KO TE KARERE MAORI. Akarana, Mei 23, 1850.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 2, Issue 37, 23 May 1850, Page 1

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Mei 23, 1850.

Kua rongo matou ki etahi hoa e paingia ana nga korero e taia ana kite Karere Maori e te tini o te tangata; kua whakaae ratou he korero pai nga mea whakahaere kite ngaki whenua. E mea ami matou, inenkc pea ahuareka te tokomalia ki tc lnalii i iiga tini luia o te ulienu.i, a. ka maramn liaere te hinenjjaio i to rapun-ja ki men i tika ai to malii ; k<> t<-talii walii lioki tenei o til matou e toll" nei—ko to liincngnro o to tan<;ata Maori kin wliiwiii ki te iii.'itauninga o iiga tini tnea pai. Ka liokin ta matou korero i tcnei walii, i tera walii, ki liua vaknu, ki kai o te wlienua, ki nga tamtam, ki iiga alia., ki

nga aha ; ki nga tikangn pai hoki mo te ngaki i enci rnea, mete tikanga oto utu mo aua nu*a katoa. Me whakahaerc ano tc korero, ki liga wa e tika ai to rui i tenei kai, i tcr.\ kai, mo tc tu oncone c pa* ana 1110 tcnei niea, 1110 tera mca. Kna rcngo matou kite kupu o tetahi tangata Maori i men, " E pai ana te mnhi nko niai o te Ivawana ki nga tikanga to ngaki whenua, otira, me he mca. e'homai aua tetahi parau kia tika ai te inalii, ka rahi ke ntn tc j>ai a te ICawana." E pai ana matou ua rongo i tc whakaaro o nga boa Maori, ko reira ata tika ai a tn:tt'>u akoranga, ko reiru tika ai te toliutohu ki nga mea e niarama ai ratou, ko reirnhoki ata whakatakoto ai matou i nga mea e riro tnni ai a ratou taonga e hiahiatia ana. E he ana te kupu o taua tangata ki to matou whakaaro. Me he mca. e wlmkaae ana n te Kawana, kia hoatu he parau ki nga tangata katoa e inoi ana ki n ia, me hua mii i Ilea nga moni liei utu ? Ko maua, ko te Pakeha, e boko ana i tc parau, 1110 nga whenua, a, haunga te parau mo nga whenua, o liokoa ana te tini o te pukapuka ki nga utu nui, kia ata matauiia oi nga tikanga papai 1110 te malii, No aua pukapuka ctahi o nga korero c tukua ana ki a koutou, lie mea kohikohi haere, i tenei pukapuka, i tera. Ko aua korero e whiriwhiria ra, e t'liii nna ki tcnei nupepa, a, e tukua lioatia ana te nupepa ki a koutou, hei ako, me korn ra nci e whiwlii ki nga mca e tika ai te ngaki ite whenua. Mo he mea, e whakarongo ana tc tangata ki nga akoranga o enei pukapuka ckora e roa, ka whiwlii ki liga moni hei lioko paruu, me nga hoiho hei to i taua parau. Tenei alio, tenei korero: Kua mea a Pirinilia Arapofa tc lion n Kuini W'ikitoria, kia whaka'.uria he kai ki Ingarangi, kia ata kitna ,'ii liga kai o tenei iwi, o tera iwi, i nga iwi katoa o te ao. Ko te niarama o Htme. i te tnu 1851, tu ai tenei kai; i ai kia roa. be mea k'a ata tae ake<jf i Ingarangi nga mea, o tcnei iwi, o tera iwi. Kel Ranana, te tino Pa o Ingarangi te wnhi etu ai tenei kai. E meinga nna he nui te utu e hoatu ana ki nga tangata nga ratou nga mea pai. Kua mea te tini ote iwi kia uru ki tenei mea nui, ehara 1 te rapu ta ratou i te moni utu mo nga mea kowe ntu, engari, ho whakakile i te kai, i nga mea, ko. o tona whenua, o tono whenua. Kua timata te malii o nga iwi o enei moana.kna mea to tini kia uru ki, tenei kai whakahara, kia uru ki roto ki nga ma no tunii rinri c haere ana ki taua matakitakilianga. Ekore ano pea, e kahoro te mea o nga Pakeha noho ki Niu Tireni; ka whakaaro ratou kia tae atu nga mea ki Inznrangi, 1110 kore ranei o riro tc papa i etalii o nga mean tukua atu nnae raton. He nui te whakanro o nga tangata o Ingarangi ki nga mea o to tangata ATaori —ki nga kakahu—te kait 'ka, to repa n:n era atu kahahu ua puputii to whatu. Te liai'i whakairo, te tao ranei, me era ntu pa'u; te waka whakairo, te knp'ira whakairo, me era atu mea ji -nei - te mere, to hei'iki, mete kuruponamii, me era atn mca penei. Oti, liei miiri rawa koutou ranei P Ivaua etalii mea 1110 koutou e whaknkitea ki taua kai ? Kaua nga hua 0 to kot'tou alinwhenua o whakakifea—ta koutou tobungatmga ra nci ? Engari me whakakite. E haere ana a te Kuini me tana wlialiau ki tenei kai; e haore ano p-a te tini o to rangatira o Ingnrangi, o Oropi atu. Ko nga tangata maori i Rana«a pea ka haere ki tenei kai kite niatakitaki 1 nga mea tuku mii i to ratou kainga tupu, Kaua ra e mea, tnc haere kail ratou. engari me malii atu e knutou kia hari ai o rat 'U ngakau 11a kitea nga mca liuiiui, n«.Ta mea papai lioki o Niu Tireni. Ehara i to mca, he roa 110 a atu te wa e ma'iia ai enei mea, ka liuri ta'n niai te tan 1851 mo konei, kia kakania to koutou mea. Kua oti te ta ki tetahi o nga nupepa o Akaraea, a te " W'hetu 0 te. Tonga' 1 nga ni'-a e paingiu ana ; v. taia ana aua mca ki ten"i nupepa kia ata niatauria ai e koutou 1110 te hiahiatanga kite tuku mea ki tana kai, mo '<• liia'-ia raii' i o te tini ki tu lioko ki liga Pakeha o konei liga tini Ufa e pait'g : a aua

NOA MRA O NIU TIBKSI.. He muka —he muka haro, he korari hoki. He ngolii—he ngohi paka, hei te whapuku, le tawatawa, te manga, le kahawai, te kanae, !i! parore, te araara, te raumarie, te maomao, te kolieru, te pakurakura, te pakirikiri, te aua, te molii me era ngohi, kia ata kitea ai nga til ngolii o Nin Tireui. lie kohatu —nga mea lianga i te lino, i te kapa me eta adu mea pcnei. lie kohatu Maori—te pomiainu, me era atn kohatu papai; te kohatu keri noa mai, me wliakamaenene tetahi talia kia ata kitea ai te kakano, hatinga te mea lianga e te (angala kite mere, kite hiea wliakairo. He rakau —ko etalii me tango mai i te mea poro, kia kotahi taha me warn kia ata kitea ai te' kakano ; liauuga te mea lianga kite pouak- uhakapaipai, mete tini atu o *■ a mea. Ko etalii, me tango mai ite papapuke. He oneone —le mea lianga ki tc pereki, me era atu mea pera—te paru whakapuru hoki kite kakahu tuku kite wai-hiiiau. lie wnro, he kohatu rite kite kapa.mcte tereti lie pelia rakau—lllo te rongoa, 1110 te mea hiako kau, me era atu mea. Ae kapia rakau—he kauri me era atu rakau. lie httruhuiu pirikahu—he liiako 111 c te liuruhuru i rnnga, he huiuhuru whakaiiiangu, he mea lianga kite kakahu, me era atu mea. He onetea—he one rino, kaiaihe, me era atu mea. He liiako kau—he mea tang* nga htmilmru—he mea whakapai, hei lianga 1110 tcnei mea, me tcra mea. He tupeka—lie rau whakamaroke, mete mea hauga. He wain a, he waipiro, lie pia—me mea kite pounamii, kia 18 nga poiiuamu o ia wai, o la wai. He liopa, ekore e hoki iho te pai o to kouei liopa, i nga mea o tc ao katoa. He pata mea kai—kia rita puhera o ia pata, o ia patu, tc witi me era atu pata; hauuga le paraoa, ta otimire, te taro pakeke, te pare peara, me era atu mea. He liiuu—he hiuu kua tungia, he kanara me era atu mea. He hovoi—he lioioi liiaovi, me tc lioroi wliakapaipai. He llinu liewa—he hiun tohora, he pnraoa he hinii rakmi, me era atu ; lie paraoa hauga lii te kanara. He Kikokiko—he mea tote, he mea whakamaroke, he mea wliakanauti kite mea kale 'ia. He l'ata —He Tilii. lie Talii. He Huka—he huka ma me era atu. He Moni—-lie Wuki. lle.liua Kakan —lit? I'ikara—lie lma rakau wliak iniaroke he inea viliakananu hoki kite litika ; liaungn liga lma ivliakapaka o nga rakau ole kor.iha. He mea Kapura—me era atu penn. lie Tote. lie Whanaviki—lie pungapunga, me era nlu mea. lie llalunaliu, he Kolmkohu—lie puawai—■ ko nga puawai, me mea te alum ki roto ki te whiti r.ikau maori. lie hinu Tutoka no te tohora parnc.i. lie Kolialu papai—-kei nga mea j:iata, kei to mea keri noa mai, kei te mea whakakanapa. He I'ukapiika. lie mea whikairo Maori—me e.a atu inea penei, lie k<kuhu Maori, mea ivlialu pu[iii HI. ! He Pukapnka—lie inea la e konei, no iconei nga mea i tttia ai, 110 kanei ake nga korero i roto. Ko nga nupepa o konei ake. Nga alum nll ja rakau tupu o Niit 'l'ireni. Korero Whakaatu —ko njj.i mea c liikua ana ki teuei wliakakitenga mo tulii n<;a in .0:1 i rmigii me tc tangala nana to men, me lulli lioki, le o tau-i inea —te nica i taea ai te lianga, me era at 11 ritenga. IV w.i i keria ai, i nnliia ai ia nei, me era atu peiu-i. All." korero letalii ualii e taknto ai n#n mci c kohiko'iia ana, 111 c komiii mii kia ata likn ai te takoioranga mete ki Ingarangi, ki ki le kaipuke ; ko te inea tenet e iiliuwlienua ai te lokomaha, 11a wiiai kai ti iki iho 11 .-1 niei, , hei te tahi o U.«rui< >o, 1801, k i ula i nga mea kia ata lae atu .u i iinia atu o te til nga o lana kai, ko te maraina hoki o llurae, lu'ai.