TE TANGATA MAORI O NIU TIRENI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 73, 9 October 1851, Page 3

TE TANGATA MAORI O NIU TIRENI.

He Korero ki nga tikanga o nga tangata Maori o Niu Tireni, na Te Patara, Minita Weteriana, i Akarana, ite Whare Menenga o te hunga mahi i nga ahiahi otel2 o Maehe 0 te '2b o ftlci, 1851. li whai toliunga ana nga iwi katoa o Poro niliia. I kawca mai tcra ritenga pea c nga Tmignta Maori i llawaiki. E mca ana a Te Hawe i ana luliiiuhiiijja i nga motu o Hawaii, lie tolinnga to tenei ivlianau, to tenei trhanau, ka haere i te tumuaki o te whunui taua tohimga, ua uliai t.ua, ko te tolinnga ra hei karakia, hci tangataivjo i nga mea tapu, hei liapii liaere i nga mea wliakapakoko. I whai tolmng i nui lioki, ko tana taugata mana rawa ia, hei hapai i nga karakia o tc tino r.ingatira o ana uiotu ; ko te atna mana nui o ia iwi, i tukua ki v.iua Tolinnga nui ra lini tiuki. No roto i te karakia to ratou mana, kiliai i hokilioki ilio ito liga rnngatira o nsja iwi. Ko nga ritenga i roto i te tungata Maori i pcra ; otira, kiihore a raton Tohmig i Mana ake i te tokoinalia. I wlui tolinnga tenei hapu, me icnci hapu, nui atu tc mana o to tohmiga o ana tini liapu. lie inea ano ko te Ariki ote iui i wailio liei tolinnga, hei liapii i nga mea tapu. I liaere ilio kite taniaiti te mana ote mama; ko te malm hei nko i te tama, mo tc inatenga o tera ka tnpn ko torn taniaiti hei Tolumga. Kongi karakia ncaro ite tokoinaha o te taugata i akon i ki nga tama e nga mattia. He tohunga ano m? ona karakia,— ko tc kar.tkia, ko te reo, me nga tikanga o roto, kiliai i niatauria e te tini o te taugata. Ko te liunga anuke i lnpainga ai te karaki i 1 niatau ki aua reo. Kua rougo au ki a Tawlinki, tetalii Tolninga nui o Ngatimaniapoto, e ako ana ite tainariki i te po, i inuri ilio o tc parangiatanga o tya hoa; ko roiia anake o ara ana i te wlinrc. 1 tapu ana lo!iu-.iga. Kiliai i tukua kia malii; lu> n„'a oma ratou i tiuua mai e nga iwi. Tapu katoa ratou, me nga wliare. I uhakaaroa ekore ra'ou e p ingia e te turoro, ckote c mate i te patu i toto i parekuta. Kite pangia ratou ete mate, e tetalii lie, he riri no nga atua ki teaha ra nei. I koreiotia mai ki au e Ngaware, te lama a Tawhaki, i wailio nei hei tohunga, ctalii mea rawe ki tc inatua i toku liaerenga ki tona kainga. He koroheke aliua pai a 'l'awliaki, ona tail cwam pea tekau; mete lio . toroa te ma mai on"a paihau, ko te aliua, ko nga kupu lioki, rere ke itc niano. I mea a Ng.uvare ki au, he kaum.tua rav.a te uialaa i nga tjn-'aU'.

katoa o ia walii, kua mate katoa nga hoa, ka ora tonu tera. I met hoki ia, kahore he tangata e ora ana e taea te talau i ona tau; i mea hoki, kihai ia i taea e le male, ahakoa he maha ona haerenga kite tnua i roto i nga iwi; i mea, kihai i taea te wero ki nga matia 0 nga wcinga, kihai hoki i taea te pupulii ki te pu ; heke katoa nga patu mona. Te mea i\ mana ai tona matua, e ai tana, he xvhutu i roto 1 te mrnawa, he kohatu whero nei; na te toliunga i mua at 11 ia ia lera kai i tuku mai, ko tona kai tiaki tera, ekore ia e mate ua takoto tonu tera mea i roto i a ia. Ka mea ihu a Ngiuvare. '* Tailioa, ka kitea e an e heke maori ana taku matua, a, ka pangia c te ngoikore i te maha o ana tau, ko reira au inoi atu ai, kia liomai te whatu moku—ko reira ia marere ai; ko au ia, maku e horo te whatu, a, ka waiho au hei tohunga hapai mo nga karakia Maori.' 1 Ko to ratou mahi tenei, lie tiaki pai i nga mea o nga atua, kia kaua nga tapu e whaka noaina, kia kaua e whakaohoa o ratou mea i whakaaroa kaulia ra, he atua. Ko ratou nga " Pukenga, nxa Wananga" o nga atua, ko nga mea o nga umu tapu e tukua ana e ratou ki nga atua, ko nga popoa, ko etahi atu mea c kainga ana e ratou. I te whainga, kei i a ratou le inana, ma ratou e whakaiikatika tenei mea, me tera mea. Ma ratou nga atua e korero, ko te wbakaaro o nga atua i tukua ki a ratou. Ko etahi o nga korero ki nga atua i kawea ki waenga taliora, he makamaka rakau, lie nha noa, he aha noa, nga mahi o era wahi, Whakatapua ana nga mea kaloa o era walii, kihai te ahi i tijkua ki reira. Ka niutu te karakia ki nga atua, ka whakatu i nga rakau, mom ke lenei iwi, me tenei iwi, whuknrite rawa kite rakau nga tangata katoa e haerc ana kite laua. lie mea whakararangi nga iwi, o nga rakau hei whakatile mo te tangata whentia, ko nga rakau hei whakarite mo nga weinga i whiun ki tawahi atu; ka oti katoa era te mea, ka tono te lohunga kia tahurc ke te tana, kia puta mai ai nga atua, te putanga mai o nga atua, lurakiua ana nga rakau ki raro —ko te lumga ano lera c mate i te parekura, ko ratou i wliakaritea ra ki nga rakau. I penei to ratou ivhakahaere i aua mea ngaro. Ko etahi o o ratou tikanga i penei ine to nga Turuiti i maa she mea titiro kite manu e rere nei; kite tangi ole manu ;ki tc alma otc rangi; me era atu tiui mea. , Me mea ano, ka ki ake ralou, lie mea whakarite mai ki a ratou e nga atua, nga tikanga 0 lenoi rnea, o tera mea. Ka mea a te " Atua Wera," i wbakakitea ilio ki a ia c nga atua te whatinga o nga lioia i tc haerenga ki le tau i te pa o Ohaeawai. 1 korerotia e ia ki nga tangata, a, hariharia ana e ratou i te mutunga o t iu j whawhaiianga, Te Mob o te Atu.v Wkiia. Ka whawhai, ka whawhai E! 11a! Ka whawhai, kn whawhai, E! Ha! K! ka whawhai, ka whawhai. Kihai koe mau ki to kainga Ki Oropi. E! ite ainga mai A Wharcahau. Ki to Ariki Me tc pukapuka Ka taka ki tua Ki (ai kaukau O taku tuara, kei raro. Whakaae pu nga tangata katoa kite mana o te tohunga, 110 kona, ka linia c te wclii, a, rongo tonu ki nga tono katoa o ana tini tohunga, kia pai mai ai nga alua. Ka mea nga tohunga kia tuku nga turi o te taua ki raro, rongo noa te mano, a, ekore e haerc, kia puia ra ano te kupu. I te meatanga 0 te tohunga kia pai ki nga atua, ka mea ia kia noho puku te taua, kia kaua e tahuna lie alii. Ka puta te kupu kite taua kia kaua e inu ite wai o nga aiva e ratou i te haerercnga ki te riri, rongo tonu te mano. Kite mea ka kupea te kupu o te tohunga, he mate te tukunga ilio. Ite hokinga mai ote taua ite riri, ka aratakina ki waenga taliota i pahaki atu o le pi, kite karakia, lie r-iu rekau nei i puritia kite ringa otc tokomaha ote liunga whawhai, he mea tawhiuwhin aua rau rekau e ratou i te karakiatanga ai o tc tohunga ; lnuri ilio, ka maka nga patu kite walii tapu waiho ai. Ko tetahi o nga mahi o nga tohunga Maori, he whakiora ite hunga turoro. I whakaaroa c nga tangata, 1 aim mai te mate i le atu 1, he ngaunga atua, ko ia ko te atua Maori i liaere kite manawa a te tangata ngau ai, he riri nana ki teaha ra nei; ko tetahi o nga take o te mate ho makulu. Hcoi ano nga kai rongoa ko nga tohunga Maori. Ua karerclia le tohunga e te hunga matemate. ka pa te tohunga ki nga atua; ka liutia ake he roi, ki te mea ka maunu ake taua kaka, kahore he oiieone c piri ana, he tohu ora tera, kite mea he nui te oneone o taua kaka roi, he toliu kino tera, Ka tonoa te turoro ki waenga lahora, ka whakatapua katoacia ara o ia walii, kei tata ata te tangata noa. Ki le mea ka ora ake, ka lioatu nj-n kai tapu, nga roi, ki nga whanaun a kua whakaatuatia i 11111 a atu, nua tane, me nga wahinc. Ki le mea 1 inahue tetahi o nga whanaunga i whakaatuatia ra, ka riri, a, ka ngau ano .te maie kite tangata i ora ake ra.

He Taika.—l te ata o te Taitei ka pahure ake nei, i te tatakanga wahie o etahi Matai i te ngahare i te taha ote kainga o Te Tununiana i Hirangongo, pa ana te wehi i te rongonga ai c ngoki atu ana tetahi Taika i roto i ilea otaota i taro o nga rakau. No to ratou ohonga, ka whati, kihai ata tae ki waho, ka rokohina e te kararehe ra, whiriwhiri marie ana i te tangata nui i roto i a ratou, peke ana kite ngau, liei kai mana. Toia ana te tinana o taua tangata, a, roa rawa iho, ka reia tnai e ona hoa me nga patu, oma ana te taika, waiho ana te tangala ra. Ite taenga atu o nga hoa, e wliakata kau ana te manawa o te tangata, i ngaua kinotia hoki te korokoro me nga mata ; ko te tupapaku i tangohia mai. I taua po ka ngaro tetahi Hainamana, i whakaaroa kei tan* kararehe ; kei te pononga atu o nga whanaujJ 0 1 0 te Hainii, e takoto ana tera i te koraha, ko tetahi o nga waewae poro pu. E meinga ana he kuri nui taua taika, kopupure ana nga wae, e ai ta te kai titiro, ko nga tohu era o tona koro-lick-etanga. Hurab 12.—1 tera wiki, korerotia ana te matenga o etahi tangata tokorua i Hirangongo ; ko tenei he korero kite matenga o tetahi atu tangata i taua kararehe ano. Ko te tokowha cnei o nga tupapaku o tenei taika e korerotia ana, i rolo i tenei marama. Hei konei ka uhakatu liou i nga Runanga patu Taika. Tera atu ano nga tangata i mate i enei tu kararahe, i nga \va tata nei. K rima tekau tara o te kawanatanga i karanga ai mo te kai hopu i te taika kotahi, otiia, kihai pea era utu i nui, ina hoki kihai nga taika i poto te patu. —llune 18—I te 17 o nga ra ole marama, kahakina ana tetahi Hainamana e te taika i Hirangongo, i te muri-aiva-tea o taua ra, ka mate tetahi atu tangata i te taikoJti taua wahi. E korerotia ana etoru tenga tupapaku i mate i te taika i Hirangongo, i nga wiki kua pahure ake nei. Kahore nga tup ipaku o te taika o era atu kainga 1 tenei whenua i matauria, otiia, he nui ke, inahoki, eh ara i temea i Hirangongo anake te nohoangao te taika, kei nga wahi katoa o tenei motu.