KO TE KARERE MAORI Akarana, Hanuere. 13, 1855.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 106, 13 January 1853, Page 2

KO TE KARERE MAORI Akarana, Hanuere. 13, 1855.

I mea atu matou ki nga kai titiru nupepa, ko tenei tainga o te korero, korerotia ai nga tikanga mo te ntu, mo te whangui pirikahu, otira, me mea atu e matou, me waiho mo tera lainga nua korcro, me whaknhacre c •".Hon nga kupti mo to tauiiou, me «e lini atu o nga kai la nupcpa, a, me anga te titiro kite nui o te wliai rawa, ka lutata ki Niu Tii'cni i tcuci tau ka limata nci. Kaliore lie wlicnua c kakc kite nui manaki tckohorc he tikanga entiiai i:i, ki tckaliorcc nui aka nga lake, i roto aim i a ia, kite kaliore lie lake o tana whenua oke; ko reira hoki lika ai te hokohokoki era atu iwi. He kore mca liei tita atu ki ara atu wlicnua te niea e kino nui a NiuTircni, ko tc take tenci i lie ai Ic niotn nci. Kite mca, e wliai alia ni nci latou lici kawenga mui i ic kaipuke o Ingarangi, o Atareria. o era atu wltcnua, —nic lie niea, c wliai utanga tomi ana tc wlicnua nci, kataliianokatuturii terete niai o te kaipukc, katahi auo ka ineiiiga, lie whenua tcuci mo tc kake. E hiahia tonu ana nga kai hokokia pcra.e liialiia ana hoki nga kai ngaki wlicnua, kia tini tc niea liei tita mo nga kaipukc, kia tini hoki nga kaipukc hnnga ki tenci wlicnua, hci uta i ana kai, me era atu mca", ki to tini atu o te wlicnua. Kaliore i ngahati tc hokolioko i tc mca liei uta mo nga kaipukc, £ iti ana nga Muka, nga Hakau, nga Hinu Tohora, nga Kapa, te Kapia me era atu mca. I nga pito ruiiga o tcuci uiotu, i (c iiipttt hoki o tc Moanapouuainu, lie nui ta raNHi malii ki tc piiikalm, no tc mca, ko te kn'ri tcra hci whukaora i uga tangata, til a tcra kuri ka wliai mca hci iitu mo ratou i ia tau, i ia lau. Ko nga liuruliuru pirikalui o Niu Tireiii net e lino painga ana c nga kai hokolioko o Oropi. Ekore e wliakaiutia tenci korcro i konci, c mca ana hoki matou kia wailio tenci malii ki nga tangata Maori, ma ratou c lino langolaiigo. A'a me toluiloliu c matou nga tangata Maori ki tc hokohoki o tc tau 1832. I ic kilcnga ai o tc koura ki Atareria, ka alma kc tc Itoko; mutu pu tana uta i te kaiki nga whenua tawhiti. Mutu pu tana uta niai i tc kai ki Niu Tireni hci; i mua ai, he nui tana tuku niai i ana mca'ki tcnei niotu. Ko nga kai enci i utaiua tomilia niai ki konei i Poi Hakenc, i Hopa Taonc, ko te paraoa, ko te poaka wliakapaoa, ko te paeii, ko tc tilii, ko tc Kongo, ko tc oli, ko tc riwai, me era atu mca; ko nga inoni o konei i l'iio alu hci ulu mo ana tini mca. Ko tcuci, kna paliurc tcra i-itenga, lie ritcnga kc tenci. I tc kilcnga ai o tc koura ki Karaponia, ka whakatika a konci ki tc malii kni, a, ahakoa kihai i ca niai to utu o uua kai, i te utanga atu ki reira, i timata i rcira tc' alniwlioiiua o nga kai ngaki wlicnua i tana wa. No mini niai net ka langi lata niai lie

whcnua fci te kid mana, n, ka paanonga kai ngnki whciuia ki to main', a, e niaiii iici ano ite kai ma tnrawahi; no konei i kiiea ai ic painga putanga o Niu Tireni hoi wliakatupu 1110 tc kai, no konei i kiiea ai, koielahi lenei 0 nga wlionna pai ki tc iigaki, i roto i nga wheiiua kaloa o tc Moana Mario. Ko nga niea c>iici i alma ko ai tana o noho nei, ko nga rilenga tawhito o talou ko I'oi Hakone, ka kapea ki nniri. Kua niiiiit tana kawe Hiai i lo.parana mo era atn kai ki konei ', nliru'ko a talon kali; kawoa am ana ki reira. Kua iiuttii to walii ki a Ilopa Tauuo, no te inea, kaliore In; maiiakonako o Kin Tireui ki nga kai o reira. Ko la llopa Taonc c tango ai, ko nga rakau kani, me nga rakaii Whakapakoko o konei. I icuoi lakiwa. ka liniata a Niu Tirotii ki lo aliuwheitua niona, ka kokiri ia i a ia ki riinga, mo konoi, mo liliro nga langala Maori ki nga take; o kako ai tana wlionna lupu kilo lilii vlo rangaliranga, mo litiro ia ki nga nioa c maiangi ake ai tonoi whenua, c Ki pai ai i roto i nga lwi nnnui o to ao. Ko to ttiatalii o nga ritonga, ki to vhangai i Atareria, i liniata, i le mil IS.'il, innringa ilio, kii lino nana nga lini langala o konci, kia wliakannia lo talon valii ki I'oi Ilakouo. 1 lo maloii tirolianga ai ki nga kai, mo nga kaipnko, i lo liinalaiiga o iana wa c korerotia nei, kiliai i nni raw a lo kai, j kiliai i lini lawa nga puko, no niuri I inai noi, ka lini, haoro nga pnko, ka nnnni I lioki olalii o lianga ana hoi kawo kai inai ki j nga makoto o konci.

Ko lo imiku in, c lioko hacre ana lo inalii o to niiika, e anga kc ana lioki (e tangala ki era alii malii, e paiakcanai toieniuka. I 1,, luu 18.' iI i kaweainai ki Akarana 1104 lana; id;tan 1852, ko nga tana enci,—.'i."U lie poli kolalii tonci, ko Ictalii o nga poti kilr.ii ' ki. E loriilorii liaot'c ana lioki nga poaka. lo tan 1851 ko nga poaka enci i rii'o mai, 803, i lo tan iii:>-2 ko nga poaka enci, (>7.'i. He mcti wliakaponri Icnci, to lara koie o nga langata kilo wliangai poaka, no In inea, ekoro c kaliorc u> utii mo lo poaka, ok ore o knliore to mil mo lo poaka wliakapaoa, mo to hint! poaka ano lioki. Kngari nga liinn liiknponi, mo nga liinn kakahi i kakc ake. lin tail 18;"il, ko nga lana liinn lohora, kakalii, e 50, i to 18.7-2, ko nga lana enci 12,* i. Ko to liinn lukiipeiii o lo tan 1831, ko nga lana o (i.*i, i to lau 18.*»2, ko nga lana, !).'>. Nil nga Kaipiiko Marikona i nni akc ai nga liinn tolioia i lenoi tan, engaii, lioki tonci tan i lini mai ana puko a, ko nga hiiiu i lukna mai hoi utii mo nga kni o tnkna am mo ana lini puko. E»vlia o ana pnko koi lo awa o Akarana. ko olalii kei era atn awa i to pito raro

o te motii nei. Kci imiri lc liningu alu, a, e pein-i lonii i nga tan, ka rere niai ki euei walii l.i te liki kai, kite ulii wai, ki to ula wahie. Mo kouei, kiauaua nga taugala ki to ngaki i le wheniia. lie mca whakapai e alia kaipuke wero lohorn. K niea ana ratou Ik; awa pai a Waiteuiala, c whai kai ana hoki a konei, a, he pai ki a ralou te hokihoki m:ii ki (iiiui walii. Khari ana nialou l.i cnei kupu pai, o enei langala inalau, enei langala maia. Tenei ano leialii niea e kal;e ai le awa o Akuruna. Tcra telahi riiiinuga kai hnkti •> Ingarangi, e hanga ana i etahi kaipuke lere, kaipuke Mnuialia, hei rere atn ki Alaroria i Ingarangi, ko reira pea hohoro rawa ai (e rere niai o tc kaipuke ki Poi llakcna, kia •13, kia 50 ra nei nga ra hei rercnga niai ki Poi llnkcnc i Ingarangi; i tenei lakiwa, i nga kaipuke Maori 100 o nga ra, he niea ano 120 o nga ra ka tac niai. E meiiiga ana ka whakau mai ki telahi awa i Niti Tireui nei ana puke, a, c vvhakaaroa ana ko Akarana

nei te awa, no kona, ka wailio tenei, liei take whakakake i Niu Tireni, ka >vaiho tcnc\ lici whakawhairawa i nga tangala. Kahore lie laknva hehvhai i tenei te kakc, e ngaliau toim ana to hoko i onci wahi; ko nga ra lu tonu i tc rereuga kaipukc, he tini nga kaipukc i ntaina kite kai, kua vcrcatii ki nga awa o Atareria ki tc wliangai i nga irti o rcira. K run nga kaipukc e uta-nei i nga mca o konei mo tawahi, a, lera alu ano etahi mc ak(- ka toe mai ki to uta. Ko nga tangata c oma nei ki Atareria, kua niutu tcra tikanga; ko lenei, c tini ana nga tangata c anga mai ana ki konci. JCrttii te kau ma talii o nga kaipukc i titaina ki Akarana, aim ana ki I'oilfakena; konga tana o ana puke 4234. Ko nga utanga cue* 1,(181,000 pulii rakau. 112 koarc, 5891 rakau, 2.'» tana muka, 15 tana auiaua, 120 tana riwai, 1810 pulicra wli, 1044 puhera kanga, 59 poke liiirulmrii pirikahu, 100 tana kapa, IGi tana, 300 lakai poaka wliakapaoa, 54 kaho poaka, 22 tana liinu paraoa, 20 taiia liinu lukiiperu, 50 tana paraoa, mc nga lihi, nga pata, nga kapia, nga taura, nga lierehere litiruliurii liipi, mc era atu mca. Ko laua tan nei ano, kn limaln te uta me am ki Mciponi. Kotahi tc kau ma rua o nga kaipukc, nga tana, 2180. Ko nga mea eiici o runga. 350,934 putii rakau kani, 33 koare, 808 pilii rakau, 40 wliaro papa, 11,000 toeloe, 120 tana riwai, 020 pouaka auiaua, 55 tana paraoa, 1 tana poaka wliaknpaoa, I tana, 31 kaho poaka, konga pata, nga tilii, nga liinu poaka, 22 kaho hinu mango, Biß peke oli, 789 poke papapa, S2l puhera Kanga, 2 tana, 57 pokai taura, 1 tana, 70 pokai here liuruhuru hipi, mc ara am mea. Ko nga mea uta ki Ingarangi, I runga i nga kaipukc cwha, 2059 tana, enci mca,—

OO.'i rakau wliakapakoko, 70 rakau wliakapakoko nianuwao, 20 poro rakau, 00 tana kapa, K» tanakapa, 182 pokchuka, 49pekc, i" poke, hiirnliiiru pirikaliu, Oiitana, 58J ponaka kapia, 17 paicro, 1 kelii wlicua tohora, 282 kalio liimi kakalii, 4 kalio hinil tuknporu, 2 kclii amarihi, 1030 tarlnga pilii. Kriia nga knipuko i rcrc ki Patawia 1028 tana, nga manga, 802 pilii rakau, iriO rakau whakapaUoko; ki Haiiia kotalil piiko, 072 tana, te Manga, 59,505 putit rakau. Ko nga koi-oro lioko cnci o te. tail 1852. K nica ana matoii kia tiliro nga tangata .Maori ki cnci moa, kia ata kilca ai to ratou uliuwhcnua, to ratou malii uaua, a, kia kite ano lioki, i to nninga liacrctanga o nga kai i ia, iia tan. Me titiro ratou, aliakoa iti te limalanga, Uo to hiku c mii hacre ana. Mc wliakakalia ano ratou ki to. malii i nga tau c liaere. ako nei. K lakoto ana cnci mca ki nga ringa o nga tangata Maori, o mca ana matoii L'koro nga likanga pal c mcinga atu nci c. kapca.