KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hurai 15, 1852.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 93, 15 July 1852, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hurai 15, 1852.

No te mea, ko te tikanga tenei o nga korero o te "Karere Maori" i nga wa katoa be whakaatu i nga mea e whiwhi ai te tangata Maori kite rawa, e whiwhi ai hoki te hinengaro kite niuraiiiaianga, kilo malataulanga lioki o nga inca lika ; —no to 1110 a, ko nga tiknnga enei i mcingnai kia whai mipnpa mo nga lioa Maori; —na, rcira i kurungaliu ai, ko lc malii mo lc kai (uhi o to Karoro, lie wliakaatu i nga painga c kako ai lonci iwi a Mil Tircni, lie pain ln>ki i nga malii po:>uaii o heke ai tc 111:111:1, e hoko ai lioki to rangaliratauga whaka-lc-linaiia, whaka-to-wairuu. Ko nga koui'a o Poi Ilakena kua kitoa noi lici whakahurikiko i le tokomalia. Ko to take lera c tiipu ai lc raruraru ki era wahi, ko tc take ia e ngoikorc ai era langala kilo ngiiki, i tc whenua. Na, ko lc ngoikorctnnga o ralon me liopu o konei, no lc mea, ko to ratou mangere lici whakawhairawa i cnei inotu, i tc lakiwa crcrc noi, a, iugii l-.ikiwa c takcloakc nei i le aroaro. N'a, ko ana raI'liraru o larawalii me liliro c konei, ki lc maia o konei langala, ka waiho lenei whenua, lie 11 ta wlti ki era alii whenua, he ula para-

oa hoki, ki:» ora ai nga niano o rore haeie na. Kahorc aiio i nnitu lo niatou lolio ki nga iwi .Maori kia tatanga ki to ngaki, kia nokcin>ko iijja inai'ii kia uiimii. Ko o niiia whakiaro e man nei auo, aliakoa kua lolica, o mail ni'i to ngakau tolur a niatou, a, rile noa nga Mica c kararangalia ni'i, rilo una lo wahi «> lulica nci; k:i loheuei auo, hopukia uoalia mai e koulnii nga likanga nuiiui nei. Na, ka whakurongo elahi ki nga akoranga i takolu ki nga uiipcpa, inalioki, c korero nci nga langata ka tao ki to maiiowhonua, katahi auo ka nui liacre nga main, ka whakalupu hoki i nga liua o to whcniia c (c tini, c tara ana tc langala kilo malii, c ahnwhcniw, ana hoki. Ka pai tcna; kia pcna tonii. E paingia ana cna rilonga, tc kalia ki to ngaki, to whnkanui i nga mara. otira, lie pai ili lira, lie pai kino, kilo niea ka waiho ana mea kia piiritnga ki le kainga, ka waiho noa iho ana kai e ngakia ana kia kanika kau i waonga. Ki to men ka piirilia kaulia nga wili, mo era alu men ki to kainga kin kake ai nga utu, kia lioko akc ana, kna nui noa ako nga ulii; —ki le inoa, c penei ana nga whakaaro o nga langata, kahorc mai i lo le kuare lora likanga, ekorc nga hiakaitanga o l'oi llakoua o alioi tc whakarongo piiku, okorc c ahei le whakaliki mnori. E inca pea ngaMioa Maori c korero ana i tcnei ntipepa, hcoi ra ano nga kupii kua polo atu; —mea ako poa ratou men, ka hoha lonci lu korero, hoki ako auo, ko tana likanga, taoa ana tc huwhi; engari ano lelahi alii korero, ka pai. Kia inahara ratou ki -, lonei,--ki to men, ka kahorc e whakaaiu alii i teuei lie, i le piipuri i nga wili ki le kainga,- -ki le mea, ka kahorc o korerolia le kapenga ole iiuuii e ratou, —ki le inca, ka kahorc c korcrotia atu tc liikunga iho o tcnei lie, le pehanga o tc whai ra wa <» tcnei wheiuia ;—ki le kahorc c whakaatiiiina atu euei mea, he uui nga ho c laka mai ki riinga ki a matou, la to mea hoki, ko niatou i karaugatia hci whakakitc atu i lo mea lie, i le mea tika. Akakoa hoha nga langata, ka mea alu nci auo c matou, kia whakamutua laua he, a, mc korero alu elahi likanga kia ala kitea ai nga mea c nieiuga atu nci. I tc 6" o tcnei mamma, ka taia e to rntigatira o tc Kaiimauihi nga mea katoa o nga kaipukc i luhia iho ki toua wharc, i rolo i ana hanga, kotahi tc mea i miharotia c matou, koia tcnei: Kotahi Hau Kotaiii ti: Kai: jiataiii Tana Paiuoa ; ko .via lit o i:.m:i TASA PAUAOA, Kill'A JIANO KO.NO HAL" I'Al.'.W jio.m ! Ko lo lirohauga ki (euei ui ai (e langata, o kalia ana ra nci a ISill Tireui ki le whakalupu kai mana kahorc ra nei? Ki lo mea ka tika le ulii mai o laua patai, a, ka whakaac ako, ac ra, c kalia ana ano a Niu Tireui ki tc whaugai i ona tangata, e kalia ana auo ki le whakalupu kai ma le tini alu ole wlienua. Ki to mea, he pono leuei, na tcaha i inniigcrc ai, na leaha i ngoikorc ai, nga langala ki tc ngaki ? Aianei tc langala mea ai, erahi tehauwarea o tera iwi ekorc nei c kalia ki tc ngaki kai kia rangatira ai ia! Erahi tc ho o 'era iwi, ekorc nci c manako atu ki nga koura o nga iwi ke, a,. e tukua uoatia ana nga koura o ralou akc kia riro ko i tc langala ; tcna to hanga ctc ngoikorc! Otiia, ki to mea, ka rongo latou he kauga ano lo Niu Tireui, ko nga langala hci piipuri alu, e inca.. ana hoki, e mea maraina ka nui tc utu, —ki le rongo le langala i lena, ka karaugatia kalahi raauote likanga kuare, tc whakaaro pororarii. lie mea ili ianei nga niano pauna erua, mc nga ran couoi rolo i nga marama etoni.' Pcra ia he iwi rawa korc latou ; c wkakauauu noa ana ki tc rapu moiii niona. He nui kc na lo latou koura ki tc hacrenga. Hau nga euei moiii ka riro kau atu, mc he mea kalia nga tangata ki tc inahi kia pcra in* nga moiii riro mai mo nga kai mkii alu ki lawahi. Ko tc mea tena c pouri nei matou. .Nga niano pauna e rua, nga ran e ono, me riro alu cua ki uga langala .Maori c ngaki ana i le wkenna, —me he inca i riro alu era moiii i a ratou, ka.uui uga mea hci uiu parau, hci utu hoiho, kia uui haerc ai uga mara, ko ctahi hoki o nga moiii mc toliuliei

main mo nga whenua c tikitu ana. Me he niea, e liulioro ana nga langata le boko i nga witi, ka iioborn tc riro alit ki a ratou nga mano pauna e lua ra nei. Ekorc lioki ratou e ata titiro, koia ka auga ko ai nga men! mo ran alu iwi. Ki to whakaritea nga incae ineiuga alu nei, ka raugalira a Niu Tireni, ka whai rawa, a, ka whakahonoretia 011:1 iw ele langata. Kotenei, ehe ana nga langata ; e rougoatia ana nga kai; liua una te mano be kahore maori, kahore ia ra, he mea kia wliakalikia ai nga iina I'akeha, ko ratou tena, whai una ki tawahi kite wahi e niauakouako ana ki le hoko. Mei rile uga mea e maka alu nei, kake ana le whenua, kake kaloa nga langata. Me ata tupato uga kai ugaki whenua kite mahi e ata pai ana nioiia. Kua mea atu e matoii i iiiua, a, ka mea atu nei auo, ekorc pea e kake te niu o te witi o l'oi llakena a nga wa e takoto i 11111 a i a talon, cugari pea, ka hekc te tun. Ka lala, ka raugona nuitia te mate o l'oi Hakeua ki le kai, a, ka pnkia mai ete lini ote puke. Ko tenei kua 11 mai ki Ilopa Taone, telahi puke mii, no Marikr--11:1, ko Alareiria tc iugoa, ko ona utanga tenei, 1250 kaho paraoa. Ko etaki puke kei miiri e re re mai ana, no kona, ka meinga alu nei, ma enei knipukciiln paraoa mai ka hcke haerc te tttu o nga witi o Niu Tireui, a, tena pea e whakalialiorc rawa nga I'akeha ki le boko witi, ua roa tc lakoloranga kite kainga. V. whakalakolo ana maloui enei korero ki o kontou aroaro. Ma koulou e wbiriwhiri le tika, (e he ra nei. Kei i a kontou lioki te tikanga e rile ai enei mea, ko koulou lioki nga kai ngaki ole whenua- Ki le mea, ka ili ki le hoko alu, ka nui ki le takoto noa, kahore be putanga 1110 uga witi o Marikcna, ka riro te papa i a tatou, a, ka liua le rawa i rolo i a koulou, ka kake kaloa koki te whenua. Ki le mea ka kaha kontou ka wbakamulua te uta mai ki tenei whenua, te l'irikahu, le I'iwhi, le Tai 0, te Tilii, te Otimira, me le paraoa ; koeuei mea kaloa e lakoto ana i roto i tc pukapuka o te Kalimauihi. Ko a tatou niu alu i ana mea, £5322. IN'a kei a koulou auo le whakaaro liei pehi 1110 (era titu ka oli nei le wbakaalu, a. kite tara la koulou wahi, ka rere atu ki o kontou putea ake uga inoni lini nei e lilaria ana mo uga tail iwi. Ma te nui ole main ki le oneone, ka oli i a kontou ake uga kaika rile nei le talau atu.

AYhakaaroaro Ui a inatoii kiipu. Kkore e tika i a koulou (e wbakalupii i le wili, le hoko hoki. Ana e whakaaro ki nga iitu kake rawa, engari, me tango i nga ulu pai. Na te ulu pai na te kakama ole lioko i raugalir.i ai a Ingaraugi. a .Marikeua; pera ia ko raua tokorua nga i\v kaha ki (e hoko i nga iwi katoa ote ao. Na, ma te tango ita nine pai ana, ma te tatauga hoki kite boko ka wbiwhi kite rawa, ka kahua raugalira a jSiu Tircni nei.