KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepetema 25, 1851.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 72, 25 September 1851, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepetema 25, 1851.

Ko nga rongo katoa e tukua mai nei i Poi Hakena, e poka ake ana i o mua atu, ki te nui o te koura ki nga wahi katoa o ia whenua. Haunga nga kohatu koura e mrtliia tonuiia nei i nga walii i orokokitea ra—liaunga ano era, tenei ake, tenei ake, i te nuiuga o te wlienua e kitea ana. e tenei tangata, e tera. Ho rail 110 a alu nga maero kna taen, e le kai rnpu koura, kei aim noa atu te liaerenga. Kilini enci uiea i wliakapuakina e matou, liei wliaka. olio i ou koiitou ngakau Ilia apo ai, otira, he tono tenei, kia pakulia ia koutou ki tera malii whakakaliua tangata ai tera nialii ata pai,—ti ligaki wlienua. I te rapunga ki tera kai kite koura, lie liui noa atu te nmlii kite rapu, kite keri, ki tealia, ki tealin, n, kati ko te mea, e kitea —tenn, ko te maliinga witi, me era atu tini mea liei oranga ma te tangata, ekore te tukunga ilio e ngaro, lie nui ano tana utu. Ko te mano o te tangata o tenei walii o tera walii o te ao, ka popo tonu ki Poi Hukena kite keri, mo reirn, ko tatou o konei me wlmknknlin te malii liei whangai i aua mano. I tenei walii o wliakarerea ana te parau e liga kai ngaki o Poi Hakeiia e oma ke ana nga kai ligaki o Ilopa Toono i te nninga liaeretanga o te liunga kai i liga liua o te oneone j—tera atu ra nei tetalii atu malii liei whakawhairawa i a tatou tera atu ra nei lie malii liei whnkawliiwlii i a tatou kite koura i' te malii pai na, ite ngaki wlienua? He inea wliakaliari tenei i nga tangata o Niu Tireni, e ngaki nei i te wlienua te tini lmere i tenei tau, i tenei tnu. He mea vfliakakoa lioki tenei, te kalia o nga tini tangata Maori kite ngaki wlienua, me ta ratou knkania kite titiro ito hoko, me era atu mea; liei painga mo ratou nga liua o tera maliinga. ICo tenei, e ana matou, ngawari tonu te malii i roto i tenei wa, e uru nna te mano kite ngaki. Haunga nga whetengi, e maliia ana ano era, ko waenga taliora e ngakia ana, ko nga liuru rakau e para ana liei waerenga, a, e. wliakarerea ana te tipakopako lmere i te whenua, e ngakia nuitia ana. Ko nga walii kiliai ra i puta ilio nga liilii o te ra i mua ai, e wliakatupuria ana i tenei wa ki nga tini mea liei wliakakakc i Niu Tireni. He malii ataaluia tcuei, lie malii tika. Ko nga tikanga ano tenei liei wlmkakite ki tc tokoumlia tc pni o Niu Tireni nei—ko te ngukingu i onti

whenim. Kiano i ata matnu non to tnngata Maori kite ngaki whenun, 110 kona, me tuku atu etahi korero, i te parautanga o nga whenun. Pakeha, kia ata kitca ai te mahi tikn 1110 ta whenua. No mua non atu tenei mca, te parait li whnkahua ana nga kai tiilutuhio uamata ki tern keri whenua. 12 takoto ana tea inni o tera mea ki n;ja urupn, ki nga moui hoki o nga Ihipinun, me era atu iwi. He tini 110 a nga alma o te parnu; he mea auo, ma te tangata e toto Ekore e nliei te rapu i koin'i te timatnnga mahinga o tera kai o te parnu, kahpre ho painga o to tatou rnpnnga kitera, watltoki, mnitmnu o tatou haora kite « hakahaere i tera tikanga. Ko to mea e tino matnu ai te tangata kite parau, me titiro» kite mahinga o tern men, i te hurihnugn o nga oncone o te mara ; me ako hoki, e te huugn, e tohunga ana ki tera tu mulii. I'.hara tera i te mahi uaua rawn. Nn, kua whakakite te tangata Maori i tonn tohungatanga ki enci, ki era mahi o te Pakeha, waihoki, me tango ratou ki tenei, me tono i etnlii Pakeha hei ako kite parnu kia tika ni te mahi. ma tu tangata Maori ano te whakaaro ki aua Pakeha parau. Ka penei te ata titiro o tc tangata Maori kite parau, me to ratou meatangn ki nga kai hanga Mira, ki nga kai litingn wliare kohatu; ki nga kai lianga wharc papa; ki nga kai kani rakuu; me era atu mea; —ka pena to ratou niaia ki te rapu. ekore e roa. ka tino matau ratou ki tenei mahi. Ua matnu te tangata Maor kite parau, ekore e roa ka kite ratou i te iti o te utii e rere mai nnn i te mnlii a raugaringn, ka kitca tc nui o te utu e aim mai ana i tc mnlii parau. Ahakoa tino ngahuru tera atu rn ncj, te hutiga hei hapai i te 110 i ie keriwlieuua, ka hacre ano te parau kotahi, mahu c ana ki muri te apu. Hnunga te hohoro 0 te parau, ko te mahi o nga kuri i te kotingn, i te kawenga kite mirn. ki tetnhi ra nei, kia nliei ni te nta ki nga knip u k e . Tenei anote korero Te Hakihona tetahi o nga tohunga ki to mahi parau, kite ngaki •vhenun. "He makahi nra lij malm nga ninkahi, he mea whakaiti teatatakanga o aua men kia haere pai ni i to oneone, Ko te kota i te arnro o te parau, he tapahi tern kia pin a ai te papa oneoiie, mete hen, ko te kota ra ki mua haere ai ko enci ki muri, e mnea ako aua te oneone i enei. Ko tc papa-oncone te ingoa 0 te rino whnrara, hei pnrea i to one kite talin, ua oti tann, c pera ana te aliua mete nhualiu. Ko te inaongi, me nga peke, nga men hei puptiri i te toanga haeretanga, ko ngakakan o muri hei whakau, hei wliakatika koki, kia haeie ai te parau, Ko nga hoiho e herea ana ki tc tnekamuka ra he mea tuku ki weanga mekamekn nga rakan, Ko tetiknnga o te parau, he whakaiti 1 le mahi o te'tnngnla mo tc whetiua. lie whnkahohoro i te ngaki o te one one. He maha nga mea i whakamatnmatauiia e te tangata kia tnen ni tenei 111: a. In: tini nga ahua parnu i hanga e te tnngata. He wira to etahi J ko etahi he mca tapahi kau kite kota o te parau. Ko te lino parnu pai kua oti te hanga 11a tetahi o nga tnngata o Koternng. erua nga hoiho hei mnlii i tera mea, ko nga tnkawu o aua kuri, e tnkuaann ki nga kaknu, i tetahi tnha i tetahi, ko te tangata ki uiuri pupuri inai ni, wliakatika ai. Ko te parau ano tera e mnhia nei a Atereria (Poi Hakena) me flopa Tnone, e mahi ana nno ki tera tu parnu a Niu Tireni nei; otira, lie mea ano he hoiho hei to, he mea ano licpuroku." Ko tc mahi o nga hoiho erua mete tangata kotahi i roto i te ra kotahi, e rite ana kite mahi o nga puroko eono eivaru, me nga tangata tokorua i roto i nga ra erua. Kua whakamatauria tenei ki Hopa Taone i mua, ktiia te putnnga o tenei kupu. 1 reira, ka meinga he main tika tera 1110 te ra kotahi, 1110 nga hoiho erua, m e te trngata kotahi —he mahi tika te otinga i te ra tahi, te tka kotahi. Kite mi a ka purokutia te parau, nliakoa ewaru knrarehe, kia awlie ano te eka 1110 te ra tahi. Me he mea, ko te mahi hohoro annke te tirohia e te tnngata, ka tangohia te hoiho hei parnu i te whenua; otira tenei ano etahi o nga painga i meinga ai me tango kite puroku. Inahoki.me be mea ka timata to parau ki tetahi wahi wni rakau kai alii ano ka para; nliakoa kua almwhenun kite keri i te pakiaka, tena nno te mea maliue, ko te mahinga o te parau kitea ai nga pakiaka i maliue, ka tupono pu hoki te parau ki rungn, 1 te panga o

to kata ki tc pakiaka rnkau, me he nica, lie puroko Ic parau ana ka tu tonu, ko reira omamai ai tc tangata me tana toki liei tapalii kia watca ai. Mc lie mea he lioilio, to paran ana, ko te patiga o tu rino ki tc pakiaka tino kuktimc ai nga lioiho, wliati akc te parau, nga takawe ranei i tc kunienga, a, kia mii lie utu ka oti ana nica wliati, nna nn'a niotu, te lianga. I YVaihoki nie tiaki pai, ::T3 tino whangai nga hoilio parau, kite mea, ekore c peralia, ekore te inalii e taea, ekore e taea e ratou nga liaora cwarit, to kau ra nei i roto ito ra kotahi. Na, ekore e aiiei to tango i te lioiho hoi parnukia whai whare ra ano mo nga hoilio. Waihoki, me nialii ito Oti, i tc kanga, i te tarutaru liei kai nia ratou liannga nga otanta liei uioenga. Ko te |turoku ia, mo tuku noa atu kia kaore ki to rapu kai ma ratou, ekore o mah.iratia he whare lici nolioatiga, ckoru e maharatia lie kai kia wluikatupuria. Na, ko tc tino nwatca, ko te muri awatea ra nei whakanuitua ai te malii, ka wailio te roanga atu oti ra ki nga kai parau I'ei tangotaiigo 1110 tcnci mea, 1110 tera inea. Ko tctahi o uga painga tenei ote puroktt, ka tua korokeke, n, ekore e kalia te malii, liei reira, me tuku ki to taiepa, me whangai a. ka wliai ligako ka patua hci lioko ki nga kia patu kararche, ka wailio ana utu liei lioko i tutahi puroku kalia, puroku taukuwao. Na, ki to peratia te licrelierenga ole puroku 1110 nga lioiho e tiavea nei, o ttikua ana te mea nguwari kite kaki, ft ata whangainga ana lioki, o tukua ana kite whare, e rite kite lioiho ano ta ratou mahi ki nga lioiho eruu. IC tukua iioatiaana nga puroku e wha c ono ra nei kite kai hat-rc, hat-re inai hoki te he o nga mekameka me era atu mea e herea ana ki a ratou mc alia, 11a nga okiha c ata kaha kite mahi. Ki to mea. ka tukua nga okiha kite whare ekoro te kai ma ratou opera te liui n te utu mc to tc hoilio. He tarn maroke nei te kai ma ratou. me tapatapalii, heoi ra ano te kai ma ratou. Na ka kitea nei c nga kai iigaki whenna kite kaliore o tango ratou i enei ritenga ekore nga mara e nunui, ekore e tupu te wliai rawai a ratou. Miu te parau alio, ka liui nga mara, ekore hoki e nui kite ngakia a ringavingatia. Ma to mahi ki nga vitenga Pnkeha—ki aga ritenga mav.im i kua oli te vvhakatakoto e te l'akcha, ka nui ai te rawa o tc tangata] Ekore e tiroliia nga utu o te parau, o te kata. o te hoilio, o te puroku, he mea noa era, kei l'ga hua o tc whenuu te tikanga mo ana mea. Kia wliakarerea to keri whenuu, kia tango kite parau, kia wliakatupuria nga mara tarutaru ; kia para te manuka kia ivkakatupuria a runga kite mea ke; kia whakatupuria te pn-ikaliu, kia peratia to whakatupu o te okiha mo te poaka maori c whakatupuria nei, —ko reira wha rawa ai mja iwi Maori. Kahore he wlieniu kc aiu i, tenei liei whai mo te mahi whakatupu i te kau ; kuhore hoki lie whenua ke atu i Niu Tireni mo te papai o ana hurnliuru pirikahu. Ka liohoro te kapi o nga wlicnua o te te tanga'a Maori lte kai ua tango kite parau. Na, kite men, ka akona nga tangata Ma ori ki tc parau, ka whakaae te ta ki tc toluinga o tenei iwi kite tangotango whakaaro, kite kaha hoki oto ratou malii.