KO TE KARENGA HAERETANGA O TE TANGATA MAORI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 2, Issue 42, 1 August 1850, Page 3

KO TE KARENGA HAERETANGA O TE TANGATA MAORI.

( Kite kai-tuhi ote nupepa o Whakatu ) Emara—Ka tukua atu ki a koe aku korero mo nga tangata Maori kia ata kitea ai etahi o nga tikanga kake haere o enei wo. No nga marama o Hurai, o Akuhata, i tauhoii, ka kitea an ki Waikato, ki Waipa, ki Kawhia, a, ki nga tahataha katoa tutuki noa ki Taranaki. I whakatika nu i Akarana, e anga ana ki \Vhan«amii. He mea whakainaharn ean enei kumi i taku mutunga haerenga ; kiliai hoki au i tuhituhi ite mea, c haere ana ite ara. 1 tuhia ai enei mea ki ata matauria ai e to tokomaha nga riU-nga o te tangata Maori i te wa c nohoia nci e taua. Ko enei korero whakahaerca anu e nu ki nga mahi whemia —ki nga mahi kainura —ki nga mea o roto o te wharo Maori —kite mauranga o to tangan kite kahu Pakeha —kite mahi whakapai i nga tinana—ki te mahi ata tiaki ite turoro—i te mate maori, i te mo'u, i te wcra, me era alu mamnc —kite mahi aroha ki nga wahinc —me te mahi korero pukapukn, me era atu mail; pena.

Ko te main* nil witi, mete linng.inga kite paraoa kua tino riro i tc tangata Maori i nga tau kua palnire ako nei. Me he mca, e tairo ana nga Takeha o Akarana kite loUnmaha o nga kai hoko toronaihi, ki nga kai hoko mua, ka mahara ratou ki tc nut haere o te witi e mania ana e te tangata, ki ia walii, ki ia wahi. E nta kitea ana to whak uiruhanga oto paraoa kite riwai c nga l\ikcha e haercro ana ki nga pa Maori. I kitea e niatou te kainga o tenci mca, o tc paraoa, i te hacrcnga ' tauhou. Po torn c hoe ana t te awa o Waikato ka tac atu an ki Kaitotche. E lata ana ki tc tvahapu o Wjikato tc tauranga waka o nga tangata hacre ki Akarana kite hoko, mo tc bunga Kaerc mai i reira. Ko te Ahiwcra, Mihincre o tc Hahi o Ingarangi, te kai tiiiro mo tenei pa. I haere mai an i roto i nga taflgita 0 K.iitotelie i Akarana, kotahi o ratoti c haere ana i an, a, Whauganui. Erua nga lioilio i arahina mai i Akarana i roto i a niatou, I mia he witi i tenci tau, otiia, kihai i pcra te malm, mete ruinga i tauhou, e warca ana nga tangata ki tc whakaara mira paraoa, tc utu o taua mca .€330. lie mea whakarite tenci mira ki o Marikcna, no tc whcuiia Wiwi nga kohatu. Kei te rua o nga papangao tc whare papa nga tiui mea o tenei mira—nga takawe, nga wira, nga aha, n,'a aha, aim iho, aim akc, ripeka mai, ripeka atu. Ko nga moni i utua ai tenei mira no Akarana he mca hoko kite poaka. No Marikcna tc tangata i hanga ai tenei Mira, ko tona hoa mahi no Ingarangi. 1 kitcau i te paraoa o Una m'ra, ki toku whakaaro he paraoa pai. Na nga tangata Maori nga wai i keri j i pakaru te wai nui i te ivaipuke, ile a'a o toku tacnga atu. Kite mca ka pai tc mahi o tenci mira ka kike a Kaitotche, no te mea he wahi pai tcra mo nga witi tuku mai o Waikato, o Waipa. He mira wai ano liofci kei Rangiawliia, I tino whakapai ate Kawana ki nga mahi o tera kaiuga. Tukua ana eia ki njn tangata he par. hi, he rakaraka, me nga hoiho erua, me te Pakeha whakaako i nga tangata o reira ki te parau.

I takn ucngii atu ki Kaiioic'.ic e liuri noa ana njn langata i te witi i nga luiri lingaringa, he k.-ii ia nit nga (angati liaore hi te Ittit, c ma K.iitotolie Jina to ha icij'a. I'. r3ranga cna i te kpto c l>iiki pna i te tun i, i la.'iii taoiiga a'.u. He mea pokopokc nga parao.t, m te maoatanga ka ttikna ki tctabi waka. I t.iku nhnkatikanga mai i reira, nmua ana nga. rohi crua iinku e te ivahhio o tet ihi tauata o tmapa ; lie inea tiinu ki tc irnmi Pakeha. I pai era k.ii, hot oki tc ara. I liomai lioki c Una tangata lie koko iti, lie psihana, lie hinn poaka i te ponnamn mete parai, liei me i kai inakn ite lioenga i nga awa! I liono te kai 0 tenei rangatira i tc puioa i takn nohomga ki lana pi. No te haeronga atn i Kaitotelie, ka eke an ki tetalii waka, miksrt ake nci, n, wiki noa k 1 113 a a\v"» o Wnikato, o Waipi. Kiliai alian ' nta kite i te nuinga, i te itinga ra nei o te witi o tenci tin, na 113 a pircparo o te aw-i te nta kites ni e aliau nga makings. Kiliai aim pea i ngakia nga tahntaha o nja ana, kei tawliiti pea nga mara, n:e 11 :a tah.it-ilia atn ki runga* Ko nga mara o teliunga noho ite 1 aha akan, kei uta ngi mira, kei n,ja wai rakan. Kngaii ko tc tohn o rga mahinga iviti i kitea e alian, i tenei niarn, i tenei mara, i nga tahataha o \V:iipa, c liaupn ana nga witi o te tau kua pahnre. Kiliai i rar ihi aui kanika, kia ngahiiru pea o era ka rite kite kanika kotahi i nga mara o Ivoterangi. 1 tn.a awi i tc takiiva atn o Kawhi 1, ki Taramki lie imha nga witi i kito.i. I te kuinga o Waipa, ka whakarerca te wak.i ka (mere mama ki Kawhia tntotaki noa ki tetalii tangat.i, 10.1 J.i ana niaton ki tona whare kai ai. He mira nuj takn i kitea ai i reira, m tana tangata ter.-: mara witi. I takii tacnga ki tona wliare 1 kite an i tetalii m?a i ruaga i tana tepn, me te piraon. Vi ana an kite wliai paraoa i a ia. Tomo a'u ana ia ki tetalii wh ire tangoliia mai ana nga parao.i p.ikeioke, 110.11.1 i ana e ia nga mea etom, ho.itn ana e aliau he heroni.

Ho men pai kia wliakanru to p.irnna kite riivai lici kai ; nic lie mca i i, c [iai ana to horoi i ngi ua pokepokca, ka t/ka *-.i-------hai in.ma i kai rolii i le talia o Taranaki; cngari, lie korovirori, lie taro Maori. He kai pai lew tc taro Maori, e takitalii am tera ki nga tahatalia ki raro atu o Taianaki. Ema nga niiia paraoa kei te talia tonga p Taraniki, no Ngntiitianni aim m'ra ; otira, i paknrn. Kkore pea e pai nga tint Mira e lianga nci mo te tangata Maori, engiri, kin w!iai Pakelia liei liuri, ka pai; e pera ana lioki te tikanga o te tangata Maori, mo te lamariiu v takoro nei ki tc men lion. I Tar.inaki, i Wlinngamii, e hokoa ana te iviti e nga tangata Maori ki tc I'ukcliu, ko ratou liei iiuri kite paraoa. Etont nga mira pai kei taone Pakelia o Taran.iki. Ko nga ivili 6 wliak.tupiiria am ki WliangAnui, e kaweu, una kite Mira o Whakaut kaliurinv.ij ai kite paraoa, «liaki!ioki tomi atu ki Wlianganni. Ka tmiata i te tmigata Maori tc lioko kail le hoko lioiho, te wliang.ii pipipi, te whangai knilii, me tc hcilici. Ki Waikato, ki Waipa, he'nui nga wahi i ivliukatokia ki telnia rakau. Kotalii walii i wliak'itokia kite rakan liua i rcira, tc nui o tana mara kotalii eka ; lie taicpa pai to tana mara rakau. Tenei «no tetalii Pakolia ko Te Tina te ingoa e nolio ana i Waipa. He waliine Maori tc hoa, kot hi tck in uga laniariki. lie ivliare pai tona, lie mara pai, lie tini ke nga rakau lina o tona mara. 1 te raumati e liokoa ana te pititi ki Akaraua takitalii le hikipenu mo te kcte ko-

talii. He nui ano hoki te aporo ki Niu Tireni. I Whanganui, he nui te rakau hua ote Pakeha. He iwi ngaki whenua te tangata Maori. V. rapu tonu ana ratou ki nga hua o tenei mea, o tera mea hei whakato ; otira, ckore e ata pai te ngaki i tenei wahi. Mcake pea whiivhi ratou kite porau, a, mcake pea pai ta ratou ngaki. Kiano i ata matau noa te tangata Maori ki te tin i atu o te mahi Pakeha. Engari, ko to te tangata Maori mahi i pai ai, he ngaki whenua ; he ho te kaheru e mahi ai ratou, a, ora ana i te kai, ko ctahi o nga mea e hokoa ana kite paraikete, mete tupeka. Ekore e ahu to ratou whakapai ki nga whare me era atu mea ki nga kainga Maori. Ko ctahi o ratou e mahi ana i nga mea whare, i nga tatau, me era atu mea, ko nga tatau Maori e whakarcrea ana, Otiia, ko te nuinja ote iwi e ahu ana kite ngaki whenua. Ko nga whare whakaara hou o te tangata'Maori e tikctike ana ; he mea ano, ka kitea te tcpu ki roto ki o ratou whare, mete whariki moenga hoki, mete turu, kahore he mea ke atu i kitea c ahau.—■ Ekore e hanga ratou ite alii pereki; ekore ratou c pai kite hanga iimere, no te mea, ekore e what nohoanga. Ki Whangapnraoa ki runga e hanga ana te tangata Maori i te timeri. Me he mea, e hanga ana te ahi ki waenganui whare, a, ka whai putanga paoa i te tuanui, ka pai pea nga tangata, ka wha> nohoanga mo ratou kite taha ote ahi. Me he mea, e peratia ana kahore ho paoa o te whare, penei ekore te I'akehae mate ua haere ki nga whare Maori, a, ckore e toretore nga kanohi ote tangata. I Kolerangi, i kite at! i te ahi rino ki waenga nui whare ko te putanga paoa ite tuanui; he nohoanga i whakaturia ki tetahi taha o te whare ; i te mutunga o te mahi ka haere nga tangata o te kainga ki te kapura noho ai, karakia ai.

E ata pai ana te lianga o te whore karakia o te tangata Maori, e pai ana te bono i nga kauwae.he meanatipai a roto, rite tonu kite rangahanga kete. Kei Taranaki nga whare i papai rawa. Kahore he huarahi o nga wahi i haerea e ahau. E watea ana te ara i te toetoc, i te rahurahu i etahi wahi j c ururua ana tetahi wahi i kino tonu, mo te tangata hu kore. Ekore ranei nga tangata Maori e tino ivhakawatea i te ara, me he mea, e hoatu ana he parau, he mira ranei, i te mutunga o ia tau, o ia tau 1 E ngaro haere ana te kahu Maori; c tango ana nga tangata kite kahu Pakeha. I nga wahi katoa o Niu Tireni, e kakahu ana te tangata ite hate puru, i te tarautetc. Engari te kahu Pakeha e pai ana mo te mahi, he iwi mahi hoki te tangata Maori. I te kai a te Kawana i te huringa tau a te Kuini, ehia ra nei ran, a, kihai i tokomaha kite kakahu ite paraikcte. E tango haere ana te tokomaha kite kahu Pakeha. Me mahara Utouki nga mea e hokoa ana e te tangata Maori, nga kaipuke, nga aha, nga aha, a, ko reira kitea ai, e kake ana (e tangata Maori. lie nui uno nga tikanga kikino c mau ana i te tangata Maori —haunga nga ritenga he kua mahue—hei amuri atu ka whakaatu nil i aua tikanga he e mau nei ano. Na ton hoa, Georoe Taylor, Tjs Teira. Whanganui, Manuere 1850.