HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 4, Issue 59, 27 March 1851, Page 3

HAERENGA

Ote Tino. Kawana o Niu Tireni i Akarana, ki Taranaki, ma Rotorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1849—50. [He roanga no tera kua taia.] Taitei, Nohema te 27. —I ltaerere maloii i roto i te pa i te ata nei ; he nui nga mea whakaiio i kitea ; lie pou whare ctalii, lie pou taicpa etahi, me era atu mea. Ka mutu tc matakitiki i nga mea whakairo o tc pa, ka haere kite titiro i nga waiariki. He tini noa ihu nua wai kite talia o nga kainga; c pcra ana tc alma ma eta ki Tikitere ; e marama ana ia aua uai, a, e ili ana te wlianariki u roto. Ko etalu o ana mea, lie paru nei, c koroptipn ake ana. Me ata tupalo te tangata ua haere i reira; kei tapoko whakarere ki nga rua, a, mate ake ; e wera pit ana huki nga wai. Ko etahi o nga onni o tana wahi e araia ana e te oncone, raliirahi tunu ; kia whai kai-arahi tunu ka tika tc haere i ei a whenua. Ko nga alii o era wahi c waiho ana liei whakau paipa ; tena ko nga kai he mo ■ tuku tonn ki nga uai hei whakamaoi. I lonoa matou kite whare ote minita Pikopo ki le kai; lie paraknihi pai tona ma matou ; he mea whakarite ki nga kai, o tuna kainga tupu, o Farani, No tc mutunga ote kai, ka tiruhia te whare karakia, he ranpo nei, pai tonu te nati. Ko nga mea i takulo ai te waitapu. he rakau nei, he mea whakairo e nga tangata Maori ; ko nga r.lu.a, nga puawai me era atu mea i roto i taua ivhare, pai tonu i te tirohanga atu, kahure huki he paru, kahure he aha. Ka whakahau matou i konei kia whakarawca nga wahanga; ko maua ko te Kaivaira i haere kite whare o Te Rene tuhituhi ai i etahi pukapuka ki Akarana. Ka tu tonu tc ra ka haere, ko Te Hapimana i roto i a matou, ko te minita Pikopo te kai-arahi. Ite arai ka peka a te Kawana raua ko Te Rene, ka anga ki nga waiariki o etahi wahi i ko rawa atu i Ohinemutu ; taria aua c matou tc hokinga mai otc Kawana, ka koke ano. I pouq maua, no te haere i a te Kawana rao ko tc hoa, kite malakitaki i aua waiariki. I te hukinga mai ka korerotia te kitenga i aua wai j te reri'ngi ki runga rua te kau ma rima, torn te kau putu ; ko nga wliciuia katoa i tulata ki aua wai koma ana i nga rongua o aua wai ; ko tc alma ia, rawe tunu, hmnarie tonu. Ko le ara ki Tarawera kei roto kei te wharua i puwerawcra ana le haerenga i reira, kahore he wahi rakau o reira hei arai i nga hihi o te ra ; ho re hoki he inuri o taua wahi hei whakahouhou. Haere nei, a, ka tae kite roto hmnarie o Okarrka, pono pu kite puna wai i taua wahi, iiiii maiire ana i aua wai mataotao, a, eke ana kinga waka hei kawe ki tera laha o te roto. Turuturua ana lenei wahi roto ; e whakatikatonu ana nga parepire, e tupuria aua nga taha c te rakau, he whawharna kei telahi, k. i tetahi pito. Kei Tamaihi te pa; lie kurae tera i waenga roto. He kopua tenef roto; marama tonu nga wai. E hou ana nga wai o tenei roto ma raro i "le joro/o te whemia," te putanga kei tetahi haupu/kohalu i ko noa atu ; te rcrenga atu i reira^a —Parawera. Kei raroraro iho iv Paravmra i Okarcka; kei te takiwa o cnei way tetahi rere^ erua tc kau putu te tiketike o/• pari kohatu o taua rcte, e karapotia an/ le wai c le karaka, », marumaru iho ngaAvai, i nga tau o si /

aua rakau. Roa 1104 te haerenga ka taoki taua wahi e korerotia nei; otiia, i te takiiva Jte pikinga ki tf taumata ka kitea atu. Ano te pat o te roto ! wliakairoiro kau ana oga liihi ote ra i runga ite mata olc roto; liore lie iniiti maiinga, mari tai ra nei, hei , whakakarekare i te kare a nga wai marama! Rarangi ana mai nga puke pouri i ntauta ake; tii rangatira ana a Ruawahie, a .Te Wahanga, a Taraiveta. Kei te marangaiI ma-tonga te tunga o era puke. K alina ke ana te roto o Parawera ; he tini ke nga koru, jrie nga awa o ia wai. Ahakoa he tini nga roto i niatakitakiliia c niatou, e rere ke ana te ahua o ana roto katoa. Ko Ruakeria te kai • nga e haerc ai niatou, i runga atu o te koru i te rere kua meinga ata ra; ko Kariri te in?oa kou kua oti te hna mo tenei wahi. Kia mea atu au, he mii te liiahia o nga tangata Maori kite kape i nga ingoa tawliilo 0 a ratou kainga, a, huaina iho ki nga ingoa kainga o nga karaipiture. Nga Hiruharama, nga Heriko, nga Papuroua, nga Piripai, nga Pepara, e .'uiaina ana e ratou. Ko Pcpara pea te ingoa i tika rawa i enei katoa. Kngari ano nga ingoa Maori o nga kainga e papai ana, e ngiwari ana i te whakahuatanga j uaihoki he tikanga to ia ingoa, to ia ingoa.

Otiia, vne hoki ano kite korero i te haerenga. Ka tutata kite pa ka pula nga tangata ki tc (aivliiri ki a maton, liaere mai te paraikele ma, te mea whero, te mea niangu -, lurua ana. I a tatou e tawhiri ana, ka whakahua i te ngeri maniiivhiri kua oti rate whakamaori atn. Ko te karanga o nga tangata o i tenei wahi mo te manuwhiri i pera mete tini [atu o nga kainga Maori, ko ti mea ia, no ' tenei kainga anake te whakarurn'nga pu. No Te Penilia tenei kainga, r. Te Ruakeria; he Mihanere ia no te Hahi o Iti'ar.-ingi. Kihai tera.i rokohanga kite kainga, i Tanpo ke ; i liaere kite whakaritcrite i etalii mea o tona minitatanga. Ko Mihi Penilia i rokoliina ki te wliare ; pupnri ana ia, kia nolio inatou i reira. He nni nga tangata o te kainga; i reira hoki to ratou tangata rahi a Rangiheua ; e ehua rangatira ana tenei kaumatua, e turaro ana ia. No te nohoanga iho ka turia te korero ; muri iho ka pa te tangi, hei maimai aroha ki a Te Heuhen; no konei, ka oma atu maua kite whare o Mihi Penilia, kite ti. Parairei, te 28.—N0 te mutunga o te kai ka eke matou ko Te Karaka ma kite waka, kia whakaahua tera i te roto me nga maunga tutata ki ia walii. I mate a Te Karaka i nanahi koia te tuhia ai e ia. Kotahi pea haora wahi kite ma, ka hoki atu ; no muri ka pa a te Kawjna raua ko Te llapimana ki tet korero ki nga tangata o te pa. Ka mutu te kai-awatea, kaporoporoaki ki a Mihi Penilia, ka eka ki to inatou lauoa nui. I liaere i a matou a Rangiheua ; i anga te hoe whaka-Te-Ariki, kei te poronga o te awa o Ngutuahi. I ti i to inlni If liVfl I'i te wahi watea, kitca atu ana a Tongariro e tu mai ana 140, 180 ra nei macro te niaiuao. K titi tona nna nga parepare o Ngutuahi, ko te kongutu 0 te awa i penet mete wahapu o tetahi koru i te akau ; i tu kite rae o te talia raro tetahi pa maroro, ko Moura te ingoa. I te whainga kua pahure i whakaaroa, eKore taua pa c horo. 1 te hoenga i roto i le awa, ka peka tetahi manga kite Raro; he roa pea tana manga, iua hoki tc ahua. Kihai i roa te hoenga i Ngutuahi ka takoto nui ngawai, mete roto nei; kei te mutunga mai o tenei wai te kainga, aTe Ariki. Kihai i maha nga whare o tenei wahi, i titi tonu hoki le pikinga ake ; i noho mai i runga i te taumata nga tangata tatari ai i to matou taenga atu ; tangi ana taua hungaki aTe Heuheu. I a ratou e tangi ana ka whakaluria nga teneti ki rotokt te tai-pa o te whan'-karakia; he wahi watea tera, e tawhiti ana hoki i nga nohoanga taDgata Maori. I nga tangata c mahi ana i nga trnete, ka hiere a te Kawana kia kite i Rotomaliana ; ko maua ko Te Hapimana nga hoa hacre. Ko te ara atu ki taua roto kei te wharua e rere ana i Rotomahana ki Tarawera. Ka mutu te uiatakitaki i nga mea uiihaio, i nga mea ataahua o taua \iahi, ka hoki kite nohoanga ; a, uru ana kite karakia i tc ahiahi, i a Te llapimana te korero. Kei tenei

kainga nga tmo take o Rotomahana; he mea ano ka haere ki taua roto noho ai; ko reira ratou trhairhaki ai i te hna o te tawa, ka riringi ki runga kite haupu kaniaka i nga I wairiki, hei kai ma ratou ; e paingia puiia ana j hoki tera kai. Ko konei puta ai nga pi parera me era atu nianit o Uotoniahaua ; ko te mea tenei i rahtitia ai nga roto, a, —kia rerc ra ano aua m.ami. Ka nuiiiii nga manu, ka hui mai nga tangata o Piripai kite pupuhi ki te reli, a, ka [tahuna hei hakari mo te iwi. E meinga ana, he nui noa atu nga parera, nga pukcko, me era atu manu. I mea atu aua tangata ki a te Kawaua, me haere matou kite I pupuhi i nga manu ; otira, kaua te haere o I muri atu e mea kia pupuhi ratou. I whakawhetai ate Kawaua ki taua kaumatua a, ka mea atu ekorc ia e haere kite pupuhi. I mea ano ia he rilenga tera ki Ingarangi; e ralmitia ana i ct.ilii wa nga mami, nga kararehe, me nga ika. I aua wa ekore nga rangatira e haere kite pupuhi, ekore hoki e tukua kia puhia e te tangata. Ka mea ano ate Kawaua, lie ritenga pai tenei no nga tangata Maori, kia toe ai nga manu o o ratou kainga, kahore hoki he tikanga ona o te 'i\auai>a, o era atu tangata ki nga mea kaoti noi tc ralmi. Whakapai rawa aua tangata ki enei korero ; a, luhia aua e matou etahi kupu i tc reo I'akcha i tc reo Maoii, kia katui nga tangata haere mai ki reira e poka ima kite whakaoho i nga manu, o Rotomahana ; engari, kia matakitaki kau i nga incakatoa o era wahi.