HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 61, 24 April 1851, Page 2

HAERENGA

O te Tino Kawana o Niu Tireni i Akavana, ki Taranaki, ma Rotorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1849—50. He roanga no tera kua taia.] Te Ratapu, Tihema te 30—No te nuitunga ote kai, ka haere ki Piripai kite karakia; no muri, ka hoki kite nohoanga, aim atu ana ki te matakitaki i nga ngawa i ko atu o Te Tarata. He repo kei laro atu ole kurau i araia ai taua waiariki; kei te taha marangai-ma-tonga ote roto cnei wai. Ka pahuri iti atu i Te Tarata, ka pa kite ngawha o Whakatorino ; he paru te nuinga o tenei wai ; nui atu le nm He nui nga wai i muri atu o enei, he "wai iiiaraifia"to"elaln ; he paru ma to ctahi, rere tonu ki runga. Ko Ngahapu, ko Takapou nga wai i itiili iho i a Whakatorino. Ka haere tonu, a, pa noa ki le wharua ; ko Roto--1 kanapanapa te ingoa o taua wahi ; e araia "putia ana te kitenga atu o ia wahi e to hum manuka. Kopikopiko tonu te ara atu ki taua wahi, he waiariki kau hoki a reira, a, e ia awhio haere ka tae ki le wharua ra. Khara tenei wharua i te wharua nui rawa ; ko te wahi kuiti kei te taha kiuta ; ko te wahi whanui e anga mai ana kite paicpare o te roto. Pakira ana nga pukepukc o taua wahi, tua whero ana te alum mai o te oneone, he waiariki kau ana puke. K takoto papa ana te wharua, he kolore te one, he wai ngawha ano to reira, he paru te niea e kokiri ake ana i aua ngawha. Ite taha lunga o Rotokanapauapa e tu ana tetahi hopua wai matao, karera tonu te ahua, mete kakano pounamu. |B liua matou i karera te wai i tc. wahi koie hei tercnga ki waho ; utuhia ana kia kitea ai te ahua; otiia, mau tonu tc pouritanga. Ka oti te wharua rate whakahaere, ka haere i te taha ote roto, a—uga whare puni. Ka mahue a Uotokanapauapa, ka piki ake maua i te puke, titi tonu te pikinga; kei taua wahi tetahi waiariki hohonu rawa, karopupu tonu ake te wdj, maiama tonu ; ko Kiwi te ingoa o taua wai. Tokorua nga tamajiki i mate ki tenei wai, i naia tata nei. Kwhitu nga tan o te mea rahi, e pikau ana tera i te tamaili c taiapohina ana. Ka piko iho kite huhuti ake i te porukuruku kai e takoto maoa ana i roto i taua wai, taka ana te mea iti i te tuara ote kai hiki; no te takanga o tera ka whakamatamatau te mea rahi kite to ake, tena e tata kite ngulu ote wai, taka whakarcre ana ki roto, mate tonu iho, em a, crua. I whakatapua le wai i reira, a, e mau nei ano. Ko Owhana te ingoa o te kainga i pahaki atu o tenei ; totutoru nei ia, nga whnre, a, e hara ; heoi ano te mea miliaro o konei, ko uga kohatu hei whakapaka i nga hua o te tawa. He wa puia kau tenei wahi, kihai i ritite aua wai, in a rain a aua te wai o ctahi; koina ana nga paru o ctahi; pango tonu te paru o ctahi; takoto lain enei ahua maha. K wha nga ngawha miliaro o tenei wahi j c toru fe takoto kite kahiwi ote puke i tua atu o nga whare. Ko te Korokoro-o-te-tupua te mea nui o enei ; vrhaiti ana, ko te hohonu ki raro—nui atu ; kua mate. Ko Whatapoho te ingoa o tetahi ; kaha tonu kite koropupa ake hohonu ana tcra, marama tonu te wai. Ktu ana i ton a taha te wahinc, he paru kau te puta ake ana i lera. Kei te tumu o aua mea, kei te taha oto roto, i mua atu otc nohoanga tangata, i te ritenga atu o nga moiilerc ra e rua. He pohutukawa kei te kurac ' ra, he ngawha ano to roto to aua rakau ; ko Taitaia te ingoa o tera. I noho aTc Ileuheu ma ki tetahi o nga motn ra ; no te kitenga

ake i a matou, ka lioea ake te kopapa, ka haere maua i rcira kia kite i a Te Ilculieu mo ko te whacrere. I reira, i a rao, etalii o iiga tangata o Piripai. No miiri tata atu, ka hoki maua ki to kainga kai ai. Ka mutu te kai ka haere kite tiliro i Te Whakatavata; lie pcuei ano tcra me Te Taratai kua korcrotia atu ra. Kci te lalia Tiiarake o te roto a Te Whakatarata ; liemea wliakawliiti c matou kite waka kinokiuo nei; oranoa taluiri matou ki te wai, mci huri kite wai kua wcia pea, e ' koropupu ana etahi wahi o taua toto, e wcrawera.ana etahi wahi. Ina tahuri te tangata ki tenei roto ka kau haere i te wai. ko te taenga kite wahi koropupu, mate ake pea, kite tae atu kiuta he tae kino, ka mahorehorc tc kiri. I ata whiti matou i taua waka, pokarckare kau nga uai o roto i te putanga o te werawera mamaha ana. Ko nga kopua waiariki ka lac uei matou, he nui atu i tra ra tc pai, te ataahua. Ano e koc, rawe kau ana ! Ko tc ahua o nga hopua, me nga takiiva i rite ki to Te Tarata ; otiia, i koma tera, ko tenci i ma tctahi wahi, c puwherowhero ana, e ngangana ana, me era ••itu ahua. Kei tc tak.' tc wahi i koma, ka haere ake kite lihi ka whakairoiro haere te ahua, rere ke ana ia wahi, me ia wahi. Ko nga wai o Tc Tarata i pouri, ko tenei, i marania tonu ; i tun pouri etahi o nga liopua ; ko te wai o te kopua whakarunga, lie nui ke, i porotaitaka hoki, e koropupu tonu ake ana ; ko te alina o- nga wai, i penei me tc anilvaniwa, whakairoiro tonn i te ra c whiti ana. No te mutunga o te matakitaki i tenei mea miharo, ka eka kite kopapa, hoki ana ki tc kainga. I inuri mai o te kai ahiahi ka " takato kite moenga ;—tango mai te kororo" o tera ki nga wai •, haere mai te ngunguru, haere mai tc ngongoro, te u ta matou moe, te na nga kanohi. Manei, Tilicma te 31.—N0 te wha o nga hnora wahi kite rima ka maranga i te moe. Whakarawea ana nga wahanga, utaina ana ki nga waka nonolii erua, hoea ana ki tc motu i waenga roto. Ko matou i haere rauta ; roa noa.kalae nga mea ki tcra taha o te roto; ko (c talus auru-ma-tonga tera, ko te ara ia ki Tatipo. Ka mutu nga raruraru o te meatanga o nga pikaunga i te whitu o nga haora ka tika kite ara. Ka mahuc iti tc roto ki muri, ka tae kite pikitanga, he puke tili tonu te ara, erima pea te kau putu te teitei; eke whakauaua maua ki runga ki tc puke, te taenga ki tc tihi ka whakaaea tc inauawa. Marama tonu te titiru i taua puke, takoto mai ana te roto; tu mai ana i ko atu nga puke o Tarawera. Ua ka'pea te puke ki muri, ka pa ki tc mania tarutaru ; e takoto nui ana taua wahi, kahore ia he rakau. Khara te oueone o tenei mania ; he nui te pungapuuga o ia wahi, he miki pea, he parukuri me era atu nga tarn o tc mania. He nui nga kau, me nga pirikahu hci kai i tenei wahi, e pai ana hoki hei hacrenga. K oti ano te rui ki tc taru pakeha> me tahuna ana nga taru mauri, ka tipitipi ai i tc oneoue. lie tiuinga awa wai o euci wahi hci inumauga mo nga kau ; he uui hoki nga wahi iiiru i roto i nga wharua, i nga awaawa i nga rangi kino. Me mahi ano ia taua wahi e meinga atu nei kite taru I'akeha kia kaha ai te tupu, kia roa ai hoki tc kainga. I tc iwa 0 nga haora, ka tuku nga turi ki raro ki tc kai; i tc tc kau ma tahi, ka koke ano kite ara. Ilacie uei, a—ka tae kite awa o Mangaharakeke; e rere ana taua awa i te mania ra whaka-te-tuauru a Te Iloretiu ; ko te manga tera o Waikato kite kikitanga. I raro atu o tenei ka tu a Watakapakapa ; he kohatu nei, mete piingapunga, e tu ana i te lalia o tc ara. 1 tnhia etc Kawana tona ingoa ki tauakohatu ; he mea haehcie kite lokotoko, ngolo pu. Ka mea nga tangata Maori ki a matou aianei »e ua puta ai mo te kohatu ra i haea, hahore, koia rawa, ano; kihai taro, ka puta tc " patapata iiiiimi, patapata roroa." Kotahi maero i haere ai i konei, ka tae kite repo nui o Tokiamanga; kci pahaki atu o tc vepo te ara ki Whakatanc, e anga ana tera kite Marangai. I tai atu o tenei, ka wliakawliiti matou i te awa o Porepatntahi; he rakau te ara wliakawliiti; he koru keitetaha o te Trißcauj hc\va"piiugapunga"kail" a rnnga o taua wai, hva iwa i a tirohia atu ra, he luaivheniuv

No taku pekenga ki taua wahi, tapoko whnkarere takn wae, e torengi iho an kite wai, inaea rawa ake putaputa anaoku. No te toru o nga haora ka tae atu ki letahi awa iti, ko Waiotapu Ic ingoa; i uiea niaua kia nolio i kouei kai ai, ka haere atu ki letahi wahi pai moe ai. Otiia, kihai nga tangata i tac mai, a, taka noa kite rima o nga haora ;he taenga mni no ralou, he putanga note ua, a, noho tonu iho i reira; he wliarau ano hoki to reira hei whakamaru ite ua. Kua kitea atu te maunga o 'lanwhara e malou i te roa o te ara i liaerea mai rr>; kei te tnha o Taupo taua maunga ka oti nei te whakahua.