KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hurai 17, 1851.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 67, 17 July 1851, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hurai 17, 1851.

Ua maea ake tetahi iwi i te kuaretanga —ua kitea ehara tera ite mahi whakatangata, he patu tetahi i tetahi—ua puta iho te maramatanga, a, ka matauria e o ratou binengaro nga tiknngn o te Kai Hanga ote ao—ua kitea e nga iwi, ma tetalii. ka ora tetahi—ua kitea lioki, ma te mahi whaknuaua o in iwi, o ia iwi, ka kake liaero ai, a, ka rangatira ake te nei, metera —ua matau, ma te maia kite ngaki i te oneone—ma te tolimiga kite tHiro i nga hua pai i rolo i tenei ritenga i tera ritenga—ua whakawiiirinaki atu tetahi iwi ki tetalii, kite ako i tenei tikanga pai. me tera tikanga pai—ua penei nga matauranga o te iwi—ua whakapaliuretia nga hua he, hoi pehi i to ratou rangatiratanga —ua oft te pare ke nga kapua pouri i araia ai te tirohanga—ua puta pu ki " te rangn awntea"—ua hiahin pu kin tnu iho te mnrnmatanga i roto i tenei nkoranga i tera akoranga,—ua penei te hnere tika, ko reira wliiwhi ai ki nga mea pnpni, ki nga mea ataahua e rcreaiiai ana i to mataurangn. No, i nga iwi o mnnnko nei kia whakaturia kite ritenga o nga mea nunui o te ao, knhore ano he iwi i penei me te tangata Maori, te maia. Kiliai i maha nga tau i pahure, ka maea ake ratou i te pouritanga, kuu tnu ki a rntou te maramatanga ote whakapono; kua wliakamutua ta ratou papatu tetahi i tetahi; kua whakahoa tetahi ki tetahi; kua whnkakitea to ratou mnia kite ngaki i te whenua; kua wniho ratou hci tauirn mo nga iwi o enci tai; kua whnkakitea ».<> rutou uaun ki to whungni i nga kai wlukaako e nolio tnhi nei me ratou ; n, e whnngaingn nna lioki te hunga marutnuhou e haerere una ki o ! ratou kainga Mnori. Ko nga take tenei ote wlini rawa; ko nga men tenei e haere ake ai ratou ki to te tino iwi tu. E liari ana matou kite wliiivliinga o nga tangata ki nga mea inaha; ko nga utu ia o to ratou main, na te uui ote ritenga mo nga mea kawe mai i meinga ai kia hira nga taonga o tenei walii. _Ko tenei, e kakama ana te tokomaha kite rui, kite poka. haere pnrnu, haere kaheru maori; pakalia tonu te lini kite mahi, kia ora ai a Niu Tireni nei i te kai, kia ora ai lioki etahi atu whenua i enei monno. Ko nga painga o tenei aliuwhenun, kn riro atu ki a rntou. He nui te hiahia o te tokomnha kia wliukalioaatu kite taugata, kia taen ai ta ratou walii e tangotango nei. Ka nui ano te ngaki, ka nui ano lioki te mahi taritari mai kite taono nei; ka pa tno, he huarnhi pononga, he kata ra nei hei kawe mai, ka mama te mahi; tena ko tenei, kahore lioki; ko te men tenei i whiriwliiri ni o matou whakanro, kia rapun etahi tikanga hei whakangawari i nga mahi taritari mai i nga kai ki tatahi. I nga walii awa kore, kn ma te tuara o te tangnta te kawengn mai o nga kni e hokoa ana. He ritenga he noa ake tenei kite kni ngaki whenua; ka warea nga tangata kite pifcaukau i ugn kni, ka takoto noa nga ho, kahore he kni main mo nga mara. Wnihoki ekore e nui te wnhanga kite tangata kotahi, kia 00 pen pauna te taimnhn. Ko tetalii tenei o nga kino ki nga whenua o uohoia houtia ana. K» kitea

lo pono o tcnei ua titiro te tangata ki Ingarangi, i te whakaraunga o nga Piritini e nga Romana- He niea walia kite tuara nga witi, me era atu hua o te wlieima, i te inanowhemia, a—nga wahi tapatai i raro riro. [ taua wa, i pera tera wlienua me Niu Tireni, lie imi te ngaherehere, me nga wahi tapokopoko, liore lie lumrahi, he kata ra nci, me era atu mea liei kawe. I te wa e nolioia nci, he tini nga wlienua, ekore e tango kite terei liei kawe i a ratou kai ki nga makete lioko ai. Ko te tuatahi tera o nga mea kawe kite lioko, ko te mea here kite kawe, ka whakawalia etc tangata. He ritenga wlmkaroa tera, he ritenga kino. Mm : inni o tera, ko te mea whakawalia ki t< tuara o te kararehe, engaaingari tera, e pai ake ana. E pai ana kia riro era main i te hoilio, i te kaihe, i tc miura. Ko nga whenua e whakainaliia nei te hoilio, me tc miura kite whakawalia i to kai, ko Hiria, ko Paniora, ko Poatukera, ko Marikena kite Tonga, ko Hirona. I enei whenua, ka oti nei te tatau atu, he nui te hua o te oneone e k«\\ea ana e te kararehe ki nga makete. No, e kaha ana te piki o te hoilio raua ko te miura i nga maunga, e kaha ana kite awhio hacre i roto i te ngaherehere, e kaha ana lioki ki tc whakawhiti atu i , nga repo. Ekore te puroku, mete terei e eke ki nga maunga, e tapoko Jci te ngahere, e wliiti i nga repo j ka huri whakarere ilio i te taha maunga, niei kawea ana ki reirn, ka whiwhi ki nga ururua o te ngahere mei tapoko ana, ka titi tonu ra nei kite paru mei wliiun ana ra reira. Ko le alma o Niu Tireni e penei ana me nga whenua kua ineinga atu nei; ko nga wahi momona pu pea o enci inotu e araia ana e te repo, e te maunga, te ata pono te kawe mai i nga kai " o tuirhenun." Ko nga mnhi o Paniora, a taria mai na kite hoko e te miura, nga hua o nga kai ngaki waina, me era atu mea—ko aua malii a ratou me waiho liei tauira mo nga tangata o Niu Tireni, c noho mai nei ki tc manowhemia. Me titiro te tangata kite hi o te mea e pikauria ana e ia, me titiro kite mea e woha aua e te hoilio, e te miura; me titiro hoki kite utu mo te kai pikau ua tangatatia, kite iti o te utu ua karareheiia te kawenga mai o nga kai. Me whakaaro hoki ki nga mara ka waiho kmi i muri i nga tangata taritari i nga kai. Me he mea, e tirohia ana enei mea k i kitea te he o te waihotanga ma te tangata e pikau, mete tika ua wuiho ma te karerehe e walia; crua hoki nga painga o te hoilio, ko te whakamahinga kite pnrau, ko te wahanga mai doki o nga kai ki nga taone. " I mua ai," e ai ta Te Matenga i aua tuhituhinga hoilio, " he nui nga hoiho mahi i Ingarangi, ko nga mea taritari mai o te manowlicnua na ratou i taea ai. No te whakapainga o nga huarahi, ka ngaro kaere tera tu kuri, a, kitea rawatia ake i nniga i nga maunga, i nga wahi moremore. 1 liaere takitahl enei hoiho, ko te mea matamua i heren kite perc, lika atu nga hoa i muri i a ia i roto i te hinakipouritanga, i te tukunga ra nei o te purorohu i ruuga i nga maunga i haerea na e ratou. Ua wehe ke etahi i nga hoa ka rongo kite tangi o te pere, ka hokia mai. I to matou haeronga atu ki Tapihia, i kite i etahij o nga tira hoiho, e haere ana i nga ara kino o taua wahi." I Ingarangi, ko nga mea walia kai era, he hoiho, te hoiho hua nui nei. Ki Paniora ko te miura te kuri e paingia aua liei walia mea. Kei tera atu nupepa ka tukua atu etahi korero rawe mo nga mahi o te miura, me o ratou kai wliiu. 41 Na, me mea atu i tenei wahi.ko nga miura o Hiria e paingia ana. he uri no nga hoiho uwha, arepa nei, he kaihe te papa. Ekore e nui nga mahi whang >i i a ratou, e waihoki; e u pu ana nga wae ua piki ki nga maunga o era wahi. Ko te hoko o nga taone manowhenua ki nga taone tapatai, e ia tango kite miura liei waha. E kawea ana nga mea, ki Elm., rouna, ki Kataninopara —te tino pa o nga Tuaka—e kawea ana hoki ki era atu taone tawhiti. I te haerenga o aua tira, ka ckengia nga miura e te tangata, ko nga mea e waha ai he mea whitiki, ehava i te mea taimaha rawa; he mea ano ko nga kahu kau o te kai eke. Ko te eke o nga wahiue, e penei ana me to te tane, he mea tuku nga wae ki tetahi, ki tetahi tahaj he mea ano he pouaka te iiohoanga mo te wahine, he mea here kite taha o te kara-

rche, he pouaka hold i tetahi taha, he mea mca tern kia rite te taimaha ki tenei e nohoia ra o te wahine. Kei nga r«ngatira he men hnnga ki to rakau te nohoanga i wnenga iiui o nga kararche erua- I roto i nga /none, me nga haerenga kite niatakitnki mea, he kaihe te kuri hei ekenga, ko nga muira hei walia i nga koheka. " E liacre ana te muira i runga i te ara kohatu kinokiuo ii'i, e kaere ana i nga pari kohatu, i nga niauuga i tenei ra, i tenei ra; erua te kail ma rima maero o te Ime re nga i roto i te ra kotahii he mea ano, erima te kau maero. Ko te taimaha o te mea kite tuara, etoru ran pauna.' 1 Ko nga mea c taea ana e te niiiira ki Hiria, ki l'miiora, ka taea e te lioiho mahi ki Niu Tireni nci. Ekore te miura e taeu, ko kmieii me tahuri te whakaaro o te kai ngaki wlienua kite hoilio mo ratou. K ot. noa ana te hnnga ite hea 1110 te hoilio waha taonga; waihoki, ekore e nui nga utu mo te hanganga. Ei takoto 110 a ana to nkoranga o te hoilio kite waba ite mea kite tuara. Na, me whakaaro ko tchea rate mca pai o cnei erua —ko te 300 taimaha c wakawaha ana ki te hoilio kotahi, ko te pikauranga mni ra nei o nga toru rau e te hunga tokorima. Kia mahiira nga kai korero o tenei, he TAONGA NUI NGA \VA E HERE NEI: a, ko te wahi e maumauria ana e te tangata i te pikauranga mai o nga kai, ekore e whai tukunga i''o. lingari ano te uta ki tc tuara o nga hoilio mahi.