TE TANGATA MAORI O NUI TIRENI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 76, 20 November 1851, Page 4

TE TANGATA MAORI O NUI TIRENI.

He Korero ki nga tikanga o nga tangata Maori o Niu Tireni, na Te Patara, Minita Weteriana, i Akarana i te Whare Menenga o te hunga mahi i nga ahiahio te 12 o Mache o re 25 o Mei, 1851. Ano ko te korero makutu i te pukapttka e whakahua ana ki Mukepeta. Ko ratou ia " Kahore he kikokiko nakahi, He kartt kakariki, he matihau kcrewai, He hungahunga pekapeka, he arero kuri, lie arero mokomoko,he wcrotokc matapo He waewae papa, he pakati runt, Me unahi taniwha, he niho wurithi, He kiko paka, he puku, he korokore." Ko nga kai makutu o te tangata Maori, i kohikohi i te waruhanga maikuku, i te pupu, i te kotakota, i te npoko tangata, i te kohatti koikoi, awaawa hoki, i te retell, me era atn mca; he meo tantt enei kite oneone, takai raua, karnkia rawa. I meiiijra atu ki nga kai miikuln kia kawea nua men i tnkaia ra ki roto kite manawa o to tangata hiiru ngan ai, a—mate noa ia. Ua pangia he tangata e te mate, ua mare ra nei he tangata, ka kareretia te tohunga kia uia nga take i mate ai. lie tnea ano kn ki ake tc turoro kua kitea e ia te kchua o te kai makutu, i a, ia e tit ana i tc tnlm o tona moenga; he me a noa tenet no te turoro, he pattt mo tc tangata e mauaharatia ana c ia. Ua homo te tangata, ma te tohunga e hap i nga tikanga; lie matakitc nua hunga, e ai hoki ta ratoti. Ko te ttiatahi o ana mahi ki tc rapui te take o te mate, he kokiri all i tc

matin. Kite mea ka tu ko nua kolieka kau 0 (c tupapaku ra, lie mate Maori (era, ki te mea ka titi kite rae ote tupapaku, ka meinna lie mea makutit ia. He mea ano ka ki ake te inatakite e kite ana ia i te tangata liara e tuohu ana ki runga kite tupapaku. He mea ano ka tukua nga karakia kite talia ote wai, a, —e ai ta ratou —e pula ake ana i te wai te w.irua otu tangata makutu. Ko le putanga ake o te wairua ra i te wai karanga ai te tohunga—'• lenei, kua kitea, ko mea—tukiiiikia." Mei reira ka reia e nga tangata, a, tangi ana nga patu ki tc wai; otiia, lie patu noa tern, mete wairua c rere nei, te rongo i te inamae i te weiohanga atu. Me he mea, he haua te tangata i whakaaroa nei nana i makutu te tupopakii, hohoro tonu te tukituki. Kua kitea e aliau ite mea whakurihariha rawa i roto i enei ma hi makutu. I toku nohoanga ai ki Waipa, i mate nga tanitiriki o tetaht tanuata, tokorua,tokotoru ra nei. 1 tata te nohoanga o lenei tangata ki tc k*"'* ;ga o nga Mihincrc. Ka mea nga matak..e o taua tangata kua matauria e ratou te kai makutu, ko tana liungnwai ra ano te tangata Hnra. Whangii nei taua tanguta a, nawai,— whakapntia ana c ia kia haere ki tc rapu i ana poak i, no ka tata raua kite poka kumara, ka tukua he reti ki tc knki o tcra, kumea ana, whakalaka ana kite poka, whakirerea ana ki reira takoto ai. Itc wiki i muri iho o tenet mcatanga, ka kitea e aliau le tupapaku. Kill ai rawa tc huuaonga—te kai koliuru ra—i oho i kitenga te ai o tc tupapaku, otiia, i hari il, mo te tukitukinga o tc wuhine ra, riri noa ia, no te men i hanga lie pouaka hei kohi i te tupapaku. no te mea lioki i Innuuiia paitia i roto i te kar-.kia. Kot .hi atu tnngat 1 i kohuru i tetnlti o ana wahine. a, i mcinga he mea laliu kite alii. Me he mea lie rangatira te tangata nana i mnkiitu, ko reiia rncatia ni ki tc pikitolo. Te Fatuimieiieiik. V. takoto ana nga korero mo te patopaierche i rolo i etalii atu korero poka ke o te tangata Maori. IS whakapono ana te tini ote iwi kite putanga tuai o tera mea otc patuparehe. K whakaaroa ana etc tangata he iwi rangatira tera, he iwi nouohi, e noho ana i te whenua rangatira, tc whenua pai noa iho. E whakaaroa ana he kingi ano to ratou, he kuini, he wharc pipai, he hoiho ma, whakakakahu rawa kite uica karern, c haerc huihui ana, nui atu te ran.Mtirataii.ia i nga kiugi me nga kuini o tc whenua whai rawa kite marnngai; haunga lioki le pekepeke liacrc i roto i te rakau, e " mnrimr.mi ana mai" haunga nga rnngi waiata e poka ke nei te pai i to te tangata e rangonn ana. I whakaaroa lioki, e haerete mai nua ana tu mea ki tenei ao kite wliakaolio ra nei ite tangata, kite aroha atn r.-mci. E poka ke ana i em nga whakaaro o tc tangata Maori mo era tu mea. Ki a ratou chara i tc iwi hua iti, oiiru, he iwi hua nui, he iwi nui noa atu i te tangata e kitea net He iwi nui era, kci nua maunga ngn wahi e noho ai; c hauga ana ite pa. Ko te aranga mai o te ra kitea ni ana pa; c (u ana ni;a laiepa, me nga whiirc, me era mea e paingia ana e te tangata Maori. Otiia ko te haercnga atu o nga tangata ki tc mjuuga i kitea ra e haere ana i reira, — ko tetacnea atu i reira, ngaro noa, a, ka tu ke mai nga pa i te keokeonga o etal.i atu mauuga, te tata atu te kai tiiiro. E mea ana tc tangata Maori he wairua alia mea no tangata kua mate atu ra. I) penei ana mete paiupaierehc o era atu whenua, e whnkatangi ana i o ratou putorino, a,rekareka ana tc taritma i tc whakarongong 1 nui. Ko tc po haere iho ai te patupaierehn ki nga whare puni takatdkahi ai nga tangata, oho rawa ake i te ata e puranga ana nga tungala e ngaua ana e te m.imae.i te lakntakahanga o aua keluia. He mea whakaanga nj;a tatau wharc kite hau raro kia ora ni i tc takahanga o taua iwi mohoao. Ko Tarapikau te tangata i riro ora i taua iwi, na tera i ora ai ic tokomaha o te tangata e pi ana ki a ratou. Porangi noa te tangata i ta ratou mentanga. Ehara ianei te patupaierehe i le purorohu rangi? Na tc knpuu na nga hihi o tera i whakaahua tangata ai te kohu o tc maunga. E penei ana ano te nhua ki nga koralia o era atu whenua. I penei te whakaahuatanga tangata o te purorohu i a Ponupata i haere ki Ihipa, ratou ko toua ope nui. "I tc ohonga i te ata," e ai ta to kai tuhituhi, "e haere ana te taua i waenga oticpu, horo he wai, liore he rakau whaknmarumaru; pakupaku kau ana nil a poka wai o te ara; ko te ra ia, tikaka kau ana. I reira pu ano, ka maianaVtiga mata o ugc hoia, ka haerc mama ngi\W!iakaaro. Kitea atu ana letahi roto wai'e'tu mai ana, e tupu ana te rakau i te talia ; ano tc in-ita o taua wai, hare he knrekare, hore he aha I E tu ana ano te whare i roto i nua rakau. Kakatna ana i konci te haere atu otc ope ra, otirn, tae rawa atu ki taua wahi, kua tu ke mai iko r.iwa atu. Mei reira ka haere ano e hua e rokohina, u tawhiti mai ana i tc taengn atu ki aua wahi, a, he pera tonu tc hmga; nawii, u—ka matau, na te purorohu o te korarH ratou i whakawai'