TE NGARO HANGA HONI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 61, 24 April 1851, Page 3

TE NGARO HANGA HONI.

No. 111. Ko te tikanga tenei o te tokomaha ki Ingarangi, mo tenei mea, mo te ngaro, he patu i te mutunga o te tau, a, ka whakatupuria ctahi. He ritenga kino tera, he ritenga kuare. Maumait nga pi kia p.itua uoatia, waihoki, he mea he kia whakanianiactia nga mea i hauga c le Alu.i. He tikanga ke to m>a whenua tini atu o Oropi. 1' tangohia ana tetahi wahi o te lioni; ko let Mii wahi e waiho ana hei or mga ma le hotoke. Ko ctuhi c tango ana i te honi o tc pouaka, n, ka pangn ki ki tetahi pouaka whai kai. I iija whare crua, ko te ngaliuru tango ni i te houi o te pouaka rung). Ko elahi tangata c tango ana i uga honi, ara tetahi wahi ; ko te tocnga c waiho ana hei kai ma nga ngaro. I'.toru le kau, cwha le kau pauna honi e tangohia mai ana i te whare kntahi, ko tc wahi nialiue hei oranja ma ralou, ko nga mea whanau i niiiri atu ; ekore elahi c pallia. Engarinjari tenei likanga i ta nga tangata o Ingarnngi ; ko te kore rawa tera, ko te piiu i nua ngaro, ko le. tabu kite whanariki. Me whiikakiio i te kino o tera rilcnga, o te patu i nl'a ngaro. Kua mi le tiihitiihi cuci kupn c tetahi rangatira nni o Ingarangi, a Kapete " He mahi t.nnariki le waiho i nga ngaro ua tangohia te honi ; engari tc patu. Me he mea, c tohungia ami. me whangai e le tangata, a, taka rawa mai te wa hei mahinga, ka koroheketia, ka mate hoki." Nn, he kupn he unci ; i kuare taua ranjt.itir.i ki nga ritenga o te ngaro hang i honi, koia i pera ai ana knpu. Na, me whakahaere tc korero ki Heamani. Erua pe a te kau o nga whare o tetahi tangata i reira, nga njaro i ro'o i nga whare 150, no ehiiiu whare 200 ki roio. No tenei whire, no tenei whare ka tangohia e ia .10 paima honi, hui k.iloa nga whare O'OO pauna honi, ko nga ngaro ia, man kiitoa era. Na ko nja rilcnga ki Ingarangi, ka patua elahi o nga nguro, man akc kntahi te kau, 30 pauna honi o aua pouaka, hui katou 300, a, he tomtom ugi pi hei mahi, i le t<iii o murintti. Ahakoa pai te ritenga o n'.-a tangata o Heamani, ki tera mahi, kihai ano tenei i taea —kihai ta malou ka mea am nei i tnea le pai. Me luku atu i konci nga knpu o tetahi ■nataii kite mahi nei, ki tc whakatitpu pi. Kaua noa noauo e Whakamatka. Ko tenei tetahi o nga lake e lika ai le mahi tiaki ngaro; ko tetahi o nga take, kia kaua e tukm ki le whakawhnnau. Ko te ritenga hou tenei, ko tc rilcnga pai. " Kua meinga e nn, kia kaua e tukiia kia whanau ; kia rongo koutoii i te rilcnga mo aua kupt aku. Ko nga hua ole ngaro Kuini (te ngaro nni ake i elahi) i loto i te tan kotalii 10,000; he tau ano 3H,000 hua. Kite mea 3000 ngaro o nga whare, kua pakeke ana ngaro, ka taliuri katoa r.itou kite wlrtngai i nga kuao, i nga pi-ngaro o roio o nga hua o ic Kuini i whanau mai ra. lie mutwt aroha ralou, e tolialiuaro una, ko tc tuulahi tera o to ratou mahi he whangai i nga kuao ; he kohikohi honi le mania o nga in.hi. Ka puta nga ngaro i te whare ki le rapu kainga, 3000 inano kite rercnga ; erua nga Kuini o cuci ngaro, ko le ro.i o te rauinaii whanau ni enei Kuini erua. Ka ware a nei ki le whangai, ki tc tiaki i nga kuao, ekore c nni rawa te honi kohikoki mai a ratou. Tae rawa atu ki tc ngaliuru, kahorc he honi o 112 a whare ; he mea ano, ka mate noa iho i roio i ng.i ra o te ruain>ti, a, ma le whangai, ka ora. Kite mea ka nni nga whare ka t.ilmri nga 3000 ngaro kite whangai i nga pi-ngaro o te whare, ki le 3000 atu ngaro ka haererc ki le kohikohi honi. Ekore hoki c nol.o noa iho tc ngaro, ma tc Kuini ano, ka whakaminc ratou kite whare. Me he met, he whare (arutaru, he whare toeloe c noho ai nga ngaro, 111 c penei tc tikanga. Tangohia mai ctahi papa kia rua, kia kotalii inihi, mc tc harauga te matatoru, kia rua ra nei inihi, kia iti atu le whaimi i nga whare: Me hahau ic tabs waho o nga papa, me nga lalia c rua, hti toinokanga 1110 114 a ix'uro, hei hekclanga hoki mo le wai; kia lupoii iho ki ic talia waho te hahau o nga pap 1. Kia kati tepapi o nga taha, kia pai ai. I mil a atu o tc ivhniiatuaiua o nga pingaro, i te maraina o Mci (ki Niu Tircni nei,

ko Noliema) me whakatu tetalii o aga wharc o tauhou ki run<ra kite rua o nga papa, kia ki torn i te Mo whakatu te rua o nga papa, k.uia he ugaro mo roto i tera, me maka lie rakaii ki runga ake o nga knaha crua, i te laknvio te wharc whai ngiro, o te wharc takoto kau ; nic puru te tomo kanga ki tclaha vvalio, kia tomo atti ni nga ngaro kia hoki ki waho, i roto ite wharc takoto kau ra. Me u'ailio tetalii honi i reira hei arataki ki tau.i tomokaiiia i roto i to wharc takato kau ra, a, ekore ero> ka taimga ki tc ra reira at it. Na, ka watea nei lie wharc hei mahinga mo nga njtaro, ekore ratou c nngakc; otiia, ka tnluiri kite whakaki i tnua wlnrc takoto kau ra; ko te Knini, me ana mano e whaiuai loan ana i ngi kuao, mc ake ra puta ki waho hei hoa nialii mo era ito wharc hou ra. Ka ki le wharc ra i le honi me tango ke, kei rcre ke in'a ngaro, kri popo noa ra nei ki tc taha w:ih<» o ie wharc nolio noa ai, he mea hoki k > kite wharc, a, ka nuho noa i to nialii kore. Me peuei te tang<>haiig\ atu. I waenganui o tetalii ra paki, i nga ngaro e kohikohi haerc an i i nga w.ii o pu i —mo puru nga tomokauga, me liuri mai te aroaro o te mea tawhito kite wahi i tu ai te wharc i madia huutia ra. Me he me i ka rangona tc ngungunitaiua o nga nuaro i tc tatau o tc wharc, mc he inca, ka tutu tc ptielut oaua wahi mca, ko tc Kuirii tena kci ro:o kei tc wharc e tnngnhia ra, wlmknrcrca atu, tiihoa nno e tango. Oiiia, mc he hum, ka mahi tonu nga ngaro, a, kalinre heolioohoi tc tangohangamai, kahore a te Kuini i roio, kei tc mea tuwhito ra ia; cngari tcna, c |iai ana, me tango mat. Ka oti tia tc puru. mc waiho kia mahi ana, po noa; ite ahiahi pouri me tango te puru, ko reira puta whakarere ai nga ngaro ra, ka tinia hoki e te matakii mo te roa o to ratou wehengi itc Kuini. Me tango i konei te whare, me maka atu he pnuaka ke, kite. tnkotar.mga o tera ra; ko reira tika ai te mahi o nga nguo i te aonga ake o tc ra. Kite peneitii, k i whai whare ki itc ngaro i te marama o I lone (Ko Tihcma ki konei), kahore etahi ngaro ipafua; ki nga ritenga tawhito ia, kahore aim i mahi noa. Ko tetalii tikanga mo nga wharc pi, ko tc putanja mo nga hau. "" Kia rite nia whare kite malianatanga c pai ai te Kuini, ko reira ia whakawhnnau ai i nga hua ; oiira, kite mea, ka matao iho ki tana epti ai ck»re ano c whanaii. Ki tc mea ka makariri iho te wliaro tuku hou atu, i te mca tawhito ra, ekore ano tera, a te Kuini e tomo ki reira noho ai, whanau ai, engari, ka noho atu ano ia kite whare tawhito, a, ka kawea ntu ki reira nga ota o nga puawai e nga pi c mahi ana —ko tc kai hoki ia ma nga pi-ng iro i te putaiiga ai ki waho i nga Ima, —ko te whare hou t'ukua ai nga honi papai, nga waki hoki. Ko tc mea tonei mo nga hau o taua wharc—me whakanoho ki roto kite tiianui tetalii mati, me oreorc tana mea, puta iho, puta iho ; me hipoki tenei ki tctahi mea k» kia oti ra ano te limata te mahi a nga ngaro, hei reira ka tango ake te hipoki. Ka kitea o nga ngaro ana puta, ka puma kite ware rakaii ;ka kapi i a ratou i tcuei ra, me werowero ki tctahi raw koikoi, i lenci ra, i tenei ra ka purua lioki eam mca i ngi raugi katoa. Ka penei te tikanga, ka puta atu te hau i te tomokauga, a, puta rawa ake i te tiianui i nga puta raj ko reira whai iiiioi ai nga ngaro ki tc mahi, ka hoiihou hoki, a, ka lino pai nga honi, mc nga waki. Kin oti nei te whakahacre nga korero mo tenei mca, me tc itinga o nga urn ino taua mca. Ko muri atu korerotia ai etahi atu tiknn l "!, i roto i tenei mahi ata alma.