HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 3, Issue 53, 2 January 1851, Page 3

HAERENGA

O te Tino-Kawana o Niu Tireni i Akarana, ki Taranaki, ma Rotorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1819—50. (He roanga no tera kua taia.) IvO TH I'ATI'NUA O IvATAOlir. Ka puta atu hoki tc longo ki nga kaiiiga 0 Tarauera, o Holo Kakahi, o Okataina ; ka miharo kite toanga o enei tangala ki tc patu 1 teuei mea, i le Tupua lioro tangala. Katalii ka nhakaaroaro, lie Taniwha lioki pea kei tc ara ki Tikilapu, ina hoki ka ugaro noa iho nga lira haere alii o rcira ki Kotorua; c ki ana o ratou nci whanaunga kua tae atu kite walii i liaerea ai, kaore, kua mate. Na reira ka mahara kci te Taniwha ranei, kei le tangala ano ranei, kei te tana tulaki rani'i.' Olira, kua moliio noa ake ano a Taugaroa Milii te rangatira o Tikilapu, o Okareka, he Ngarara kei Tikitapu. Olira kaliore ia i moliio e kai ana tana Ngarara net i te tangata j liua noa e nolio pai ana, e pcra ana me le marietanga ina puta atu ratou ko ana tangata ki tc lioatu kai. A he nui le nioliiotaiiga o taua Ngarara ki ona kai vvhaka-niaric, ki oiia kaiwhaugai. Krangi, ka hoki mai ratou, ka puta atu he tangala kc, hei haere i taua ara ; ka puta ih:> te Tupua ra kite aiuaru i nga tangata ke hei oranga moiia. I penei te alma o taua Ngarara nci mc te kuri e man nei i te polete. A, e nui ana le moliio ki ona rangatira; kei te tacnga atu o tona rangalira, o Tangaioa Milii, he nui alio tona ata nolio, tona marie. lJraiigi, ki le puta atu le tangata o te iivi kite haerere i taua ara, katahi ka wliakatika, kite lautau mai j ko le liaruru ole waha, ko te tatangi o te mekameka, a, tau ana te welii ; a, ka ngaro ilto ki reira te kai e ia. A, no tc rongonga liei o te lokomaha ki le 'o uig.i o enei "tangata, kalahi ka nui te mi-

haro a nga iyvi katoa kite kalia o cnei rangatira tokowlia. Kalalii ka moliiotia hoki e nga rangatira o Roto Kakalii, o Tarawera, o Okataina, o Rotorua lioki : "K ! He Taniwlna hoki pea kei le ara ki Tikitapu, ilia to ngaro 110 a iho o nga lira liaere atu o konei ki Rotorna, a o Rotorna ki cnei roto erima. Ka liaere lioki ra nga lira na le ara ki Okareka, ka ata tntuki atn ki Rotorna; kite mea ka hoki mai ano ma Okareka, ka ata tutnki mai ano ki konei. A, kite liaere atu nga lira i Tarawera nei ma Roto Kakalii, te liaerenga ki Rotorna ma likitapu, licoi, ekore e tac atu ki ngaro noa iho ki tana ara nei. "A, ko nga t'ra liaere o Roto Kakahi e liaere ana na tc ara ki Parcuru, ka ata lutuki ki Rotorua ; te liokinga mai ma reira ano ka ata tutnki mai ki Roto Kakahi. Ko le walii puta ke ai te ngakau kia haere i te ara ki Tikitapu, heoi, ngaro noa ilio." Na reira i hurihuri ai te ngakau ole hunga i ora, kua pnu ano pea i a Tangaroa Milii nga lira liaere me nga ope taua e liaere nei na Tikitapu. Otira, ko Tangaroa Milii e aliua pai I tana, i te laenga atu o nga kai-ui. Tenei ra ka rongo ki le lino toanga o cnei rangatira tokowlia kite patu Taniwlia, ka talii ka maliara kia likiua atu kia liaere mai ki le liliro ki Tikitapu. Ka tae atu te karere kite tint maia ra, kalalii ka korikori te raii-nia-whitu raj ka koa hoki ki tana mahi, ki le patu Taniw lia, kei te pao i te aruhe, kei te kari politic, kei te lino ioauga, kei te rou kakahi liei oki te Taiapu tana inaunga i Moeraugi. Ko Moerangi hoki te walii i nolio ai taua tupua nei, a Kataore. Huaki kau te ata, lea hapainga mai, kai rawa mai i te mania, he mania ataliua taua wahi nei. Mutu kau te kai, kei te korero ito korero o te loa ; kahore hoki e lino liiohio, lie Taniwlia ranci, ko nga tangata ano ranei o taua kaiuga, e liuna nei i nga ope, i nga lira haere laki talii. Haere mai ano taua ope nei, ko nga taura ano kua whiria ketia ra hoki, lie raugi ke atu. kuT mohio ratou he penei katoa te tikanga o nga huarahi katoa o tenei kainga ; 11a reira ka nolio, mohio fault ratou lu ta ratou nei mahi. If) <'?' -F Mutu kau te korero me tc kai, ka talii ka liapainga, tomo noa i te iigaheiigahe, puta 110 a ki waho, ka talii ka whakalika nga tohunga ki mua kite ruke atu i a ratou nei taputapu, ara i te karakia Maori. Otira, lie mea pera ano te lvhakaritenga o te aliua o tc hau me nga mea kua paliure. Polo noa nga karakia i mahia ra kia Ilotupuku, kia Pckehaua, mete haero.atu, me tc karakia, ka tau ki raro nolio ai. Mete titiro whakatau iho nga pa o nga tangata o Tangaroa Mihi kite ope e nolio ake ra, luia noa lie ope patu tangata, kahore lie wliano ke. 1 Tau tini noa c nolio ana te ope ra, ka wlia- | katika letahi o nga rangatira, ka mea, " Kei 1 tehea walii ra c nolio ana te tupua e huna tangata nei 1" Ka mea mai tctahi o nga rangatira " Aua lioki, kei roto ranei i te wai, kei te pari kowhatu ranei etu iho nei." Katahi ka ata tirohia te nioana—• aue ! kahore i reira, erangi ko te ahua o taua wai nei e aliua wliaka*malakti ana; ara ko le whakamataku tenei, he kanapanapa no te ivai ano ka liiwa-

hiwa kau ana me le ahua wai-pounamu nci ano, kore kail noa ake i kitea tetalii waro, kia pera mete waro o Pckcliaua. Ka mea tetalii o nga rangatira, " Telia tangotangohia etalii o a koutou karakia." A ka oti te tangotango liei reira ka karakia ai ki le karakia wliaka onga onga, mc to karakia tui kia waive le koropupu—pehea kei te wai ranci, kci whea ranei. Kalalii ka whakatika tetahi o nga tohunga, ana rite tonii kite kii a nga walia o tetalii o nga rangatira o tana ope. Khara ! knore kau noa ake i lin ake i roto i te wai o I'lkitapu. Katalii ka taluiri ki runga kite pari kowliatu e tu iha ra ; kaore nno i ata mtilu noa te karakia whakaongaonga e whakahua ana nno i te hiki, I wlinrangona ake kite waha e rara ilio ana i te tauwharenga kowhatu o Mocrangi, ano lie wliene rakau katalii ka moliiotia aue I kei te ana kowhatu e noho ana. Ka talii ka whakatika tc rau ma wliitu ra ki runga ; ka liari lioki kite mea ka kitea lie kui m.ma, ara ma roto puku, ma roto piro. I te wliakatikanga ake ano, katalii ka wliakahua i a ratou nei karakia, i men i te tunrnngai, i meni te rotu, i meni te wero taniwlia, i meni te whakapuru, mete mete whakamoemoe, me le tutaumalia, me ia karakia, me i a karakia. Ka rupekc i te tiui tolumga ra, a ratou nei malii. Ka tata rapea kite ngutu o te ana kowhatu i noho ai te ugarara kai taugata nei ; ka tae atu kite ana. Kn tan palti marie tc ope ra, roa kau e whakaaro ana ka talii ka whakatika nga tangata maia, nga tangata here tauiwhn, ka man ki nga taura; ka haere atu, kite kau atu ano ki tana tupua nei u noho mni ana, ano nga karu ! lie marama e knrere ake ana i tc pae te ahua tanga, ina tirohia atu e te hunga ia, hi koia e te awatia e te ahua o te ngahengahe, ano ! he pounaiiiu kei nga karu pango, e titiwha ana. Heoi te mea i ahua wehi mai, tena ko te liauga i wehinga nei, ko nga tautara, kua moiuohe noa ilio i le whakaruhinga, a tc karakia, n te tiui kailoa nei, tohiinga nei.

Ilcoi nno tauware atu nga ringaringa ki runga ite pane, hoko mirimiri ai. Ileoi kua puta te taura kei raro o te kaki; Una man. Kua nekehia atu kei taro i nga peke tetalii o nga taura, kua liiau ; erua uga maiinga taura ate huiiga ra. Ka talii ka lioki ilio kite ran mawhitu e noho ake ra, ka uia ake. " Kua mau a koutou taura'?" ka mea " Ae, kua raau, kotalii kai te kaki, kotahi kei waenga nui." "A, me pehea ra to kumenga mc te whakamatenpa aiiJieil" Ka mca etalii o nga rangljiry wTtaSawTiirinaki ki etalii rakau, e tak*tu ?liei nga taura kia kowhita noa ni." Kua mau ke nga lingaringa kite whakawlmvhi kite raknu. " A. me pehea rate whakamatenga, akuanei T* Ka mea etahi, " Hei aha i patua ai, me patu hoki, tenei te mea kua mau nga taura. A waiho/na trffia kaha a iaano c taruturutu, i te alia atu, i te mea kua man nga herenga juiura kite rakau. A, hei reira ka rere atu ai nga kai patu i a in. Kite ko waiho mana ano ia e tnroua." Katahi ka whakaae te katoa o te Itau Mawhitu nei. Ka rite noa auo nga tangata kite pupuri i nga taura. Katahi ka karangatia, "kumea!" katahi ka kumea. Kharn ! ta te pari pai lioki! Kihai i oroka kumea, ana, kua puta kei waho i tona ana. Haunga ia nga tohunga karakia c hiki ana, e whaka maiangi ana no te whaka. liemonga o te tiiku i roto i tc ana, katahi ka kowheta te pane. Ka talii ka whakakorokoroa te taura o waenga rahi. Ehara ! kua lata te pane, kua whakawhirinaki kite taha otc rakau. 'Ka talii ka kowheta le liiku ; kowheta rawa ake le liiku, kua marote.taura o waengaralii. Katahi ka kuinea nga taura erua. Eliara! kua piri ki "nga rakau. Ilcoi auo, oraora kail ana, ko te liiku kau. Katahi ka whakafika nga tangata hapai patu —Kliara ! tukituki kau ana, auo he kioro e inau ana ite tawhUi whiikarualapu. Kihai ano i taro, kua mate, na te patu tetalii na tc taura tctahi, lieoi ka niate. Kataki ka tae te rongo ki uga iwi katoa nana Purahorua i tuku mai kia haere atu ki Tikitapu kite titiro. Ka talii kohuihui mai, ka titiro rapea ki to ratou ito e takoto ana e tahua ftlttnahanaha. Ano he tohora kei te akau e takoto ana taua tupua nei. Ileoi ka tangi i konci te Ho a te iti, a te rahi, ano te mangai ot« tangata mete ia wai e tangi ana te uniere. Ao kau ano te ra, kcialii ka whakatika te liuuga ra kite haehae ita ratou nei ika. Haere rawa ilio le kai nei te MiraTuatini mete kuku-moe-toka, mete niata whaiapu, mete mata Tuhua, mete- waeo, me te kiripaka. Ehara! ano tc mahi a.te ngako mete ngako poaka nauo. Tau mahi ra c munavia-luaiohili. Ara i te mea hold e kai lonu aua i tana kai nei i te tangata i uga tau kaioa, kaore hoki ana tau e kui, kaore ana tau kotipu kaore he lie ngahuru tonu tana, i te aha hoki, i te hoki putuputu tonu ole lira o tetalii whaitua, o tetalii whaitua ; na reira ka liiakona tomi tona puku ite kai, ha.inga auo te kai'ho atu a tona rangatira, a Tangaroa niihi 11a reira kanui te ngako. Ka haehaea le ika ra, haere rawa ilio ki roto ki tona puku c takoto ana rapei te kai nei te tangata, ka kitea i reira te wahine, tc tamariki, le tanc, nga kakahu ano, nga rakau ano. Ko tetahi, 11a le komenga mai pea o nga ngulu ka tapahia mai etahi o nga rakau me nga tangata ; kei tc mea pea'i liamama tonu te walia, lieoi, waiho tonu kia lyiarc ana le mangai hoi, 111 atc hau tonu pea ole koro ■ koro e lioro te tangata ki rolo kite puku. Tenei ano hoki, kei te lira i hoe i te waka i tae atu ki Tikitapu, ka tae atu kite tauranga te kitenga o Kataore. Kua puta iho ite ona, kua makerc ki roto ki le wai, heoi ano, haere waka tonu ki roto kite puku. Ko uga tangata ko te waka pau ake. Tcna ko te kai nei ko te kalni waero ko te mawhiti, ko te topimi. Ko te aha, ko te aha uga kakahu ki roto i tc puku, nga rakau, lie taoroa, lie tokotoko. lie totaha, he hoe, lie tata, me era atu ka rupeke te tango aua taonga ki waho—me nga tupapaku te (anu kite poka, Ka talii ka haehaea taua ika nei. Ka tahi ka lutua kite taha, ka kainga pau ake tc kai kite puku. Ileoi ka haere tc longo ki le rangatira o taua niokai nei, ka tae atu kia Tangaroa Milii, ka rongo—" ICaa! kua mate tau Mokai." "I a wai■?"-—" Ia ngati-Tama." Heoi ano ka pouri te ngakau o Tangaroa. Milii ki tana Mokai kua male nei. Ileoi, ka waiho tenei hei take pakauga 111 a Tangaroa Mihi ratou ko taua hunga, a tupu aua tenei. hei take kino 111 a nga iwi katoa. Ileoi ano.