Te Tino Whare Whakawa-He Whakawakanga mo te Koruru.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 86, 8 April 1852, Page 3

Te Tino Whare Whakawa-He Whakawakanga mo te Koruru.

I te nohaanga matamuri kite whare whakawa nui whakawakia aua a Wiremu Pourini te herehere e noho mai nei i roto i te rua o te war. Te mea i mau ai ia, nana i kohuru a Hone Hikihmia, lie parakemetc taua tuiigati i mate, no le liapu o nga hoia 58, i lmiaiiiua a'ii. Ivo nga knpu katoao lenei whakawakauga kei rara ilio nei, kei nga korero ole Kai whakahaere-tikauga o to Kawanalanga. Ihaka Kereaina—lie mea uliakntupato lenci langata c- le Kai-whakahaeic-tikarg i o (e Knwanalnngn, e le 'lino Kai-uhakawa alio lioki, 110 le mea i alma poka ke nga knpu o ! lenei lauuala Ka oti laua to n-li, ka . mea : —He wliare laka kai tnku, kei le litia- ; ralii u Hotoreiie, i taualii alu ole wliare waiI piro a Ekiheui. K malaii ana an ki le li-ie-iiere ('lll nei ; i iiiatau aliau ki a ia i le liohoi.ga ai ki iloua Taune, he lierehere ano ia no te KaivaiialaiiL'a i lera wa. I malm aliau ki a llone liikihona, le tang:<t.t kit-i male. I tae like ki loku wlnne i te aliiahi ole .Mallei kua paliure nei ana tokorua, lokorua. 1 taua ahi.ihi i Ii iere alu an ki le wliare waipiro i law ihi ole ara ; i reira a W iiemii I'otirini, ka paliure ili i le iwa o liga liaor.i. 1 am ake a Wireinu I'ouiiui i an i taku liokinga ki laku wliare ; lonoa an.i e ia e llone ltikiliona kia Waiata;ka mea am e lenci, liei alia man ; i jieiiii ai ki an 1 X kowiiilcivhcle laua ki a raua aim, puta ana ki waiio. Kiliai an i rongo kilo raua ineata-iga ki le whawliaitanya o lima, ine to raua liieatanga kia houvvliia le rongo. I uiuia koe e te iunam;a tilirn i la lii])apaku? Ka mea ake, Ae. lie n:ea whakanipato i konei taua tau.'atac te Kai-wh kahaerc likanga o te Kaiviiuaiunga. Ka mea p alio laua langala;—l rongo ano pea an kilo I laua ineatanga kia liottwiiia le rongo. Muri- | iijia ilio ka ine i alu a llikitiotia He alia au i I kupu kinotiaai, e ko? ? Kanica a Kikiliona, ki le mea, lie inaualiara la laua, me huliou le | rongo. I tauloheiohe raua, kiliai .-mi rongo ki | nga kupu, puta ana raua ki walio. I rmi>>o | au i te niaiama kua piliure i lo rau i liganga- | relaiya. I ail i le inealauga ole lierej here nei ki a ltikiliona, me ake ka ea tana ; riri ki a liikilnm.i ; i mea te liarelu re, me ake • ka ua I on a ptiku riri ki a Kikiliona i nga um ' e rere nei. Ka wli ikalnpaio ano a le Kai uh.ikahaerc-tikanga ki If kai korero, i konei. I nga marama e ono kua paliure ka kitea e au c wlianllai alia a llikiliona raua ko te licieliere nei i te luinralii; koialu kuala liaora c wlmvhai ana ka mulu. Kiliai au i noho ki tc matapilii, mutii noa ta raua uli .whaitanga. I tc mutunija ai o to raua lioroi, i aimiamu ano ki a raua. Kn mea ato.lc herehere me ake ka puta ki a ia i uaia lata i to roa ake ra nei o tel.ii. I kite au i te mai o Kikiliona kite whan-, i muri atu o iij»a ininele e riina i la vaua putanga ki walio Ka mea a ltikiliona, kuaoti ante oka, i oma ia ki loto ki | le wliare. I lata le herehere nei, c rongo alio ' ia i nga kupu. 1 mea ia na Iki ia i uka ; i iiiatau au, na te lierelicre nei i oka, ko lona iugo i tera e karangarangatia nei, I arumia mai ano ia e ic herehere nei kiliai ia i ralii le iiiuniauga. Kiliai au i kite i te maripi ? mail ana i te lingaringa; kaliore i kitea e au telalii lue.t i te ringa. 15 kite nno au me lie maripi tona. Me he inco, i kupi le maripi, ekoie au e kite. Na te Wliare Whakawa.—l mea ia, e na ano tana puku riri ki a ia, i roto i noa \va e liaerc nei. 1 le nieat ai ole tupapaku kia iiouwhia to raua rongo, kiliai au i rongo i le

kupu wliakaae oto I.i*relicr«-; na Ri ; M.oi.a ke to kupu liohoti ron<;o.. Ko Wireum I'eneti k:i o'.i te oati, ka men : —lie kai liiihi an. e 110110 ana kite korti o Kcre. I') mahara ana au ki I" aliiuii oto Mallei kua paliiue ake nei. 1 kite an i le herehere nei ran:i ko Rikiliona i te putan;>a liiai i le whare o Kereania, i te linaialii liuloreni i tc !) o nj; i liaora walii kite 10. Ko Keene te ingoi ole tan 'Ma i am i mini i a ratia. Ka mean Rikiliona, liaere mai. Inria takn aroato. Ka limata i konei to raua w hawliaitanga, i te aia j kihai i roa te whawhuilaima ; mete hum, c kiiKiiru ana rana. I n>ea a 1 u e Rikiliona kia e te licrelierc nei te maripi i tauataha I wliakawareware to lieieliere nei kite maiiranga itc m iri|>i, i tnkna main.a ringa kite hope. K mea a.ia an, kaliore i papain, kali ire i wliai kupu i muri atu o lera. .Muringa ilio, ki rongo ait i (c karaugataiiga akc ote tnpapaku, Kua oli an tc oka. Kutaisi niineti ka paluire, ka maka to ringa liiaui o te tnpapakn kite kaokao, ka rere itu kite wliarc o Kereania. 1 aru am au ito tnpapaku rana ko te k*-rehere ki le wliare o Kereania. I kite an i a Rikiliona e tako:o ana i le marac o le wliarc ; i iinga nke to aio.no, e tcre ana te toto, na tc liate ati i kite iho ai. I mca atu au ki langala kii tikina lie I'orilii, kia tikina hoki lie Rata. Tomo ana >'.u kite uliare, mca atu ana au kite lierelicre nei, liei alia tana, mea mai ana lera, kaliore, he luoni k ui, he tupeka. I mca atu au kite lierelicre nei, nana iok.i a Rikiliona, kaliore he kupu mai o te i irclu ie nei. Ka lae mai te I'orilii i muri lata, ka man kia ia. I matau an ki tc liereliere nei i I lopa Taoiie, he kainnra ia ; lie lierelicre ano ia no te Kawauatanga i reira. Itc inn pea a Rikiliona otira, e ora ngatahi ana i reira. Ko Te Havitona to rangatira o tc wliarc waipiro a Kkiliena ic t i korero i muri mai. 1 kite ia i a raua e kuknru ana ite ara, kill .i i imigo itc kurii'.iga o letaUi i tclahi. I kite ia i te tupapaku i te omangi atu ki tc w hare o Korea in a ; i rongo ia i to kar mgatanga o teia, kuaokaia ia. Ko llemi Kecnc, i oati, a ka mca:—He tang ita rerc puk'* aliau ; ko te walii e nolio nei au kei te u liare oTe Kereatna. Ite aliialii o te Mauri ka lae aiu au ki tc whars wai piro o te Kkilicna ki tc inu pia ; ka ivahi >c 8 me le !) o nga liaora i loktt laenga at|t. Kiliai i taro, ka lonio mai le herehere nei; i itiu ano ia i te pia ; kiliai ia i haurangi, ko te mca ia, kiliai i ora rawa. Itu imo ite liaerenga. Muringa iho, ka ptila maim ki ivaho ; ko Kereania i wailio atu ki tc ivliare. i; tu ana ilet pu ole wliarc waipiro. 1 liopu atu le licrchcic net ki a Ketcama, men atu ana kia iuu ra«a I whakakaliore ia itc titalilii, na muri ka wkakane, hoki ana latia ko (e herel.crc. I inea te herehere kia liaere alu kite ivhare o Kereania ; i mea atu a Kercan.a, ckore ia c pai kia liiero l:i reira. I Mimri o tcnci, ka lac ake le hcreh.rc nei ki Ic wliare, lonio ana. Iv waiala an i a Rikiliona i laku lomokanga atn kite whare. 1 muri inai katu i:i itc lalia ole a hi; ko let tiara i an., <ki lu kapura, i tc k inta; i tomo m ii le herciuri mi ki le katila. 1 uhai kupn a Kikihon iki t j lu'ivlicrc nei. ka mca a'.H te herelirre ' Taiyata kitio lcaaa koe c inuka kupu mai ki au.' Ka rnoa atu a Rikihoua, 'Mo Icalu V Ka. mca alu e lenei, 'Mo tan kino ki au.' Alio ko Rikiliona, ' Kahoie akit kino ki a koe, engari, nan te kino ki au.' No Iconei, ka koivhetewhete ki a raua i tc kauta, puta ana ki waV.n, ki tc liu.'ii ihi o llolorcne. I aru ano au i a raua, i wa -nga ara etoru, c wha ra nei kurunga o Rikiliona c te hcreli re nei Kiliai au i kite i tc o te licrelierc uci e Rikikona, i mca ano ia kia kurua tcra. I langi ake a Rikiliona ' Auc he maripi tan,' ka mca le herclieie, ' H tai ! tiliro ki a ia, wliakarongo ki 1115 a kupu.' 1 liaere nga ringa o te herehere nei ki pulea a tana liakete. I wliawliai ano raua i muri iho o tenci, 110 konei, ka toro atu te ringa o Rikiliona kite rei, ka uiea ake ia, ' A tic I taku Alua ki au e ! ka oli au tc oka I' No konei, ka oma atu ia ki le wliarc o Kereania ; i tomo ano ki le wliare, aru ake ana ail mete herehere nei. I rongo an ite kara0 Rikiliona i te nurae o te wliarc ; i mea ia, ' K laku Atua, ka mate an!' Tikiu.i ana e au lie rama, liaeie atu ana k: .1 ia ; lie lakoto ana ia i roio i te toto, he wa toto ka>i ia; kili'i au i lata pu ki tana [alia. I liokinga kite wliare etu ana te herehere ite latati tna o te wliare, ka mea te herehere, ' Keil.ca ia 1' Ka mea atu iiu, ' Nolio atu koe, kati ano man ko tenei.' I laku pekenga kite araivhala i ic tumokaitua o te wliare, k 1 peia mai au e ia kia hoki ,]iuta ana ia, hoki talii alia 111.111 a kite tnarac. I kita ia ill Rikiliona i tc ai ote loto, ka mea,' K! he inea noa, ko te nana kau km niotu,' hoki ana ia kite kauta. No konei, ka Impaiugaake a Rikiliona, itikua ana ki tc inoenga. I kite au i te lic-rel.ere i tc ata ote Manei ile 10, o nga liaora. IC tu ana i te turanga kala, i te pito kt laro o te nra o llotorene. I tae mai, ia ki au kite korero. 1 nicinga e an, In paro tupeka ri nei tona; tau.oiiia ake ana i le luaripl, i t: lupeka i nga pntrao ana kakalm, hoinai .1111 ki au I'uru i ana laku paipa, lioa'.ti ana ano ki a i 1 Wliak.ii:i;i\i ana :e di.:m 1 -i i k-jiiii, K.\

mca ia, likore e oati ki tenei, Uo te mea ii rite tonu te i:hua o tera ki tenei in inaripi. Nn te whare Wbakawa - — 1 korero a Ilikihona kite herehere mea atu ana, c peliea ana ia. I'e mamao o toku turan.'a eioru inri; i kite an i te herehere nei rana ko te tnpapakn e whawhai ana. I kite an i to niahi kurn ; kaliore he mea i te ringa o te herehere i kitea e al'.ail. Kiliai te herehere nci i mca, he inaripi tona, ki.hore ra nei ; i mea ia, 'Titiro ki a ia, whakirongo ki ana kupu.' 1 huia ake te ringa o te herehere nei ki nga pnlea <> tana hakete ; kiliai au i ki'e i te maripi i te ringa 0 te herehere i tnua hokinga ki ic kauut' Ko te maripi i tukua Id an i whati te koiinja o te kota iti, i liwha te kakau; i penci iiic tenei i wliakaaria nei, Kkore an eoati kite inaripi, otin, i rite pu tenei ki tera. Ikore e iihei te oka te lupapaku e let.hi atu taugata. Ko llemi l'otia, he tangata no roto i te Purihi i Akarana, te kai hopu i te hereheie. 1 mea knliore i nui te toto lie mea noa ake nei i tung i i te hale. Ko Kataraina Ilakini te wahine i kite i te maiipi ka oti te whakaari i into i te whare whakawa. I kitea kite inarae o te whare o tona nialua; i tutata ia walii kite whare o Keieam.v Is :i!iei ano te inaka i te inaripi i tetabi whare ki tctnlii. Ko Hibari Matiu i oaii i Uonei :—Tie Hata au no Akarana nei. 1 tae atu au kite longoa i ic lupapaku a Hone Rii.ihona, i te poo te Manei, ka pahnre iti i te It) o nga haor.a. Ko te ahua i leira mi; le men e marere ana i te terenga » le toto, Kw h i nga male ole tiuana ; kiliai i licke te toto i toku taenga atu. Krua nga mate i man ki ake o te ng.ikau; etua kite kaokao niatau, kotahi i te takotoranga o te ate. K.wha nga mate nei, ngoto tonu ; ko to kiri o ngi iiiolu e torn iuilii te roroa, iv.e le mea haeliao ki tetalii pain mata koikoi ; he mea whakatiraha pea taua pal ii. He patu ran iti te mea i ti pallia ai ; he patu penei mete m.iripi e whakaaria nei. I muri tata iho ole 11, ka hemo le tapapaku. I te aonga ake o te ra ko au tetalii i liliro ki nga mea i mate ai ia. I kitea i reira ko nga mate e run i te talia maui i pnta iho i roto i te torn i te wlia o m a rara ; kotahi o enei i tapoko ki le ngakau, kotahi i aim kite uaua lata kite ngakau, motii tonu atu. Ko te mate nui i te kankao niatau i pnta iho i te torn, i te wlia o nga rara, puta Iniiii kite ate. Ko te mea i raro iho i puta kite kopu, kiliai ia nga whekau i motu. IC hemo te tangala kite mate i te ngakau ra, e mate lioki i tera i te uaua i raro i te ngakau. Kkore c rapurapu i te whakaaro ; i marere ami te tnpapakn i tetnhi o enei mate. Ko Wata Hi, he I'ata, i whakapuaki i te kupu penei me Hata Matiu ki nga patu i man ki le tnpapakn ; e mate ano te tangata i tetalii, i Ictahi ra nci o enei in;:te. Ka niutu i konci nga kai korero mo te tupapaku. I tukua atu e te herehere tetalii pukapuka l.i te kai whakawa; ko ana korero i tuhia ki roto. I mea ia nana ano te lupapaku i kohurii ; otira, i te paluiiga ai i purangi maori ia. I mea a le Kai-whakahaere tikanga, ekore :a e whakaroa i te tekan ma rua ki nga tini tikanga i roto i nga korero kua rangona nei e niton ; la te mea hoki, marama tonu iiL-a kupu kua whakapuakina atu ra. no reira, c takoto noa ana te whakaaro mo ralou. lie inaha nga lerenga o tenei liara ole patu tangata *ia tiroliia ki nga ritenga <> te Hire. Ki te mea he tike nui, ua te taugata te take, a, linia noatia o te tiuu whakata kariri ka ahua puraugi te tangata, rerc whakareie am kite patu, mate ana taua tangata,— he pitu maori tela. Otira kite patua he taugata, kahore kau iic tnke, ko reira te tuic mea ai, he it'iauahara, he kino maori no te kai patu. iVa, ki te mea, kahore te ture t wkakaae ki tera, he tini nga tangata ki le mca inai, he pouo, kua oti taUu tangata te wero ke le ngakau, kua piiliia ran"i le anganga otira, me tiliroe koutoii i inaua'i ara ra uci au ki a ia i iiiua atu o te niateuga ; k i kitea ten, katuhi ra ano ka liiciugii he mea kohurii maoii naku ! Kite mea, ka whakaaetia tenei tikanga, he tini ke nga kui palu, e In pai kite tukituki i te tangata, ka whakaaro lioki, e araia ana ralou e nga tikanga o te ture. Kite mea, k.i whaknpono ratoii ki ii»a korero ata marama, aia takoto, kua tukua atu e ia e te K .i-whaki-haere-tikanga—kahore he rapnrapunca mo o ralou whakaaro, e tr.koto noa ana ic walii ki a ralou. Kliara tana i te whakatakoto i nga ritenga ole Ture ki le tckau ma rua ; ki le maualiara o le heieliere, me wailio tela awangawanga hei tikanga pai mora. Oiiia, kite nbakaaro le tekau ma rua, i manahura alio le herehere, he mea whakaaro maoii tana tangata kia patua, hei leira, kaua to ratiHi tikanga c rere ke, engari, kia ata whakautia la ralou lvahi, kia tika ai tetiikunga iii.> kite aroaro o nga iwi. Ka mea te Tino Kai-whakawa i innri mai o te whakahaerenga kupu kite aiatenga o Itikihona—Ki te mea e whakapono ana ki nga korero kua oti te whakapuaki. penei. kahore he rapung.i kite kai patu, ko ia nei ano, ko te herehere ; na, ka tupu ake i tera j take enei rapurapuiiga—be mea patu maori ra nci, lie mea kohurii ra nei, i oho whakarcre I

ra nei te lierehere, tinia noatia e te lino n-hu-katakariri (c taea te whakaaro ? Kua rangona ra nei lie Icttpti i roto i te korcrol-mga e mea i ratou cliara i te whakaaro kolmrii ta te hcrehere, cliara tana i te whakamate ina nga patu ? Oti ra nei, lie mea ivhakalieke maori te toto o te tupapaku lie mattahara maori, he ivhakaaro maori kite patu i te tupapaku ? Ma te tekau ma ran ala targofango nga korero katoa. Ko nga tino mea o roto koia enei—na te tupapaku te tononga ki tc whawliai; ko te maripi ia, e mail ana ite lierehere nei kiliai tana maripi i mau i a ia hei patu tanga'a ; kiliai i tikiua atu i ilea ra nei 1110 roto ite ivha\vhaitan;.;a. Ko te mea ia, e kilea ana lie maualiara to te lierehere nei 110 nuia, i mea lioki ia, kia ea tana mate riri. He mea tika kia at a tupato ki nga korero kua puaki i te walia o te tangata i te marania kotalii kua jialiure; kaliore ana korero kan i wliakakile mai itetu ote kupu, mete alma ote tangati' ite korerolanga ai. Na, ko te patu tetalii, ko te patu e mate ai te tangat 1, ko te meatanga o tana patu kite uli .kamnte tan;.;at 1, —ko te tanguluuign mai o taua patu hei wliawhai, a, haliore nei i wliai patu te lion, lie ringaringa kau. Ko tc wliakawariuvare ole lierelieio, kaliore kan ona patu, ko tona kupu poka ke I. i te mutuiiga o tetalii o nga nana o te tupap.kn i a ia ano; ko tc wliiunga ketanga o te patu j aliakoa kaliore i kitea te lie o te lierehere nei i reira. Mate tekau 111 a ruac langotango i nga whakaaro nei, 111 a ratou e mea i olio uliak.trere te riri o te licrcliere, i an>*a ai ki tenci liar.i uhakahara, i roto i to raua uhawhaitanga;—he mea 110 a ra nei taua uhawfcaitanga kia 11a ai tona puku riri, kia ea ai taua maualiara, uailio ana te kukiiruuga ra hei wliakaputanga 1110 tona riri kino e n«au tomi ra i roto i tona ngakau, a, wailio tata taua meatanga lici tukitukinga 1110 taua tangata. No konei, ka haere atu.tc tekau ma ma; ka piliurc atu i te liaora kotalii, ka hokia mai kite uliare uliakawaa, ka karanga, erato ' Kua kitea te hara ; i mea iioki ratou kia toliungia te lierehere, ko nga take i puta ai to ratou karanga kia tohungia, kiliai i korerot>a mai. I le aonga ake o te ra ka 110110 te 'l'ino Kai Whakawa, whakapuaki ai i te kupu whakamate 1110 te lierehere, i mea ia, ko te meatanga ole tekau 111 a rua ki a tolmngia le herehcio me 111k 11 atu kite Kauanalasig.i. Ko taua hirehere nei e noho ana l<i te ivhaie, e taria ana le hokinga mai ole Xanana ko reira Ma matau ai kite tukiinga iho le whakaaro o te tekau 111 a rua i mea nei kia irhakaurangia le lierehere.