TE NGAKENGA WHENUA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 107, 27 January 1853, Page 3

TE NGAKENGA WHENUA.

Kua tangohia mai nga korero i raro iho nei i te nupepa o Ranana, i a "Nga Taima," e whakaatu ana i to nui o te pai e ahu mai ana kite langata ua tika te mahi uei, te ngaki whoniia, mo waiho louoi hoi lauira mo ngu hai ngiiki langala .Maori, kin ala lika ai (a raluu malii. I nga wahi tutata ki Iliri n ala maliia ana tc wlicnna, aliakoa mara nui, aliakoa haercnga mo tc pirikahu, aliakoa main ili nci hoi hokohoko kai kilo tannu. I nga ono Kuril i ko alii o Wakiwhira, ho nui lo owlia o to wlicnna, c ala maliia ana hoki nga oncone o roira; ko nga kai o kawoa alu ana ki tc laonc o itauiiii. I to roanga alu o lonci kainga waro, ngahiiu loim nga kai ngaki wlicuua, ki to whakaliipu kai, e wliai mca ana hoki a roira lici wliakamoinona i to wliiiina, kia lupu ai tc kai; ko tc inca ia i i ala rito ai lo malii o nga kai ngaki o rcira. | Ko lo likanga lenoi o nga kai o wliakalupu- ! ria ana ki ana walii; —'l'o I. lio keha, llio 2. ho wili, in ;> inc to -i. ho pua rni, c ia kai ki i waonga; lo .'i. lie wili, lo (>. lie witi, ho pare ra uoi, kei (o ahua hoki o tc wlicuua to : likanga. I otaJii wahi o ia wlicnna, kolahi ; lau o wliakaliipuria to wili, kolahi tan c kai pea, ho pera lomi lioki. E mca ana a Tc llanokn, i nga lapalai o Tc Kara, op, tan i ! wliakaliipuria ai tc witi ki nga mara oroira, | o wlia auo nga lau i kapoa, wliakaliipuria i ana i rcira i to laru ko; ko nga tarn end i : wliakaliipuria ki ana mara, i ana tan j cwha, kci to tan lualahi he pine, ; lo tiiaraa, ho pare, te luatoru o nga tan, . lakoto noa, lo tnawha, ho riv.ai. E liieinga i ana, 5!» puhora, ho mca ano 10 puhcra wili ; i runga i lo oka kolahi. Ko lo mara o Te llcmaua, i llowo Herone. i waonga o Wekewhiri, o l'auare, nga lauira mo nga mara o liirini kilo laha hauaurii. Ko nga oka o louci wahi 280, ho ouooue pai kite whakalupu wili, pare hoki, a, c pai ana hoki ki tc i rui kchahoi kai ma tohipi. Kloni wahanga o 1 leui'i mara, kolahi wahi hoi mca whakaiiipu 1 kilo larularu, hooi ia auo lana kai, ko nga wahi orua—lßo oka, c wliakaliipuria ana ki ki nga kai kua oli noi tc latau alu. I- inua alu o tc parautanga o tc onoonc mo tc witi, o ruia ana tc ouooue ki tn tote, chia ra nci ran paiuia, hoi pain mo lo wjata, Ko lo marama o Okeiopa paraulia ai, ka oti tc rakaraka, ka wliakararangilia he awaawu hoi takoloranga mo nga purapura, kolahi tc ]ic/«i o liikua ana ki waonga, cwhilu iuihi tc whanui o to liriwa c maliiic ana. Ko nga purapura, ho mca wliakauruuru, ki to wili whero o Pacini, ki tc mca ma o Alaroria, oloru okooko o to I'arini, kolahi o la Alaroria. E pakari lahi ana cnoi witi, e manako ana hoki to kai hoko ki cnoi mca whakauriuiru, mo ho inca, he whero anakc, ckoro o lino pai. K-kore e tangohia tc laru 0 ouoi mara, kahorc hoki c whai laru. Ko nga puhora o to cka ua maea mai ewha te kau. Ka oti to witi tc kokoli, ka whakapaia lo oncotic mo tc koha. E paraulia ana nga lake o nga witi, c ia huri ki raro ki tc wlicuua; (okbloru nga lioilio, rite lomi tc upoko o nga lioilio ua lit ki tc malii, ckorcn tukua totalii ki miia, ko ctahi ki mini, rite lonu lo tu, to haorc, ho uwa whanui hoki lo lonci tu parau. I nga ra o lo Torn o to Wlia ka paraulia nga onooiio, ho niaha nga parautanga, he iiiaha hoki nga rakarakahanga, mini iho coiio kaia para whakamomoua c tukua ana ki runga ki to oka kolahi, a ka paraulia auo. 1 roio i nga lau cwaru, kolahi riiinga ki tc koiakoia, to utu mo tcra, 50s. he mca ano .10s. mo to oka kolahi. Ka whakararuugitia i roira ana mara, ka tukua i rolo i taiiawhakararaiigiiauga owaru nga puhora wheua mo era alu mca i runga i tc oka kolahi. Ko tc liriwa o nga rarangi ina ruia nga keha 1!) iuihi, ka lupu ake nga koha, criiaaliiiahuuga kilo koraono, ho mca auo ma lo lioilio c aliualiu. Ko olahi o onoi ho koha maori, ko olahi ko porokauae E kaiuga ana unci mca o nga pirikahu i wacnga mara, he kuponga to arai mo ana kuri. Ka pan Icuci wahi, k:t noko alu, a, ka pau, ka noko atn, ho pcra lomi, paroho una lo mara. E kainga ana nga koha liimuluuiu ana, a, ka iigaiiugaua nga kiko, uuiri iho ka toia ake nga lake i niuliiic ki towhoiiua. Hopouaka to waonga, ho kakau witi lo rolo, ho inca tapalapahi, wliakaiiauu ai kilo mca toto, na louoi, ka or,) ai lo hipi, waihoki, okoro o tukua ki waonga, a, kia pakari ra ano nga koha, ko to loliu mo lent, kci to raupakatanga o nga koha. Kilo mca ka lukua alu nga pirikahu ki waonga i 10. houianga o nga koha, ka unite, lie mca ano ka kokihia kaulia. lou;iru. to kau ra nci hipi ki runga kilo mara koha, ara, ki runga kilo oka kolahi, mo nga wiki "20. £ le Torn, i lo "Wlia, ka paraulia to onooiio, ka ruia ki tc pare, ko nga puhora pare mo runga i lo oka kolahi ewha lo kau ma warn. lie korowa lotahi wahi o nga mca o ruia ana, ho pua ki: olahi, i lo Wlia o nga inarama ka ruia laiiu mara kilo pi, ki tc pine, 19 iuihi w whanui o nga rarangi.

Na tenei tikanga, kotahi ano rninga o te korowa i nga tail 12. Etoru, he mea ano erima pirikahu o te cka kotahi. Kotahi wahi e waiho ana hei kotinga, hci taru ninrokc mo nga wa o tc hotokc ko tc ngahurn, ka mulu tc rui, i tc hotokc 20, he mea ano 30 o nga kararclic hei kai i aim mea i kotia ra, ko to tamtam ko nga pauna c \ o la hinukeke mo rolo i tc ra kotahi, mo ia, mo ia ra. Ewaru nga hoiho ki tenei mara, c palua ana hoki nga will e to nialii maiuaha. I te hotokc n whangainga ana ki tc oli, kite kakau wili he mea whaknuni nga korowa ki rolo. e ia kotikoti i enci. E kawea ana tenei ki nga wharc hoiho, he mea whakaiuakuku ki tc wai. iMuri iho o tenei ka ruia ki runga ki ana taru ctahi paraoa pine, hci whakareka mo tana kai; e piri ana tana mea ki ana otaota i apalapahia ra, a, e meinga ana he kai pai rawa ia mo nga lakiwa o tc hotokc. I te. po ka lukiia katoalia nga hoiho ki tc pahiko kai i tc larutaru maroke, i tc rauniati ka tuktia ki waenga mara kai ni i ic otaota mala He malm nga poaka c whangainga ana ki tc pini Ihipiaun, 12 haora c lakoto ai i tc wai, ka waiho kia waiho kia takoto 21 haora kia ngawariwari ai, kia ]iihi akc ai, c korcrotia ana he kai pai tenei mo te poaka. He mea whangai, a, ki ana te puku o nga poaka, hcoi ra ano ta raiou kai. Ewha nga taugala hei parau mo tenei mara, tokoloru alii tangata hci boa mo enci nioera alu nialii, otira, i tc hauhakilanga c tikina ana elahi. Ko nga atu mo ratou 14s. mo tcwiki.hc mea, ano 15s. ho mea ano 12s. kei to ratou kaha tc whakaaro. E ata pai ana tenei mara, e ata mania ana ana mea, c ata lifca ana ana whakahaerenga. He mea arai nga mara ki tc taiepa rakau mala, tapatapahi rawa ana rakau kia pai ai. He tapu nui to reira hei lakotoranga mo nga kai, ko nga hoiho e whai wharc, ana ko nga pahiko, me nga wharau mo nga kau. He mea whakakeokco nga pit witi, pcra mc to Hikenchia ; i roto i ctahi o enci whakapu 1,000 puhcra wili. Haunga tenei mara o Tc Honiana, tcra ano ctahi atu mara ana, i ko alu, ko te mahi ia e penei ana mc tenei kua korcrotia.