KORERO TUPAPAKU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 104, 16 December 1852, Page 4

KORERO TUPAPAKU.

Ko Te Kaware Tiro He Tangata Maori. Ko nga korero katoa o te whakawhanauhoutanga o te tangata ki nga whenua pouri, e tini manakohia ana e te tangata, ngahau lonii te tangata ki to liiiro i era in korero; otiia, he nui ake tc aliuarcka ole langata ki te korero whakahoutanga o te tangala knarc ana tac ake ki Piritene,—lie mea arolia lioki tenei, ina tapoko ki tc kalini ole Karaili tctalii langata o nga whenua kuarc i hacre mai ki enci wahi nolio ai. Ko tenci ka liihilnhia mi lie peia, a, e whakaaro ana niaion ka ahuareka nga tini taitaniariki ki enei korero. He langata Maori a Te Kaware, ko tona niat.ua kekc te rangatira e te hapu. I male i te tana tana tcina kekc i lima taia alii o to Te Kaware wlianaulanga, no te niatenga o tana rangatira lailaina ka wailio a Te Kaware hei ariki mo le iwi. I tona tamarikilanga ka akona kite tnliilnlii, kite korero pukapuka, c nga Miliincre kiteknra; iakohinienelmki ia. I ngangare raton ko ana whanaunga, a, pa noa tana hiahia kia kite ia i Piritene, whakarcrcaana, ikonei, tona whenua Inpii i le 178 o nga inarania i te wlianaulanga o tenei tangata, liaere nca ia kite kaipnke. I tona ohinga kua kitca e ia e kainga ana le tangala, otiia, kiliai ia i pa ki tc kai. I eke ia kite kaipukc tika am ki Ilunci, u atn ana tc pake ki Hnnei i nga ra e Malariki 1858. I miharo te tini o tc tangata ki a ia i tc nolioanga ai ki runga kite kaipnke o Hnnei. Ko tc ingoa i tapa inona, e te tamariki ko kaiakala, lie alma pai inai no tana tangala. He tangala rangatira. lie tangata Maori tn pai. He langata r,a, lie parauri tc kiri, i pango nga kanohi, pnpukii ana nga paparinga, kapi ana tc mala i tc inoko. I whakauru ia ki nga niahi takoro o tawahi. ko ana kolieka Maori i a ia, rito te tao, mo tc liani. I tana nrunga ki (era in inalii, e nolio ana i le pouritanga; kiliai ia i pai kia liokia ki tcra malii i mini mai o tona whakamarainatanga. No te nialmetaiiga o tana ma ha d"> i a ia, ko nga utii era miiia; olira, i taliactia ana inoni c le Pakelia a, hoki ana ki Ilunci, kolahi ano hikipenc kite toro. ( ninri mai i tenei, ka tohiuoluingia mai ki an, ka mea te tangata korero mai, ckorc iac inoi ki tc tangata, kite mea, kalioreana kai, ekorc ano e tono ki tc tangala, ka male maori ia. I kite an i te pono o tenei i mini ntni nei, ekore ia e hacro noa ki tc wharc tangata, nic tino tono ano ia, katalii ra ano ka tao. Ko tana tikanga lonn tenci. I le maruahiahi, hcinatao, i nga ra o Oketopa, i tc tan 1852 ka tac tnaiahi mai a Te Kaware ki tokn wharc. Ko ana kakahu Maori, i hokoa e ia hei iitu mo te wharc i nolio ai; kahore i niaha nga kakahu, e wiriwiri ana i tc inatao. Hokoa ana e nialou, ona lioa, elahi paraneiie, me era atn mea mona, kia mahana ai. I taliuri ia ki le ako i nga tikanga o tc karakia; i koropiko ia, i roto i a maton, i nga inoinga o inatoii ko nga tamariki; i liaere tonu hoki ia ki nga whaie

karakia. I tana whakahemoknnga, kamea-, ia, ko to limatanga o tana whakapono, no konei, no te mca, e karakia ra malou ko nga tamariki; I tino tango tona ngakau i te niatenga ai o to maua tamaiti niatamua; i mate tana tamaiti i roto i to whakapono, a, tcna pea, ka "whakapai ia kia Iliu, akcake, akc." 1 kawea a Te Kawarc kite whare kiira i te huarahi o Tiriniha. Eono ona Marama ki taua kiira, matau noa ki le tuhilulii, kite korcro pnkapuka. I korcro ia i te I'aipera i roto i te reo Pakcha, i roto hoki ite reo Maori; he Kawanala Hon lioki tona lie reo Maori, he mea lioatu c te tangata. I te Marama o Mei, 1842 ka liiiilmi ctahi o nga lion a To Kawaro, i mea raton kia akona in ki tetahi malii Pakcha mo tona lioki rawa atit ki tana wlienua tnpu kna niatan. Ewaru nga pauna moni i koliikoliia i reira kawea ana ia ki walio oto taoac kite whare o lelalii parakenmlc kia akona ai ia kite pMu lino. Kolalii te kau ma rima Marama k nclio ai i reira. I niatatan ia kite inaiii rino i konei; ko tana karakia, kihai i maline, i nga ata, i nga ahialii, ko ia anake ki taua karakia, engari, i nga linihninga mo te inoi, ka liaerc loini ano ia. Ile miiUinga ote main', ka nolio ia kite waiatn i ana biiiicne. I te tnaliiahi o telahi rang! ka waiata ake ia i tenei hiniene—"Tera te kainga pai." Ka mca alu te waliino o taua wjuire, "Ko hea tcna wlienua pai!' Ano ko ia "Ko te Itangi." Ka pnaki ta te waliinc ra, ka mea, "E liacre katoa ana tatou ki le kainga pai." Ka ki ake tera, "Kaliorc, kaliorc, ckorc katoa e lac atu ki taua kainga pai. I tcwa c, mate ai tatou ka mea, mai te Atua ki a tatou, kua whakapono ki ate Karaili? Kite mca tatou. 'Kaliorc,' ka tnkua kite ringa maui, kite mea ka ki akc 'Ac,' ka ki mai te Atua. 'Haere ki laktt ringa matau.' Ekorc nga tangata katoa e lae alu ki tera kainga pai." I to Marama o AUuhata, i to 184<i ka riro alu ia ki to wliarc hanga rino o Te Pakila ma; kua matau ia i konei kitcmahi, na nga nlu o tana malii i oca ai ia. I imia atu o tenei takiwa c nolio noa tana i te whare kahore lie iitu, no le whiwhiiiga net ki teinoni, ka mca ia, me iitu lana nohoaiiga kite whare karakia. I tenei takiwa, crua, cloru panga ote mate ki a ia; ko Rata Opane to kni rongon i a ia, kahore i whai iitu; tuhitiilii iho e TeKawareki taua kawanata lioti tona arolia ki taua Hata. I mea in llntu ki a ia, kia hoki am ki tana whenua tupu, ckore hoki tc kainga uci e pai liei nohoaiiga nioiin, otira, kiliai ia i pai. }lo panga o tana male, ka haere atu au ki tona muni, rokokaiiga atu e ahau e korcro ana i te Karaipilure," i te knpu otc Atua. Ito lmituiiga o to maua korcro aliuarcka, ka mca alu an, "Ekorc koc e pai kia iriiria koc kia liipoko ai ki le ksihui o nga tamariki o tc Atua?" Ka mea akc ia "Kaliorc, kaliorc, he ngakau kino rawa toku." Ka mca atu an, " E pai ana tcna, c matau ana hoki koc ki tc kino o tc ngakau, oliia, ko te Karaili, to take c tapoko ai le tangata kite rangatiratangao te Atua; a ka titiro tatou kiallni, ka piri ki a ia, ka tupu i rolo i a tatou nga hua tnpii, nga luia ote pai." I tenei takiwa kua waiho ia hci kai whakaako lamariki i nga wiki, i tc kura o Te kene Mira. Tera alu tc roanga.