huiluiinga o cnei, eriia inano cwhilu ran, 2700 pamia hurulinrii, no nga lane SO kia 500 pamia Imiiiliuru, no nga kuao 400, kia 000 pauna hur.ihitrti, hui katoa 5,000 pauna luiriilitiru, k) nga utn kolalii ran ewaru tc kau pauna (180/.,) hui katoa nga inoni o to tiiarua o nga lau—sls/. I tc torn o nga tail c 700 o nga pirikaliu uwlia lici whakawhanau, ka penci nga kuao o tc torn o nga tau, SGO, ko tc utn o cnei kuao 100/.; kia rua lioki tc kau lane pirikaliu lici hoko alii, ko nga utu mo tc mca kolalii 3/. ua liuia cnei ka 00/. Ko nga liipi 1500, ko nga tonrawhi kiliai pokaia 50, ko nga kuao, 050, ua kolia, ko nga liuruliurii cnei, 5010 pauna, kolalii lici'cni mo tc pauna, nga utu mo tcii?i 252/. No Ic torn o nga tan, 1-iOO pirikaliu hou haunga lioki tc 550, nga mca tawhilo, ko nga nioni riro inai enci i to torn o nga lau—--508/., Ir.umga lioki nga mca tawhilo, haunga lioki nga mca kua rauca uiai ra, liuia i tc torn o nga lau 1071/. Ko cnei liuiliuiiiga charu i. tc mca lino tika, lie liuihtii noa ilio, no ic mca c uluia pcra ana me (e liuiuga o tc langata c tango ana ki tcuci liahi. Hi; whakahacrciiga kaulanga tenci kia ala kilca ui c nga kai ugaki wlicuua, lieoi uui Ic malii c tiuo lma ai tc nioui,—haunga lioki te whakamomoiialanga otc oiiconc i roto i (cnei tu uinlii. Ki te mca ka lino tatanga Ic (augala Maori k i i lenci tu malii, ekorc e wheau ka tini nga : kaipuke iiunui ki kouci kci tiki mai i nga liuruliurii pirikaliu, lici kawe atu ki Oropi. Ma tenci ha uui ai to utu ki Ic langala j Maori, ko nga liuriiliuru o nga pirikaliu me nga liiakonie lioko ki nga rangniira o konci, ko nga pirikaliu tinana, ko nga kau, me nga poaka mo lioko ki nga kai patu kau, ko nga witi, ko nga paraoa, nic nga kanga mc lioko ki nga peka. Alio le rawa o tenci tu malii! Mc lie uiea o tahuri ana nga langata Maori ki to malii c ineiuga atu nci, ka wlilwti • tenci lang.'ita, me tenci langala ki Ic rawa, a, ka, kokiri atu a Mil Tircni lici ki runga ki tc kahiwi, lici inaiakiiakihaiiga mai, lici toionga mai mo tc lini o tc iwi.