HAERENGA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 2, Issue 44, 29 August 1850, Page 2

HAERENGA.

O te Tino-Kawana o Niu Tireni i Akarana, ki Taranaki, ma Rotorua, ma Taupo, mete Tai-Tuauru, i te Raumati o 1849 —50. [He roanga no tera kua taia.] Hatcrei, te 8. —No tc 5 o nga ha.n-a i nuirangaai. Ite tuhunga ote kai ka rere matuii ki nga wai o Hauraki kaukau ai, kia hcmo ai te pawerawera o o malou kirika i te ngaunga o te waeroa i te po. Pari rawa ake tc tai, ka taka kite ina o nga liaora. Te taenga ki Opita kolaht ano waka i manu o nga mea etua i whakaiitca ta mo matou ; ko le rua i takoto ki uta, le taea le to. Ko te hokinga tenei o te waka o Kauivaeranga; tc utii mo tana waka 8 heieui, G ivliiri tupeka. Kotalii kele par./" 1 rcka i tukua kia inatou e nga tangara o te | waka, a, heoi ra ano nga ntu mo te waka me nga riwai, ko nga ntu ka oti nei te whakahua. Tukua ana te poli ki-i hue, tokorua o matou i noho ki tc korero ite waka. Tc mea i roa ai te korero ino tenei waka, kaliore a Te Aino i te kainga ; me he mea, i rokohanga tana rangatira ki Opita, ekorc ano pea e roa te whakaritenga, ko ia hoki te tumuaki o taua walii kainga. Uoa uoa e korerorero ana, ka whafcaac a Opita, me nga lioa tokoono kite liaerc i a matou. He kaiaka kau a Opila ratou ko nga lioa ; waihoki lie liunga langimarie, he liunga malii, pai ke ake ta ratou malii i era atu tangata e haere ana i a matou. Kiliai i ata rite nga korero mo te ntu, ka tonoa c matou kia haere'; te mea pea, te whakapakeke ai taua liunga, lie whakama i a Te Heulieu, note mea he rangatira whai mana ia. lie waka tere kite hoe, a, kiliai i roa ka tae matou ki nga ngakinga o Putakiua. Pai tonu te alma o tenei walii, i te hoenga mai. Kua u noa niai te poti ki tenei wal-i, a, e lahu ana nga tangata i te li, liei wliakaora i a matou kite haere. Ahua inaka ana nga tangata o tenei kainga ; ko Whakareho te ingoa o te rangatira, hitawe ana, haere mai te roroa o nga paihnu, me lie waro le alma Tukua mai ana he waka mo matou e tenei tangata, mete kai hoe; te patunga atu i konei, a, Moki, no te 5 o nga haora i u ai. Te mamao o tenei walii haere atu ki Opita 20 macro. E pera ana a Moki mo Putakina, he mahinga kau na nga tangata, tino iigahuru te liunga noho ki tenei walii. I [ noho matou i konei itc ratapu. f'aki tonu te rangi, otira, ahua paroro mai ami tc rangi. No te inumanga i te ahialu po ka maliara ki " nga makau, me nga puhi." No tc haerenga kite moe, ka tahtuia he tupeka, kia mate ai nga waeroa ile paoa, K ahua kc ana pea tc waeroa o Ilauraki, inahoki kiliai i mate i te paoa tupeka—kahore ranci, i whakatakariri ratou mo te tahunga o te tupeka,' a, tino ngatia ana matou hei utii; kiliai i moe, a, ao noa i taua mea nanakia.

Te Ratapu, Tihema tc 9.—Paki lonu te raj ngi. tikaka ana (era. He mca kope nga tuna ma matoii. Katalii alio au ka kite i (ena tit tuiiii mute ika ; lie mca huki kite takakau rahurahu, uaho o nga tuna, he meatakaiki te rau rekau ; ka maon, ka kai katoa, me nga taurekau hci kinaki. Kite tatigata Maori lie kai reka pu tcra ; otira, kihai i ata icka ki tc Pakeha, i tc momona o nga tuna. I te tino anaten, ka karakia matou ; i a Marakai te kaut wliau, i pai te uliakaliacrenga o tckupnotaua kaumatua. Muri ilio o tc karakia ka piki a te Kawana kite maunga, ko Hmmona, ko au nga hoa liaere. Ko Te Papa te ingoa o taua maunga, kci tua atu o nga kainga, te mamao atu o tc aiva lie £ maeio. No te ekenga ki runga, ka tuarania te litiro ki nga kainga katoa o reira -, ka kitea atu hoki nga kopikonga u Ite awa o Ilauraki, i Waiharakeke, a — Kauwaeranga. E kitca atu ana a Piako, he mania

nui taua wahi, he tapokopoko. He rarangi puke kei te tahamarangai, i te takiwaki Ilauraki, haerc otu kite akau. He rarangi puke hoki kei te laha marangai o Piako, haere atu ki Waikato. Ka takoto te wharua i waenga puke a Patetere, inahue noa mai Matamata. Te mamao atu i nga wahapu o nga awa 100 macro. Khar a nga wahi o Hauraki, haere atu ki Piako, he repo kati, a, kia nui noa atu te main ka miiniti nga wai o aua wahi. Engari te taha niatau o Hauraki he wahi pai, e ahua pai ana te oneone, a, e mimiti ana nga wai i nga manga o taua wahi. He tino awa ctahi o ana mr.nga, ka rere atu i Hauraki, a, aki noa ki nga mauuga. Kihai i rite te whanui ote wahi i ivaenga inaunga i te taha matauo Hauraki i tc kopikopiko o tc awa ; he mca ano ka tu mamao atu, he mea ano, ka tuku tata nga puke kite parepare ote awa. He nui te rakau ki tc wharua o Hauraki, e papai ana hoki aua rakau, e whakauru ana te kauri, te to'.ara me era atu rakau. E mea ana au etoru tekati macro te roa o taua ngahereherc, 8 maero te whanui. Ka rere atu i Hauraki, a, waho atu o te kainga oTe Tapa. Ka mutu mai te ngahere, ka taa ki nga wahi reporepo, he motu kau nga rakau ite taha awa. I kilea atu c matou te keokeonga o Tongariro me era atu puke, i Waipa, i Waikato ; i kiteaatu hoki te tai Tuauru. I tangohia mai te kapahu a Haimona hei tuhi i nga mauuga, n, tuhia ana i reira: —no Pirongia, 203° ; no Maungakawa, 195° j no Tongariro, 103°; no Maungatautari, 339° ; no te kainga o Tapa, 3'ls° ; no Kauwaeranga, 339° ; no Taupiri, 3373 30'. Ka mutu, ka heke iho kite kai. Manei, Tihema te 9.—No te 4| o nga haora ka maranga. Tini oneone ana te waeroa, me era atu tohu ua. Otira, e mau tonu ana te paki ; tac rawa akc ki tc ono o nga haora, kua mutu te kai, kua oti te whakaratye nga putca, kua oti nga waka te uta, n, ka tata ka manu. Owha ana maua ki a Penc Rawhi i konci; ko tona hokinga hoki tenei, ckore te poti e puta ki roto atu i te papaku o te awa. I ms, nga waka Maori maua. Mehanieha touu tenei wahi, he takitahi noa atu te nohoauga tangata, ko te ahuaiao konei, e rangatira ana. Tc ata iho, a, tetaha noa te ra kihai i paliurc atu i te inaunga o tc taha niatau o te awa, a Te Aroha; ka haere ake te rakau i te take o tenei inaunga, a, eke noa kite tihi. He pukepuke kei nga taha o taua niaunga, pai tonu te ahua ua tiiohia atu. Tu mai ana i roto atu, i te taha whaka-tc-Tonga tetahi atu inaunga teitei, ko Te Aroha L'ta te ingoa o tenei, kihai i ata kitea atu tera. No te tino awatea ka whakau kite kai, he mania taua wahi, ctu ana i reira te totara kotahi ; tuhia ana o matou ingoa me tc tau, ki taua totara. Kihai i pahika te haora, ka hoc, a, i tc wha o te muri awatea ka u ki Mangawhenga, he motu-rakau kei te'kongntu o taua civa. Puru ty>nu te rangi i te kapua, kihai i roa, ka, ttftoia te kai nei, ate ua; kakama tonu teVfcthakaaraara i nga teneti kia ora ai itc ua, a*e po, Ka oti nga teneti te whakaara, ka tuku kite kai, ka mutu, ka haere te Kawana, me au, me Whakarcho, ratou ko iiL'a hoa kia kite i te kai nail ao tuna, ara te wcrohanga. He mea whaka-, noho te hoia kite pito o te kaho, te roa o te ' kaho 8 pulu. Ka waiho te waka kia manu haere ana, a, kia puta kite rua o te tuna ka werohia kite hoia, ua rokohanga etc kaiwcro, ka karanga akc ia, " ka tu ! ka tu I"—i reira tata ka pekea mai e tetahi i te waka me te matau mango i te ringa hei to ake i tc tuna. He mca ano, ka ngaua putja nga ringa o te kai-nanao e te tuna rajnhi. XtejyjtjlsbilPfi* haeretanga i tc tuna, kjf whakaiiua te tangata urungi i te waka, i tenei karakja— ,_ -^ " Hei kai mau tc tangata, / / ' Makutn i a kqe, mihara i a koe. Kei reira tou whara, Harahara allua, harahara ala, I paki ai koe, i raua ai koe nr, Niho koi tars, kia u to niho, Kei tc tai timu, kei tc tai pari, Kei i a Rangiriri—hau kumca, Nau tai, nau ka anga atu—nuga atu; Nau ka anga mai—anga nisi."

He rilei'gn no nnniuta (cnei, i le nohoanga o (e tr-ngata i te kuaretauga ; ko Icnei kua uhnkareica tera, lie mca hoki ka tat mni k tenei wlienua nga Miuita o tc pono, ki tc kawe mai it« Kongo Pai. Kihai i whai tuna i tenei ra, aliakoa le whakahualanga o taua karakia. Kotalu ano tuna i tu, otira, he niea whakaliara tera : kiliai i taea te to ake, no te paronga ote iwituararoa ka riro ake. Ite aliinlii ka nui haere te ua, a, ka ahua kino mai. Kihai maua i mahara ki le iaporina hci hipok' i nga kai, i whakaaroa he raumati, a, ekorc tc i ua e nui mai. [Kci muri le roan 34.)