TE NGARO HANGA HONI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 60, 10 April 1851, Page 3

TE NGARO HANGA HONI.

No. 11. Kua meinga atu ra i te pukapuka tuatahi, kia korerotia nga tikanga mo te tiakanga, mo te atawhainga o tenei mea, o te ngaro hanga wai puawai. Otiia, me whakaatu i tcnei nga puinga c rere mai ana i te atawlmiiua o teia mca nhiiwhcniiu, no tc inca lioki, ekorc tc tini c tahuri ki tcra tu main', kia rangona ra ano nga utii o riro ai, ua tangotimgo ratou kite inalii tiuki ngaru. Na me mea atu i tc tnatalii, lie nui nga hua reka > c aim mai ana i tcra nialii ki nga wliatuu tu a raiva korc. He tini naa ivliaiiau c penci mai ana—" Ekorc tc luika c tuel, kahorc lioki he rawa lici hoko."—Ekorc c t'ea tc hanga

i te paraoa whakananu kite lma rakau ; ' kaliore lioki lie niea liei lioko huka." 1 Tcnei te utu atu mo era kupu—Wliakamntauria te Uoni; e pai ana tana wai mo nga nica kua oti nei te korero. K pai ana tana in kai ma te tamariki ; c rakaina ana lioki e ratou. Na kite inea, ekore te lioni e pningia, liokoa atu kite inoni, ko ana liioni liei hoko liuka; l<o rcira toil ulinnau ora ai i nga mea e tangiliia noatia na e koe. Kia maliara ki tenei ; ciiara i a koc i maliia ai te lioni, mete pononga e nialii maniac noa r.i ki Awliirika. Kaliore lioki ail utu mo te kai mahi o tera kai ; lieoi ra nno tau, ko nga inea liereni i riro alu i te timatani;a r;i, ten.i, ko niuri in*!, lie mca koliikohi anaks moil; B, ka lma Imere i tenei tail i tcnei tan. Ko koe kite nolio noa, ko nga ngaro kite mal.i mai. Na kana koe e t« mangare j eransi me wailio to ratou almulienua liei tauira mou." Ko tetalii o nga painga, lie lma mai no te tnoni. He nni nga moni e tukua ana ki npa iivi kcatu mo te lioni, mo to waki e Me mea alio ka nni rawa, otira ko te tikanga tenei o nga moni e tukua ana i roto i te tau, £•200,000. Na, liealia nga tang.ita ngaki mara o Ingarangi te nialii ai kia riro enei moni i a ratou ? [Ki Niti Tireni nei me ui c matou, liealm nga tangata Maori tc nialii ki ti tiaki i te pi kia liua ai te rawa i a ratou ?] E korero ana a Kata Mewa, kolalii tangata o Ingarangi i wliiwhi ki nga patina £'27 i roto i ie tau kotahi, i nga mahi o ana ngaro. Na kite ata tangotnngo nga tangata o enei walii, ka ora a Ingarangi i te lioni, i te waki. [Kite mea ka mahi nga tangnta a Niu Tireni i tera mea, ka nui ano lioki te rawa e hua miii i tenei tau i tenei tau.] Hauuganga pai e aim mai ana i nga horii; ma te mahi o tc ngaro ka nunui, ka papai nga hua o te rakau, me era atu mea kai. Ko ratou hoi koliikohi i nga ola o ia puaivai o ia puawai, a, ka kawea ki etahi whukaurii ai, m> reira ka ata kaliu naa mea, ka ata lma lioki. Te mea i hanga ai c te Atua tana mea koia tena,ko te mahi i nga ota o nga puawai kia liu;i ai te rakau. Haunga nga painga c puta atu ana kite tangata ko etahi ena nga mahi! atawliai kite tangata. Kna kitra e te tangata whakatupu itc rakau luta, he taneetalii puawai, lie waliine etahi j ko nga ngaro liei kawc i nga ota o etahi, ki etahi, a, kite mea kaliore lie ngaro ekore e nui nga hua o te rakau, kua kitea tenei i nga mara rakau, e wli.ikalupuria ana ; i mua atu o te tukunga o tc ngaro ki roto, iti ana tc liua, no nga tau c tukua ana ki reira nui atn, te him ; no reira tenei pepelia—" Kite kore lie ngaro, kaliore he aporo." He mea pouri tenei, te torutoru o nga tangata c nialii ana ki tc tiaki pi; he mahi ahuareka tera, he mahi whakawhairawa lioki. Waihoki, lie malia nga tikanga hei ako mo te tangata kei roto i le mahi o ana walii mca. He mea maman tenei, te nohoanga noatanga o nga kai ngaki mara o Ingarangi, tc tahuri ki tcnei mahi kia rere atu ai hoki nga kua korerotia nei, ki a ratou wlianau. I nga walii katoa e haerc nei matou, ka tirotiro ki le'wahi m»ra taru korc, ka tirotiro ki nga rarangi whare ngaro, kahore kau e kitea Nate rawa kore ra nei i pain te ngoi o te tangata, na te mangerc maori ra nei. Mc lie mea, natc mnngare ia i patu,mc tango ki tc malii atawliai ngaro kia nulinra ai tc ngakau o tc matua o tc whanau ki to almwhenua o te lern walii mea, mc korc ra ncic kakama ki tc rapu tiknnga ekaliu ai,c paiai tana whanau. Me lie mea, ka titiro rapu tc ngakau, ekore e nolio noa tc tangata, otira, ka tahuri kite ngaki i tana mara, aliakoa iti. I tukua ai enei kupu, lie mea kia tangotango te tangata i tc whakaaro inana. lie whakaatu luiki i nga tikanga c knlm ai te ngaro ua hiahia te tint o t« tangnta kia wliakainatamatau i tera mahi marie. Ko ngn tangata e men ana kia tiakina tc ngaro, mc tango nsa '.vliurc ki on ratou mara i mua atu o te putanga mai o te ngaliuru; ki nga niarania o Mei, o llnrai. [Ki Niu Tireni nei, me tango i nga mamma o Nohema o Tihema.] Ko te tikanga mo tc wharc e kawca ketia ana me takai ki trtulii kakahu, mc kotui lie raku ki tc taha o tc licrcnga, mc kawc marirc ki tc walii c waihotia ai nga ngaro. I tera atu pukapuka ka knrcrotia nga tikanga 0 Oropi, nga tikanga hoki o etnhi ki Ingarangi, mo tcnci mea, mo tc ngaro hanga lioni. Te TAIII-niTAHfiA o TE " IstANA. 1 tahuri tenei kaipuke ki ■ nga toka o Karcia Kaliaro, i tc rerenga mai i Ingarangi ki L'omipai. Pouri pit matou i te rongonga ai, (okomalia hoki nga taugata i mate. Nga tana o tenei puke crima rati (500); ko te korero o tc tahnritanga no tetalii rangatira i runga i tftua puke. Ko ana kupu enei : " Kaliore he mea liei wliakaolio i a matou, a, taka noa kite poo tc wlia o Aperira ka paliure akc nei. I te waru o nga liaora o tana po, ka mea akc tc rangatira, ki tc mea,

ka tikanna tuhituhinga, ku.i tulata tc puke, c rere ana ra nei i runga i nga toka kua oti nci te whukahua. I wolii an ki to kupu o to rangatira i nta maka mai na, a, oma ana an ki to ill 11 titiro ai; ko te rangatira, me tetalii tangata iam ake. Kiliai i rua te kan ng;» ininete, ka kite ntn an i to ngaru e whati mai ana, a, meinga ntu ana ean kite rangalira. Ui ana te rangatira ki tetalii o nga kai rualii, ' lie ngaru era ?' Ka mea ake tana tangata. 'ae ra lioki.' I veira pu ka karanga ilio te kai titiro i rnnga i nga rewa, ' lie ngaru kci te ilin.' K kaha ana te tereo te puke i rcira ; eanga mil kite tnarnke lie marangai lioki te liau. Ka holioro i konei te Imri itc ilin ote pake ; kiliai i taro ka pa te lakere kite toka, innri tata iho ka tino eke, pikaru tomi ilio etalii papa, manu liaere ana. I kite maton i konei, ekore ano te puke e ora ; kua tirali i ke, a, e taia ana e te ngaru, ngaro ilio i te te inoi, koropiko ana, karanga atu ana kite Atua kia tohungit ratou. Ho re he mana o ngakai-whakahau i konei; kiliai nga tangata i whakarongo ki nga kupu. Ko tc kanuira me etalii atu i tapalii i nga rewa; ko nga rorerore o tetalii talia anake i tapahia, tena e hinga nga rewa ki tc talia liau, ka akina mat ete ngaru, a, titaritari nna nga papa o te talia. Ka mariri kau ilio te ngakau, ka rei a nsja ]ioti ; pono atu erua nga mea i papa kan ite ni;aru, kotalii ano poti i ora. Holioro tonn te poke ote rangatira] kite poti; tokowaru nga kai malii i rcrc atu kite poti i imiri ilio ote ekenga ote rangatira. Iloe ana ratnti ; liokia mai ana ki tc tono wai, tnro lioki. Otira, me peliea ilio c matou, e pupuri noa I ana ki nga wliakalieke, ki nga alia noa, kei taia liacrctia c te ngaru. Kiliai ratou i whiwlu ki nga taro, mo te wai; hoe ana, ko te mutunga kitcnga tera i a ratou. Ka holioro te pakaru o t<: puke, i konti, tapore Icatoa te kei i te akinga a te ngaru, whiua ana nga papa ki runga kite w.ilii e piri noa ra matou. Kiliai i roa, ka wahia putia tc puke, takoto ke tetalii talia, te illn me tc kei, piri ana matou ki tc talia ruru o tc ilm i toe i tc moana; ka patua nei matou ete tni, ao noa te ra. I to ata itii ka pipi tc tai, no ka unite paringa, k:t kalia te ngaru, a, kiliai i roa ka titaritari tc w.ilii i toe, a, taka katoa matou, te tc kau ma torn ki tc wai. K ranga am te mango, ti ui ton it; ko te mea tera i tino wolii ai matou. Erua, etoru akn tainga kite tok i ; tnka ana te rani;iroro i an i rcira, liore aku mahara ki nga mea i muri o tera ; oho rawa nkc an c takoto ana i runga i tetalii rakau whakapakoko, mete tangnta i taku talia. No taku tirohanga kite puke, kua kaliorc kc tera ; a, tokorinia o aku hoa kua mate. K karapoiin nna matou c tc wai ; ko nga taliuna o tana walii c tu mai ana i ko noa atu. Fo rawa ake ka oti he kaupapa; no te tinruuiga o te tai ka eke, n, moo iho maton ki runga , ko tc tanjata ia, i ngaro i te wai, ko tc anganga kau lioki i puta. E rua nga ra, erua nga po i nohu ai matou ki runga kite kau)i >pn. I tc awatca, ka patua matou c tc hilii o to ra, i tc po ka werohia te kiri e te ami, c makii ana hold nga tarctare. Itu Riitapu, i te torn o nga ra ki tc moana ka kitea he walii paraoa ; ka mea i reir.i, kia anga kite tahuna i tai mai o te mea tawhiti ra. Ko" v nga kai enei i ora mai i taua matrn;a a matou ; —he kaho pii, erua pouaka waina, ko te poaka pirait, mete walii otiinira —paraoa. No tc ata ka whakaterekia atu te kaupapa, a, no tc torcngitanga o te ra ka u kite tahunn, takahi ana ano o matou wawao ki tc tiiawhenua. Kotalii kainga i roto i nga ra etoru, a, makari ake nei te mea i kainga. Te nolioanga i rcira, lekiu ma wha o nga ra; ko nga mea i ora ai matou, he mango, kai mat i, nic nga waina, me nga pia i tangohia mai ite kaipuke. Horerawarawa he wai o taua walii. No te 20 o Aperira ka kitea he knipuke, tare ana i reira he hate i runga i te toko ; otiia, kiliai i kite mai, i kite ra nci, kiliai i hiahia kia anga mai. Moo iho no ake, ka kitea ano he kaipuke, i te walii i kitea ai tera ra i nanahi; no te tuahiahi i puta ai, kiano te ra i torcngi noa i rcira. Ka in* ano tc kara i konei, a, ka hacrere kia kitea ai he tangata to te taliuna ra. I mea matou, kiliai te tohii ra i kitea ete kaipuke ; kai ana i tc walii paraoa, mc tc kikokiko mango, ka takoto iho ki tcinoc. Kiliai i roa, ka oho i to matou kuri ka t:iu mai; no le whakatikanga, ka kitea atu he poti c hoc mai ana, kua tauta ki to matou nohonnga. No te puke i tawhiria rate poti. No taua po ka eke te tuhimcte, me tetalii o ona hoa, kite puke ra ;no te ata, i te aonga ake o tera, ka tikina m.ii te liunga i mahue, a, kawea anj matou katou ki Marehua."