HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 65, 19 June 1851, Page 3

HAERENGA

o te Tino-Kawana o Niu Tireni i Akarana, Ki Taranaki, ma Rotorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1849 —50. [He roanga no tera kua taia.] Ko te Ileuheu te taugata tuatahi i peke kiuta, 0111 a ana kite lae, whatia ana he rau-re-kau i te taha o te wai, noho inai ana i leira 1 raro i te manga kowhai, karakia ai, aha ai ra nei. lie karakia pea 11011 a, 1110 tona hokinga paitanga kite kainga. Ka miitii tera, ka hokia 111 ai kite arahi i a niatou, kite pa, ko te ara atu kei roto i etahi mara pai 1 te koru ra. Ite lomokanga ki roto, ka pula kite marae i waenga pa. Kei te pito ki runga te whare puni o Te Uouheu; Icahore kau he whakapakoko, he whakairo ra nei. I whakaaroa he whare pai rawa tona, he rangatira nui lioki ia, kei te kiteuga, iniharo ana kite ahua lie niai. P. tu ana tana whare una kite (aha o te taicpa o te pa, i runga ake o nga pari whakanhirinaki atu ki nga wai ote roto. I nga taha o te niaiae, c takoto ana tetahi /wahi watea ;ko te takiwa ia kite wahi tapu. — i waenga pa, ko te nohoanga ia mo le Ileuheu ratou ko 011 a whauaunga k itoa. I tai atu o tcnei, he wahi watea, i ko atu he pahiko/T roto i tana paliiko he whata, kei tana ataijlira I'L'e Ileuheu nui raua ko te whaerere, i ; inate VWle tioronga' o Kpi tera taha o te marae te iiohoauga, o te nui o te iwi. Ko nga pononga ia o Te Ileuheu maj c noho ana ki etahi whare kinokiuo nei i te taha o nga kauta. Ite laenga atu kite pa, ktia noho inai nga rangatira kite lalia hte whare o Te Ileuheu, he mea whariki laiii wahi kite lahurahu, Ko le tualune o Te' Ileuheu, he k ilia nei, e noho ke ana ki tctal;i taha, kalure he i lata ki loiia nohoailga ; e tapu ana 'a, inana hoki e tango a Te Ileuheu nui raua ko te whaerere. Te tatata ti'nei wahine kite nohoanga ole tokomaha; kihai ana ringa i pa j_i ty l<ai, he ill' a whangai c tetahi pononga, ua inu, lie me a riringi te wai kite mangai. lie wahine pai ia, he wahine roa, 110 urn tele. I le kilenga ai e niatou he mea pahana kite koA n 9

j kowai tango mai te liiim mango lici l.aukau j 111011:1, kapi katoa te kiri p ike iln> lioki to kolieka, he man 1 nohoanga ki raro, ka tukua te kira lea uhakatarea te kara a te K;uva:ia, Te Ileuheu inea j:ai tera. Timata a:i:i i te tangi, 10a 110 a, ka mutu tera. Ka reie i konei nga tangata o te pa, ka pnta nga knpu mo te Kawana, 1110 Te Ileuheu. Ka. miitii era ka whakatika a hvikau kite wliakahoki kupu, ka inaianga a Pairikawau kite whakakoki kupu mo te Kan-ana. Mtiri mai ka whakahacrea te korero 1110 ia tangata, 1110 ia tangata i roto i a matou, tae 110 a kite kai tahii kai; ka mutu era, ka puta ngakupu karanga ki nga liapu Maori o nga tangata i Uacre tahi nei i a matou. Ka mutu te korero ka tukua kite kai, ka whakaarahia nga whare kite 110110anga 1110 te inamiwhiri i paliaki atu o te wliare ote rangatira o te pa. llaetere ana matou i konei kite malakitaki i uja nnuingi me era atu mea o te pa; h>ki rana mai kua tu te hakari 111 a matou Pakeha, 111 a nga tangata Maori hoki. Oti te \\ hakapuranga ma tenei, matenei,nga poheiva poaka, nga paro kumara, nga kapana, me nga taro ; haere mai ng i kiitaki, lie ugohi paka, lw kukupa, he kaka f lie tui, he mea mea kite taha, tukua ai ki te hitiu. Ko nga kai i k.irangati a 111:1 inaiia, —lu mea 110 a ano era, i ma!auria e nga tangata ekore matou <■ kai. Ko te tukunga ki a matou ka whakawhetai, a, ka \vhakali >ki 1 ki nga tangata; ka tukua ie kai a te nilio tahnrihnri kau ana matou 1 muri lata i!io, ngaro wliakarere nga kai, pura:iga kau siii nga paro, me nga talie. Ka mutu tera, ka nolio nga puni kite kai roi, tango mai te kara, tango mai te paui, kaKatna noa 113 a pononga kite tunu, mei hahoro ra nei ite lara. o tenei kite kai, Oti rana ake tenei kua ponri, haere ana matou kite takoio i muri ilio 0 te karakia ; toriitoru nga taug :;ta o te pa i whak anru mai kitaua karakiatanga. l'arirei, Il.mucrc *l, 1550,—1 a maua c talari ana kite maoatanga ote kai ata, ti ana' nga lavinga i tc \vhi>o,o mai o tc rcu tangata e tangiana. Ponu pu atu r ane ana te wha te kau nei i te talia o te urupa kua korerotia am ra. Ko tc ataniira i takoto ai nga iwi oTo lleuheu 1111 i, rao ko te nhnerere, —i u-hakaluria ki nga pou mvha, te tiketike, kei te peke; te 10a o te waka o runga, kotahi whanganga, he paraikcte i te tuanui kia maru ai i te ua, piliana rana ki tc kokouai te ivaka mete paraikcte katoa. He tatau ano to taua nftka, ko le tuknnga o tera ki raro kitea ai a roto o te waka. 1'- takoto mai ana nga iivi i reira, he mea hipoki kite kanaka. Krua nga tau i takoto ai nga lupapaku ra, katalii ano ka pnere te waka. I langihia e tana luinga. e kawe.i ana ki Tongariro huna ai. Ko te ngoingoi i atu ra e tapu ana, —i roto tera i tc jirupa, ko ia .-make, ko nga hoa ki v.alni nolio ai, tu ai. I taugi kotikoti taua rur.ihi, e lieke . ana to toto i nga paparinga, i nga ring!, me he ivai c reic ana. 'Ko nga rangatira o te pa. me n<ra ivhanaiinga oTe Ileulicn ntti i uru kite ytangi ; ko hvikau aiiakg i nolm atu, licaha ra nei tana" i 110T10 atu ai. Ktoru nga rarangi o ana tangata, he wahiuo nga mea o te tuatalii, i tu ralou ki runga ko nga rarangi o walio atu 1 nolio ki raro, ano to nui ole tangi, Inritari ana. I '' lo ° kai, ' ;a rapn i telalii luranga 1110 nga wharf paketo. Ko te tamariki, ko te kuri. ko te turitnri, ko te piio me era atu mea i roto i te pa tangata Maori, e kinon "ia ana e te Pakeha ; ko nga mea ia e noho r.i i w.ihj u te |>a. Kihai i roa e haere ana ka kitei hj.: \v:iT.i pai I.ei 11 Moaaji. runga r.tu atu ote ote rulo. I ara!a pulia tc taha ilia o laua w;:h: e te ra'i.iu ; ina--1 lara loim taua uolioauga a m.ilau.

taua walii 110 mua, i wahowaho atu o te pa, te tae ake nga tangata ote pa, kite whakaoho a matou, i te meac kai ana,c kakahu ana ta t> ,e ake, ko te mea in, kua mana ki tera ma*, hi- Ka oti tenei malii ka liaere niatml kia kite j Te llapa, tc pa tawhito oTe lleuhcu. I eke ki nga waka, 110 te hoenga ka kitea atu telahi rere, ko Waihi ; kotalii ran put 11 tc liketike 0 tenei rere, e araia ana telahi wahi o tc wai 1 le lickengaai e te rakau tupuki nga (ahataha 0 taua rere. Kci le taha o te roto a Tc Rapa, te niamao atu i Pukawa etoru pea macro. Itc horonga I te tvhanariki i le tan ISIG, laka noa ki tenei wa, ite tapu tonu tera wahi. No le ' taenga atu o nga kai arahi i a matou ka unuunuhia nga koheka, ka liaere lahanga ekore hoki e ahei te hactc kakahu ki tana wahi. I tohutohungia ki a matou tc whare o Te lleuhcu nui; e takato ana te keringa, no te tangohanga mai o taua haumatua i taua whare i ngaro la i te ngawha. Kahore o reira mea nui e hacre atu ai te tangata kite matakitaki. He paru/ kau nga mea c kitea atu ana ; i tiiaunn mai le kahiwi o te taha runga <1 taua pa i le waiwhanariki, a, taupoki katoa ki tc pa, ngaro - iho nga tangata. 1 le maunutanga mai o taua kaweka, riro katoa iho nga rakau, nga kohatu, me era atu mea. Klnru te kau » nga tangata i mate ;ko n"a mea i pu'a, ko tc iraniutu o Te Henheu, he taitamariki nei, ko tc hoiho. I liaere i a matou taua tangata i ora mai, nana i korero mai tc laruraru, 111 c te wchi i puta ki le pa i te horonga ai, Ife waiarild kau le takiwa atu i Waihi ki Te Hapa, ite laha ole rolo, kci ' reira clahi kaukau rani;a ale tangata Maori; he 1 mea arai ana wai kite kaniaka ki tc poro rakau !kumpac rami. lie teni 110 a iho nga paicra 0 taua wahi; ko reira kaukau ai, ko te taha o le roto. Uarala tonu ana parera, ekore lioki e puhia, e tapu ana hoki. I whakaae nga tangata kia puhia noatia ana nianu e matou. 1 lai atu o te rere, e tu ana he whare, no c talii o nga tangata o Pukawa, kei reira lioki a ratou ugakinga. Ka mutu te matikitaki, ka oti hoki hoki te whakaahua tc rere ra c te kai tulii—hoki ana kite kainga kai ai. Ka haerc ka titalia te ra, ka puta nga rongo o Tuhaha kia liapainga he taua, hei whakahoki i te liunga huna i nga iwi oTe Ilcnlieu nui. Oho ana nga tangata, pa ana ki tc korerorero ; ko te mea ia i meiiiga ai kia haere luaua kite kainga o Te Ilerekickie i te aonga ake o tc ra. ' lie haere ta matou kia rongo ai i nga kupu o Tuhaha, he he tera no malou na pikia a Tongariro, 111 c he pono te taua o taua rangatira. He kuaretanga hoki 110 maua tc liaere i roto i tenei, ki tc tika te hiiakitanga o tera ki •a Tuhaha; kua mea a Tc Heuheu ina kia puta to ratou wahi, a, heaha te lnamatc ai, ko nga iwi o nga lupapc.ku kia tae ki Tongariro.