HAERENGA

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 2, Issue 50, 21 November 1850, Page 3

HAERENGA

Ote Tino-Kawana o Niu Tireni i Akarana, ki Taranaki, ma Rotorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1849—50. [He roanga no te "Karere" o Oketopa te 21.] Tailci, Tihema te 20.—N0 te rima i oho ni, tukua ana nga teneli, no te 0110 o nga liaora ka liaere, Etoru nga macro i liaere ai, lie puke raJiuraliu kau ; niarama toim le titiru atu ki nga wlienua o ko alu i tc ckcnga ki ana tamatH;"~ Kopurepure m/ii/auanga iuqUi raKaii i rolo i nga awaawa, i le foa o te ara i whakarerca atn ra. No te whilu o nga liaora ka tomokia te ngaliereliere o Mautcre ; ko Te Arakiori te ingoa ote ara, he kino pea, he uruurua i huaina ai. lie u\i karcao kau laua ara ; koromeiigenienge toim, taulau touu; piko tonn te tangala i te liaerenga. B watea ana tetalii wahi ole ara ile toniofcanga, olira, ko te roa o te ata e kino ana, e takitahi te liaerenga ki laua wahi. Hetauhou a matou tangala ki tenei wahi; te men i kilca ai tc ara, he mca whawhati nga raurckau e te hunga haere i mua. Me whakaaro ana te liunga koraha o konei kite whakatu i etalii tohu, kia kitea ai nga ara e te linnga hacre i mnri iho, ka pai; he maha lioki nga ara peka, a, ekore te liingata Maori e inahara kite lia rakau, ki le whakaara toim mo nga himrahi,

He niea mehamchitchaerc i roto i to ng.ilicre o Niu Tircm ; engari, 111.1 ng.i kai koliTkohi ]>ua, rau-rekau aha noa, ka paingia to haer°nga i rcira. Bngari ko te humaric mai o 'TSTfgahcre ua tiruhi.i atu, me alia e taca ai ! Ko to hitawe o nga rakau, ko tc manga o 113 a ran, ko te ma, ko tc hgangana, me era atu -oima, ano te pai ! Ko te mano tu.mriitri o nga inaiiu langi ata, e iiekepekc ana ki nga manga rakau, .1, " Whakaahii rei ana" ctahi ki nga puaka o to loromiro, o te akcrautaugi, ekore ianei c ahuaieka te ngakau ? Kua tokomalia te tangata ki tc korero i te rcka o te tangi 0 nga manu oenei Motu •, he kupu ahate kup.ll in a tc taringa ano e whakarongo ka matauria to painga, Ko nga maim ia, ckore e kitca ki to ngaliere-tuauriuri, engari, ko nga paciija rakau 110110 ai. tatangi ai ratou. Ko tc keketanga o te kaka, ko to nguiiguriitanga o te ku • kupa, nga mea o rangona ana ki wacnga wao ; liauuga te kotcte noa o nga ngutii o te powhaiterc. I'ai tonu tc alma o nga rakau i tc thohanga i tawhiti, tcna ko tc tapokoranga ki waenga wao, ckorc nga kauru o nga rnkau c ata kitca atu, engari ko nga take katt, ko nga mea taulahi, ko nga kohukohu, ko nga whare ngarara me era atu otaota. Otira me nga lohunga titiro ki tc otaota era liui kai e tango - tango. Hkorc c puta ilio tc ra kite ngaherchcrc; ko nga hilii kau c pokapoka ana i nga liriwa kau o nga puaka. Pururii tonu nga manga, me nga ran ; araia putia ana nga ka ■ pua o tc raugi ; a, ana haerc i roto i tc rakau, c penei ana me tc ntarau, i tc ra ano c tu tonu ana—i tc putanga ra ano o te ra, tae noa ki to torcngitanga. Haunga ano tenci kino ka oti nci te wliakaatu; e tau ana te liauiuaku, inc te mataotao kite tangata ; liaere mai (u inakuku o tc ara i tc toto o tc rakau ; hacrc mai hoki te palickcheke, ahakoa paki, ahakoa paroro. Ko te mate wai i te roa o te ara ngahcrchere—nni atu. Kia poka tc ara 11a rung .1? tonu i tc kaka, whana atu, whariMflu; c welii ana hoki ki tc kareao ua deke awaawa. Mawai koia te kareao, rao ko te aka o nga" herchcrc-tiiauriuri e wliakaaro 1 B taca ranei te wcivctc nga whiwhinga o era alio? Tena tou lianga ! Aim ilio, aim ako, takalakai ko, lawercwcre ke, engia ano lie kupenga e tataia ana e nga manu o te wao. lie iwi lohunga tc tangata Mauri ki tc wliakalakolo ara, me lie mea c whakarerea ana tc whakakopikopikoliacro. a ka whakamarokia nga walii e pai ana ki tc whakalika torn/. Otiia, katalii ano to tangata Maori ka marama kau akc ki teia litcnga ; kihai ratou i mahara i mua ai, he ara roa, te mea c whakariroiakctia ana, ki nga noninga maha. Ko tenei, ka matau haere to tangata Maori kite ivliakalakoto ara, c kite ana hoki i o te Pakeha. Ahakoa mania, ekoio ano c lika tonu nga ara; c kitea ana e nga kaihacre o Niu Tireui, he ora kopi—ko, kopiko tonu. Otira, e puka kc ana aku kupu ; tc mea i anga ai, i korero i tera, he tara koro 110 maton i te hacrenga i tenet ara, mchamcha tonu hoki. Me hoki kite korero :—I mate tonu malou i tc wai ; he takitahi noa atu nga wai o tana walii, i runga kc hoki inatou i ng.» taukake o hacrc ana. Ko te ilcuhcu tc tangata o malou i lino hiainu ; i nga hckenga ki nga wharua ka rerc atu rao ko te tahu, me tc oko kite ringa, lici ulu wai j otira, he inulm noa ta raua, kahoic kau he wai o ana wliarua. I tc tckau o nga haora, ka tac atu ki tctahi rcpo ; tupono pu ki tc wai ; nohuia ana taua wa!ii, kohuclia ana lie ti, kai ana i rcira. I tc tekau ma lalii ka hacre. Kihai i ro.i e haere ana, ka kitca e talahi, kua he, e haerc ana i tctahi ara pokaiioi. I tc liiku rawa o to matou lira te tangata i kite nci kua helie, a, tae rawa akc ia ki nga mea malamiia o tc tira, kua roa kc te haercnga kite ara lika atu ki Patetcrc. Ko Tarawaru te kai-arahi j—ko tc tangata ia i.vyjiakatutu i tc piieliu i te nolioanga ai ki Ilaur.iki. ' No Rntoriia taua tangata, ko tona kaing 1 i te ' lalfu o tc rnlo ; poka pn atu ko taua kainga ona i tc huarahi e haerca ana c malou. N;i laua korokc i mea, c matauria putia ana c ia era uahi. Tc popoianga o nga tangata kite tawai i a Turawaru, auo ! hare he wairua u teia. Tolic tonu taua korokc ko tc ara ano ia ; whakatakarhi noa, no te mea, ka awanganga nga wliakaaro o nga hoa hacrc, kite lika, kite he ranci o tc ara e hacrea ana. Ko matou ia, i wliakaaro, he ara ho, a ko tc putanga o lain

huarahi, kci to wahi i tomokia mai ra ; ko ia anake i tohe kite tika o taua ara, ko matou kaloa kite whakahe atu. No te tangohanga mai o te kapahu, ka kitea e he ana te haerc, a, whakaac noa te nanakia ra ki tana mahi poauau. Karaugatia ana a Opita hei kai-arnhi, kits hacrca hoki tenet ngahere e ia i te taua o Hutorua i lima ai j no te ohinga tc haerenga o Opita i konei, oliia, cngaringari ia i te korokc i mea ra, e malau pu ana ia ki enei wahi. Ka wahi te tekau ma run kite tahi o nga haora ka tae matou kite taumata o Hau-unta-tiki ; kei reira etahi rakau i pania kite kokowai ; e meinga ana, kei taua wahi, ka rite te lakiwa ote ngnhercliere. I noho iho matou i konei, ki te tatari i tcra hunga e haerc mai ana ; no te taenga mai ka whakatika katoa. Ururua tonu te ara, te ata kite i te 'otaoia ; amuamu tonu nga tangala i te taimaha o nya wahanga. He mea ano ka ngaro noa iho tc ara, npi tonu i te rakau kurupopo, a, tirotiro kau ana kite putanga. Ko nga wahi i para, i toro i te ahi, kah„ tonu te tupu o te hum, te matauria te awhio-haerctanga o te ara, o taua wnhi. Ko to matou kaumatua rangatira ki mua haere ai; ko ia tonu hei rapu ite ara ua he matou. Haere nci aTe Heuheu, a— waea noa nga wae ;i te wahanga ote wha kite rima o nga haora, ka tuku nga turi ki raro, i te taha wai. " Hoatu" noa ana—ta te ngenge pai hoki te korikori, te aha ! Te'taea te whakarcre ia ; whakaara tonu i nga tencti, moe tonu iho i konei. No te nohoanga o Te Heuheu ka puma te paipa, ka tatari kite putanga mai o nga tangata kite whakau ite ahi. No te taenga mai o nga kai waha, ka whakamatamatau noa kite tabu, a, te u wawe. Ko tc tangata ra tiic tana paipa kite tumu rakau noho mai ai j e kotcte noa ana nga ngutu, ki teuei, kitera, mo te mea kihai i kakama kite taka kai mana. No tc hoatutauga o te ti, ka maiangi nga whakaaro, ka hemo te matapouritanga, a, ka urn ki a matou e hangareka noa ana ; pongere te paoa ote paipa, mete ahi kiano i ngiha noa. I mea matou, jio (era ano tenei e tae atu ai ki Rotorua, erua ano te kau ma whitu maero o te takiwa haere atu i Pa'.etcre ki Rotorua e ai ta te Pihopa, a, e rima nga macro i haerea mai i nanahi. Tekau ma rima, ma ono ranei macro oto matou haerenga i tenei ra. Te holioro ai, he taimaha no nga tangata, ko te henga kite " wao iiui o Tane," mete nohoanga noatanga ite ra ano i runga. I tangi nga tangata kite mamae o nga tuara, mete waea o nga waewae ite pehenga o nga pikaunga. Ko te rongoa mo tenei mate, he ahi. Ka tahuna, a, u—- te mura, ka whakapaea nga wahi maniac kite taha ote kapura. Eai ta ratou, no tc putanga o te werawera ki roto, ka korokoro, a, ka " haere rate naua," mutu noa te mamae. Marite kia pera, i kaha ai i te aouga ake o te ra te whakaeke i a ratou, " kci rnnga—kei te toropuke," whana atu noa. [Tcr.ialu tcroanga.]