TE RERENGA O "HENE TAHA.'

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume IV, Issue 92, 1 July 1852, Page 3

TE RERENGA O "HENE TAHA."

(No te Maramataka o Niu Tireni.) Te rerenga o Hine Taha ki ana mahi mihinere. ite auganga ai kite taha Tuaraki, he men kohikohi no nga pukapuka i tuhia i runga i tana puke, he mea korero mai hoki e nga langata i eke alu i laua rerenga ona. No te 8, o nga ra o llurai, 1851, ka rere alii i tc awa o Akarana nga Pihopa erua. Ko >)ga Meranihiana i kawoa niai i runga ia lo I/mrtnui, le puke o te Kuini i liouaugi noi, Ik; mra whakalioki i tcnoi rerenga. Ko ehinu onoi o nga 'angata o runga :—ko to kiii whakaako o te kareti o Hana Hone, ko to lamaiti o wliakaakona ana ki tana kareti ; crua nga ineto wliakatero knipnko, tokorna nga tainariki Pakeha, ko te tangata Maori, he tai tamariki noi, ko lo kmrnira ia o tana puke no to karoti alio tern, ko tona kainga koi Waikato. Ko to rangalira oto pnko, ko to tnlii mote, no lo rewa rua o te Pihopa era ; lokowha nga kanlioc. Ko to ralou panga lualahi i le Moto o Anaiteunia. To takolo o tera inoiitero koi i IC«.) C -IT E., 20° 13* S. Ho lniliinero I'eripiiiriana koi reira, ko Te Keri leiugoa. E ata wliakaako ana tana langala i nga i'wi o taua inoinicre. Ko toialii o ana taniariki i Inkna niai ki a te I'iiiopa, kia wliakaakona ki le ta pukapuka I inalatan tonn lana taniaili ki (era m malii. Kna oti lota ki le reo o Anailonnia ctahi walii o lo karaipitnre I ala kitea ki tenei inotu to pai o tc pono, o te tike, i roto i(c lioko; charu lioki tc lioko

Inlmo, In.* men kino lioki ic fioko wlmka.Vial;iU(i i nga laugala. Tera Iclalii I'akelia i liaero Ivi liina mom liokohoko ai, nialiia rua ln> pa mona, liinvi'a ana lie piirepo olira, kiliai lo pa i liolioia, kiliai te piirepo i loan, i ala (ika lioki le lioko o lo I'akelia ra, no kona, lukua ana kia nolio pai taua langaia, wiiakalioa ana ia ki taua iwi, ko taua iwi, w'liakalioa loiui ki a ia. Here alit ana i rcira, a—lliituna, lokorua n.ia (ailainariki » rcira i kawca inai kilo puke, ko in roo o laua liunga wliano rile ki lo te langaia Mauri. Kaliore kail i ki!ea ki rcira tetahi liua o li> wliakapouo, oiiia, c mea ana ana laniariki, lokorua nga kaiwliakaako o Hainea i niarii ki rcira, lie mea kohiirn e laua iwi. Ko aua tamariki c malau ana ki clalii int>(;;i Karaipiliiio me clalii o likanga o Ic I'aipcra. Triiei ano Irlalii ti kanga i kilca i runga i Ie puke; ko laua likanga In- o mati ana i clalii alu wi, e'nara i Ic mea ko ralou awake nga kai wliakaae ki laua lie. Ko taua likanga ponri lenci. 1 paugia c to male iclalii o nga laniariki, men ake ana leialii o nga wlianaiinija kia wliina ki to moaiia, kia we le imilii ake iiLja mamae. Tcna lo pouri kaliore ! Kralii te paiiiga o ie wliakapouo ua wliili ki runga ki le iwi penei ! Krahi nga paiiiga nio ralou i tcnei ao, a i Un a ao alu ! Ka rcrc alu i fitituiia, auga ana ki Tana, e ngilia ana ano lc alii ru i korcrolia e l'ene Kuivi, ko taua alii e ka ake aua i te wlicuua i lc ao, i Ic po ; k 1 .• >Siii ia mo laua puke i te roa o re po. Kolalii lainaiii uo l>un;,ii ro" . !ian;;a ki kouci, c liaki ana i !e luroro, I'akelia lie langaia rcrc kaipukciaua i'akelia. Alio te atawliai o laua lamaili ki Ic tni'or.) ; ano le wliakanianav...uai ralo i '.ana maiii anilia ! I'a iiio lc mami i>i Ic liui o Ic lugariiii uic kilea le alma lika o le uialii o ia lainaiii, ekore lioki la lc I'akelia inalsi e lino pcra le arolia. lie mi a wai'io laua luroro ki Kromango, i liacre inai ki 'lan.i kia kau i nga wai wlianariki o ia molu. Ivo le lainaiii i liacre i taua luroro lici lioa uii;!ia ; ko aua lokorua i ulaina al.e ki Ilhif '/'■■/in. Ko le I'akelia lie mea kawe ki I'oi llakeiia, nana ano ie liialiia ; ko ie lainaiii e uolio inai nei i te Kareli o liana lloani. Iliiarua ake uei nga laugala o Taua kua pai ki le Kongo I'ai. 1 rcrc atu I Tana ki Nina, atawliai loan nga ian;;ala o laua iiiolu ki a raioii. Karero alu i rcira, a Kromango, u ana ki lera inotit i le 7 o Akuliata. Kaliore lie Karailiaua o ; rcira ; e Lino aua auo nga langaia o Tironi ! I'e, tc pito ki lc Ilau.iuru-uia-Tonga ; ko le ! walii tcra i koliurulia uei a llono Wircmu lo i uiiliiiicre. K wliawhai lonu ana taua iwi, G ! koliuru aua. Oliia, i mea le luroro kaulioo j lugariiii, kolaliiialii aua laeuga ki rcira, a, i I atawliai nga laugala ki a ia, i lari lioki i ana I.aim wai kite poll. Nga laniariki i ulaina inai e I'ene iiakini, no Kromango, chara ia, ' i Tirini I'e. I lo raua iiolioauga ki to liiivti, kaliore lie tutu, kaliore lie alia, pai loiui, marie lonu raua. i liacre i a raua to I'iliopa o Niu Tircni, i le lioenge kiuta, i tao ak" auo ia ki I'linikira ki le pito runga o (alia iiiolu ; liui alu te atawliai o ,iga wlianaiiuga o ana tamariki i ti laeuga ki lc kainga. I mea alu e le I'iliopa kia korcrolia c aua laniariki nga inca i akona ki a raua i le iiolioauga ai ki le Kareli, me tc take i wlial.au ai (<; I'iliopa ki taua modi. Ko te mea kauinaiua o laua tokorua, i wliaknkile i taua arolia ki a I'iliopa i nga wikierua i niuriiho. I le liokinga alu ole puke, kaulme atu aua laua lamaili ki lc puke ; ko leuei, c nolio pai ana, marie Icon le alma; no laua akoraaga ki runga ki a Uawmm pea i pcra ai le alma marie. I mea lonu ia ki a le I'iliopa, kaliore i kino wliakaliara tana iwi i Kromango, ko le I'akelia lici wluikanui i lo ratou ki"o, e ai tan:;: ko le mea ia, ekore te wliawliai ki a ralou wliaka-Kroniango o aialiuo Uere aln aua i Kroniango, a, .Mare; erua n,<*a ra i nolio ai a Ic I'iliopa ki touci walii. l'anni nga Miliiaere o konci, nui uoa ake pea uga Karailiaua o lenci molu i era alu n eni'i moana. lie whare Karakia nui kei Ilinguania, le roa l-2:lputu, le wlianuioO pulu, le o nga taugata ki laua wliare ran ki le karakia. Ko Iclalii o nga tamariki o In molu uei i lioki inai i Ic Kareli i rokolianga e le I'iliopa ma, ki kouci, piri tomi taua lamaili ki uga kai wkal.aako. liolioro liacre ana tana inalatau ki le korcro pukapuka, ! i lc inliitnlii lioko, i loaa reo ake. Ko eisci kai wliakaako no ll;.!i>' a, i:o P.arolonga. ko clalii cuci o nga liu:i p.;i ole malii o Hone Wireiliii. K noJio liacre it! liui ole kai wliakaako ki n;*a molulci e o cnci lai, lokoiaalia o era tangai.i arolia. ku.; koliurulia e n»a langnla wlicnua, lokomaha lioki i I'ukolianj'.i e lie,a male ke; l.;.'uia c. lioki e laaliara aua kai wiia'.aako ki { ( ' oranga ole liuaua, ko lo raU.u kal.a i kapulaina iiio le pouo. ra macro alu i lenci knisiga wliaka-le-longa, c nolio kuare ana, e uolio riri ana nga iangala. kalion; I.an In: urunga mai ki nga likanga o ie wliakapouo. Ki ie mea,

pea ka wlinkainntainaiauria i tcnoi walii kia wliakanolioia lie Mihincro ki (era pi(o, taro ako poa ka lalniri kaloa nga langata o taua ■iiolu ki (e wliakapono. Tokoi'inia nga langata i wliiriwliiria mai c nga l'iliopa, kawea mai ana ki to puke ; lakorua o ana taniariki i nolio kilo Kareli i inua alii. Ka rere alu i reira, a, lo Motu Kauri; ko lei'M Diolii luia noliuia 010 lialii o ltoma KatoriUa. Ka rero, a—lliliu kalioro lip Karailiana o konoi. I rokohanga ki konei a Mora In tamnili i nui ra lo inato i to nolioanga ai ki to Kareli, i liouaiigi noi. Hari ruwa (alia lamaili i lo kiionga ai i a ralon, i liari rawa lioki ralou i to kitonga i a ia c ora ana; kawoa ana auo tana lamaili ki to pnko, mi! lolalii lioa mona. Wliakakilea i ana to arolia o lonei iwi, i to urauga ,ilu o j to l'iliopa, karangarangalia ana, "JJ! ko to i tcnoi" inalna o llora Karorotia ana a Hori kia liaoro inai. Ko to karakia inoi : i wlinkaaHoiia ki laua tainaiti, man tonii, cngia alio o karakia ana i taua inoi i nga ra katoa ; koa ana maloii i to wliakaliuatanga mai <0 taua inoi. Ka roro atu i konoia—to motu o Halo, kaI wca ana kiuta tctalii o uga latnariki i ntaina j al;o i runga ia lo Hawana. Nui alu to koa I o to madia o lo poliki ra, mona ka lioki pai kilo kainga ;ka moa ia, kilo hnmai uliikalio, mo era alu mca, hoi owlia 110 a. 15 kiloa ana lo painga o lonri malii a lo l'iliopa, to kawe mai i to lamariki o onoi 1110 In ki to Kareli; inalioki, i moa laua lamaili, i I:iiilioii i wliakaaro nga langala o laua 1110(11 kia tangoliia a lo I rini i lauliou, lo pulauga mai o lo awlia, karawhiiia ana ,o, lo liau i watio, kilo ntoana nui. Kkore ianoi 1:1(011 o moa, —"Mann lioki o wliakanira ana Anoliora lioi lialii ia koc, ma ralou kooo liaki i 011 ara kaloa." K alawliaitia ana nga kai wliakaako u Ilamoa 0 uga langala o tcnoi motu. Ko nga wlienna i 11 alu ai ralou i muri mai o Halo, kalioro i rongo kilo Miliinoro, kahoro lioki i taunga kilo lugarilii. I volii nga langala o Apia, lioro lie langala i liacrci mai ; ko lo ralou rco i lua rite ki to (o langala Maori. Ko nga wlienna lawliili i lao alu ai ralou, ko Amaparimi, ko Marikoro, no to 2.'»_ o Aknliata ka pa ki roira. I lo ra inalalii i nolio ki Marikoro, wliakalioa tonu mai nga langata. Ito aonga ako otora ka lao mai nga langata o tolalii pilo o lo molu, wliakaliau ana ki uga taugata o tctalii pilo o lo motu, wliakaliau ana ki nga langala o lo pito niarangai-ma-Tonga i pai noi ki a l'iliopa 111 a; kiliai nga langala i wliakarongo ki o ralon lononga. Ito kawe wai nga langala 0 l'iliopa i to laonga .mai o nga iwi o tcra (alia, lo inamao o lo \vai, kotalii kuata macro, i runga ilo pnko. No lo ralou kitonga alu i nga taugala ka wliauo ka lulu, ka liolioro Ic liaoro wliaka to-poli, liaoro linilini ana i lo welii, i lo wliauakelanga ka cpaina ki to koliatu o nga langala o riri ra. Kotalii kalio i inalnio atu, nn uga langala i wliakalioa ra, laua kalio i kawe mai kilo puke. Muringa ilio, ka kiloa, ka kino nga rorcrorc. o to pnko, 110 kona, ka wliakaaro ralou kilo lioki inai. No to 20 o Hcpolciua ka u ki Niukalio, no laua aliialii ka 11 ki l'oi Hakona. No lo 7 o nga ra o Okelopa, ka u mai ki Akarana, 111 c nga langala o Meraiiiliiana i runga 15 o ana langala. Tonoi lo malii noi 110 Karcli, kilo ako ito rco L'akoha, kilo wliika, kilo luliiliilii lioki; koto tini o ralou o lango ana i nga (ikanga whakaora o to Wliakapono. Na lo Aiua louci alawliai. Ko nga langala cnoi i lioki mai i runga i a Jlinc Taint, i Okolopa 18.'iI.

He men tiko poa kin kom-otia i Uonei to , arolia ole ll:ilii o I'oi Ilakciia. I inoi lonu j laua Halii mo nga (angala ole puke i roto i; (ciici rorcuga, i koliikolii Uimi lioki i n ralou! iiioni liei lioalutaii<;a owlia kia pula ai te. walti o onei Minila wliaUaaroha, enei .Minila, wliakaiiiar.uiia i nga inolu ole nioaiia. |

Ko l'ila Itiraiiian ga Kiria, . Nonganiolu o lloromoiin. Ko Iliapo, No lo nioiii o Mare. Ko Kaleingo, | Ko Kuiwluila, / Ko Ho, | Ko Napni, J ko Negow? lelalii . Nga o Itoarali. ingoao Icnci mold. Ko Iloni, 1 No llilm, . Nga motu o Ko A pare, J Ko Hariwa, ) Ko Irai, J No Hatiinn, Nin Iliparari. Ko Tupua, No A uaitcuuia, Niu Iliparari. KoIlerolia.N'iwi, Ko Untao, No Kroiiiaiig,Xiu Iliparari.