KO TE KARERE MAORI. Akaraka, Norema 18, 1852.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 102, 18 November 1852, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akaraka, Norema 18, 1852.

Ina titiro ki to ahuwhenua o te tangata Maori, —ua titiro ki nga mahi e kitea nei ki o tatou taha,—ua titiro ki nga paraoa me era atu kai e hokoa ana e nga iwi Maori,—ua titiro kite kakenga haerctanga o fenci iwi,—ua tirohia cuei nica, ka ruatapotiri te ngakau, no tc mea, kaliorc auo ratou i malii uoa ki tc whangai pirikahu, pera ia, he whenua pai rawa tenei nio te malii pera, mei tahuri ana ki ia malii, ka hua noa iho tc whai rawa o tc tangata.

Mc mca atu i konci ctahi tikanga mo tenci inea mo tc wliangai kan, mote wliangai pirikahti, Me lie mea e ata tirohia ana nga tikanga ka hoatu nei, a, ka waiho lici tauira mo te tangata Maori, ka hua te rawa ki nga iwi Maori luku iho ki o ralou uri. I nga tau cono te kau ma rua ka pahurc ake nci, ka whakaaro nga tangata o Ingarangi kia whiua o ratou taurnknrcka ki nga whrnua tawliiti. Ko to whcnua o Poi Hukcna to wahi i lukiia ai ana licrclicrc. Ko nga lierclicro o tc kaipukc tuatalii, i lukua kinta ki Ilini, ki to pa mii, ki Ic pa wliai rawa a tu mui nci. He mii nga male, mc nga maniac o aua luuiga. KMini i tupti nga kai; kahore lioki i ata kalm nga kai o nga tan tuatalii. I matcniate nga kan, in'e nga pirikaliu, ko ctahi i oma ki tc ngulicrr. tc taea te am. Nui atu te mate kai o ana takiwa, lie kai kino ia, kalioro lioki he laonc tulata ki tana wahi i reira, kakorc lioki i wliai kuipukc lici kawc o ma ratou. No ic nica ka pangia aua tangata c tc niaic ka whakaaroa mc tuku atu ki Nohoka Airana ctalii o aua licrclicrc lici ngaki kai. I pai tc tiikunga iho o tcra tikanga no mini uiai, ka mcinga kia aim ko tc ngaki lj clalii atu wahi. No konci ka tonoa a Kauara llawii'i Korini, he Apiha hoia, kia whakanohoia tetahi wahi o tc laliu Tonga o Niu lloraua. Ko tc wahi i wliiriwhiria c tana Apiha koia kci tc turanga o tc pa nui, pa hou, o Mciponi, i Poi Piripi. Welii ana a Tc Korini i tc wai korc, turakina ana nga wharc rerc ana kite Hawcna tc awa nui o nga whcmia o Ifopa Taonc. Ka u ki reira, ka limala tc huri wlicuua i te 9 o nga ia o Akuliata 1803, ko Papa Okioki r te ingoa o tana wahi. Muringa iho ka nckciickc ki raro atu i tera taha o tc awa, kci reira tc pa pai o Hopa Taouc, i iimata te noho o tcnei taonc i tc 10 o nga ra o Pcpucrc i tc tan 1804. E wha to kau ma want tau kua pahurc i tana wlinkaekcnga. He malia nga tau i mamatc ai a Poi Ila kenc, a Nohokn Airana, a Hopa Taonc. I wai ho lioki aua kainga lici tukunga mai mo to hunga hara o Piritcnc Nui. He Pirikaliu tc nica i kake ai a Poi Hakcna, no reira hokJ ka pa ki Niu Tircni ctahi o nga painga. Ko ctalii o nga pirikaliu papai o Kingi Hori tc torn i kawca mai ki Poi Hakcna eKapeneMakaha lie Apiha note 102 otchapti onga hoia. Kotahi poke luiriihiiru pirikaliu i kawca ki Ingarangi i taua wa, a, paingia putia aua taua n>ea, a, nui rawa te ulu mo taua putca. Muri mai o tenci, ka whakaiiruhia nga hipi ra ki ctalii, i tikina i Heamani, i Paniora! I tc tau 1810 ko nga huruliuru pirikaliu i lukua atu ki Ingarangi kotahi pea mano pauna taimaha; ko tcnei, he tini kc nga mano pauna, No te pulanga o tc rongo o Poi Hakcneki Ingarangi, mo to pai o taua wliemia lici wliangai pirikaliu, ka rcia mai c tc mano tini. He nui noa atu tc tangata Ingarihi i whai mai ki nga whcnua o Poi Hakcna lici kainga wliangai pirikaliu mo ratou, kia wlriwhi ai ki tc rawa i te nohoanga iho ki nga koraha o Alarcria. Kiliai i wheau ka tini rawa tc hunga uoho hou, ko nga nica o te orokonohoanga iho, ko nga herchcre. i waiho lici pononga, hei kai mahi mo te hunga liacre hou mai. Tini haerc ana te tangata, i te hunga Haerc hou mai. Tini haerc ana hoki tc hipi. Ka wliai rawa nga tangata o aua wahi i muri iho, ka wliai mana hoki i roto i nga iwi. Muringa iho ka tini haert le tangata, a, ka nohoia ctahi atu wahi 6 tcra -whcnua whakahara, o Niu Horana; ko tcnei, kua rangalira noa atu aua wahi i nohoia e nga whakackenga tuatahi. No tc tininga o te tangata ki nga whcnua o Poi Hakcna, ki to wliangai pirikaliu ka tirohia mai a Niu Tircni a ka nohoia e nga Pakeha o aua takiwa. A ahakoa kahore ano i kahua noa tc wliangai pirikaliu to

(alia whakararo o tenei inolu, c whakuaro ana niaton meakc kilea le p:ii o lenei inahi, c to langala Maori, ko reira laliuri »i ki le wliangai pirikahu kia hua :\i le rawa, .lie take wliai rawa hoki lera, ko le mil mo nga huruhuru ita tapahia, ko to iitu mo le tinaiia ua liokoa alii ki le kai pain. Ki le lango nga langala Maori ki tcnoi inalii, ka wliai ratou ki le lake i tupu ake ai a l'oi Hakena, a Hopa Taono, a Wikiloria mo era am wliemia. Na, mo ala wliakarongo nga lioa Maori, chara i le mea, ko l'oi 11akena aiiake le wheuua pai liei wliangai liipi, e pai katoaana a N'ui Tironi, oponoi ana ano le mii ole nln mo nga liiiruliiirii me lo larawahi ko le larularu ia o konei e poka ake ana, kolalii ano liipi liei kai i le walii mara tamtam o l'oi llaUoua.lalakiono ngapirikali 11 ki le kai i nga lain ole mara o konei, ka pan, mai raia e ririle ana le nniini. 11 era aln nnpepa ka whakahacrea la malou korero ki le wliai rawa e aim mai ana i lera malii i le wliangai'pirikahu, ko tenei, me whakahau niutuii ki nga langala .Maori kaloa kia nana ki le inalii i nga wliemia liei tupuranga kai kia ahei ai le lukn i le pirikahu ki ana walii ua wlielcngilia nga mara na rnia kite tamtam boo i ano leoranga ma nga liipi, mo konei hoki ka'whai rawa nga iwiMaori. Me liliro nga kai korero ole "Karere" ki le lini ole liipi e wliangainga ana ki nga wliemia o I'ouckc, o Wliakatn, o liea, a, me liliro hoki ki le lorntorii o nga liipi e wliangainga ana ki le pilo whakararo o lenei modi. Ko nga pirikalin o lenei pilo 14,000; (enn ko nga pirikahu o I'oneke 40,000 kahore ra nei 50,000; ki Whakalu, 70,000 o ana kiiri, 80,000 ra nei. Ki Katapere, le kainga whakanolio lion, c hacrc ake ana ki tetini, c ia nla mai ki reira c nga kaipnke o l'oi Hakena, o Meiponi, o Hopa Taono, o Ralialiilana. Ahakoa lie mii le walii ole langala Maori o (c pito Raro ki (c ngaki i (e oneoiie, —ki to hoko kaipnke,—ki le whakaara mira, —ki le kohikolii i te rawa, ahakoa kua riro enei tikanga pai i a kolalii aln pai i wliakarerea, ko le wliangai pirikahu. He take pai (cuei mo le rawa, c lua tcreinoe alii ana nga muni i lenei lake, no le mea, kahore i uui (e mahio tc langala i rolo i lenei mea. Ki le men, ka pan nga koura o Poi Hakena, ka man ano lana wliai rawa i ana mano lini pirikalin e wliangainga ana ki era walii, ko ana whakaaro ano era mo te korengaonga mea kc liei whakawhairawa i a ia. Ko te mea, ka hoki a Poi Hakena ki ana rilcnga i uga tau nono te kau ka pahuio, ekore ano e kahore lana rawa i ana liiiruhiiru pirikahu oliia, ki tc mea, ka polo nga liipi, uohea e kilca lana wliai rawa, ahakoa lini nga manoc whakackea toimtia mai ana i Oropi. Ko te whakaraugatiratanga o l'oi Hakena na le pirikahu, a, ka pera (e wliai rawa o Niu Tireni kite waiho lenei wheuua hoi wliangai pirikahu. Ko te wa li'iioi liei inalii mo ii: pera. Ko nga mano c rere wharoro ra ki era wheuua ekore e man ki reira, ka rapu haere cliinii ki elahi am wheuua liei nohoanga, a, ko konei le lirohia mai nei. Na, heaha le whakalupu ai i le pirikahu, liei kai ma nga mano whano ka ii, ko ngn huruhuru liei whalu paraikele?