KO TE KARERE MAORI. Akarana, Aperira 25, 1850.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 2, Issue 35, 25 April 1850, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Aperira 25, 1850.

Meake pea hoha nga hoa Maori kite mahi hoki tonu o te korero kite ngakiwhenua; otiia, e whakaaro ana matou ke tetahi ia o nga tino take e kake ai te iwi o ia wlienua oia wlicntin. Ko te men nno ia e maiangi ai te iwi i roto i nga pelianga ote rawakore. Ko nga men enei i nngu tonu ai matou i whakahau kia innlii koutou kite whakntupu i nga liua o te wlienua. " Rkore e rnngatira te wlienua," c ai ta tctalii kai-tuliitulii "e ngoikore ana ki te wliakatupu ite kai niana ake. He niea ano ra e kitea ana te kakenga o te iwi e kalia kore mm kite wliakatupu ite kai; otirn, lie takitahi noa ntu era. Hie knua te inatii i te oneone, penei, kua ngaro noa iho te tini o nga iwi i tc kuaretanga, a, lieoi ra nno tana mnhi lie haere inaka i roto i te ngnhcichere ; hore he wliare. Penei, lie rapu liaere tana i te kai mana; he rapu i nga kai o te koraha, he aiuaru haere i nga knrarehe niaka o te wao. Penei ho men auo ka ora i te kai, a, ho men nno ka ngaua e te hiakai. Penei, kia liui noa ntu te walii hei rapunga haeretanga i te kai mana ; n, he mca ano ka ora ko tetalii wnhnnga o te Hapu, ko tetnb> wahanga ka nolio liiukui. Whakarerea tern, aim mat te titiro ki nga kaiuga o te kai ngaki wlienua. Tirohia te kai parau e whiowliio haere ana i tana huringn i te ' roro ote wlienua ki runga ra.' Whakavongo kite ngaehetaugn o te kanga; tiroiiia nga kni kokoti— wliakarongo ki nga hariuga o nga kai hauliake. Tirohia ntu nga kau c tangi haere mai ana kite kainga, toki tonu nga u. Aim te titiro ki ngn tini men pui o te mara, a, ua oti te titiro, kowni ra e anga mai, e men, ehara te ngaki-whenna i te take o nga mnhi katoa ?" Kua tika mai peai etnhi (angata Maori ou'i kupu, kua kitca pea te pono o enei men; kua taunga lioki etalii o koutou ki te ngaki i te oneoue. I nga wa kua torengi kite po—i ug.i wa e noho kuare ana te tangata Maori, i pera te ritenga me tenei kua korcrotin. Me nui te wnlii hei hnerenga mo te tangata kite rapu» kai ; a, i te wliiwhinga ki tail a kai, lie men noa akc nei, kihai i ata orate tangata. Ahakoa ra, he nui te wlienua e ngakin ana i tenei wa,.he nui ano kite maliue. Waihoki he r.iii te wlienua kua whetengitia, no te niea lioki, ehe ana te malii. I te orokoparaiiga o te mara, c momona ana te oneone, (ta te wni raknu lianga) otirn, ko te roanga o te mahinga ka putututia nga kai i le kalia kore o te wlienua. Me lie mea, e tika nna te malii, ka momona haere te wlienua, a, ka kalia liaere te tupu o ngn mea i ia tail, iia tan. Me whakiimoniona nga mara kite pnru ote hoiho. kau noa, punka non, te karepo noa, te pimgarehu noa, me era ntu men whaknniomonn; penei, ka pai kaere te wlienua, a, kn knhu te kni. He ritenga kino tenei, etna liaere nei te tarjgata i te wacrenga mona; ka whetcrJgina tenei walii, ka neke ntu, cngari ano te pupuri i te mara kotahi, a, me malii tonu i tern. Ko tetnlii o 'nga tikanga o te mahiwhenun, he ntn titiro ki ngn wa e mnliia ni ia kai, ia kai; he nta titiro, ki ngn kai e pni nna mo ia oneone, mo ia oueone, mete alma ote kai e whakatokia, e ruia ni ra nei, ua maea mai etahi o nga kni o wnenga. Ua oti te kokoti te witi. me tarn ke mo tana mam kia pni ni. Me wlinkauru tc kai ote mara, kin tika ni, kite mea, kn rui ntu he witi, rui ntu he witi, ekorC e pai te tupu, mo nta wlmkaaro nga mea hci rui mo muri i te witi.

Ale lie men, e ruia ana ho kelia, a, ka mi]mi ka tnten tc pirikaliu, te kail ra noi ki waenga kcha, ka uuitopu una mea i tc kainga i te kelia, a, ka 1110:1101 m te whenua i a rutou ; mini ilio ka ruiaki witi, ho niii 110 a atn te tupu, te wliai kai. Ko nga ritenga enei o nga i«i matau; ko nga matii enei e wliiwhi nei ratou kite kai; kaliore a ratou koraha, wliakaaro atu ano ko ana niara u maliia tonutiu ra. Ahakoa liui tc mara o te hunga ekore e ata pai te ngaki, he mil 110 a alio, kaliore / lie tukunga ilio ; teua ko te lmnga ngaki p;\i, ahakoa iti te mara, lie nui te tukunga ilio, e wlmi pata ana nga l-inga. lihara koutou i te tauliou kite nioni : ekalia ana ta koutou inalii kia wliiwhi ai kite 1110111. lingari ra, whakaaroa e koutou nga mea e ngawari ai te liaerenga mai o te nioni ki 011 koutou ringa. riaungn koutou, e wliiwhi raia koutou kite nioni, otiia, ua tika te ngaki whenun, ka wailio koutou lici tauira mo nga tamariki, a ua paliure koutou ka liuihue o koutou mara pai liei taonga 1110 nga tamariki. Kua oti to tohuioliu atu ki a koutou etahi o nga mea, e tika ai te ngakiwlienua; ko nga ritenga ia e pai ai te mnlii i te oneone, e mutu ai lioki te malii tipako haere, i tenei walii, i tern walii. Ko nga ritenga ano lioki ia, e nuitu a te alma lie a te tangatn, e kake ai ia kite turanga o te hunga wliai taonga. Kaliore lie rapurapmiga 1110 te whcniia 11011 koutou ake ano te whenua; cngari, ko te ligakiiwa 1110 aim whenua, me ata wliakarongo ki nga akoranga atu. penei, ekore e roa, ka riro te tikangii o tera malii i a koutou. Ua puaro a koutou kanolii, ki nga mea e whakaliaerea nei. ka kitea te pai o Niu Tireni, liei w'nakatupu ni ) nga hua o te whenua, hei whangai lean, hei whangai poaka, me era atu niea. Ua man mai i a koutou nga ritenga tika 1110 te ngaki whenun, koreira kiti-a ai te pai o era akoranga a niatou te hanga pata, mete hunga tilii. Ko reifa lioki, a a rapu ai koutou ki nga kainga o te witi, o te pare, o to oti, me era atu men wliai pata; ko reira ano lioki ata lirohiaai nga painga o tenei kai, 0 td-a kai. Tukutukua atu pea koutou kite ai i nga tini pai e aim mai ana i te malii- whenua; ahakoa poka ke etahi whakaliaerenga a niatou, lie rapunga ia ki nga mea c kake ia koutou, e wliiwhi ai lioki kite wliai rawa. Kua nui 11 matou korero 1110 te ngaki nga o te Witi, o te Pare, o tc Oti, mete : Uai; ko tenei, me korero kite Kaikarahi; lie 111-' a pnitera tarn 1110 nga mara kua •whetengitia —lie mea pai hei kai 111 a le ; lioiho, ma te kau, 111 a te pirikaliu i te 111 - , tanga, he mea pai auo lioki liei wliaka- ■ maroke 1110 nga walii o iti ana te kai mata ; Ilaunga nga ''i o te Kaikarahe hei 1 kai 111 a nga 1. oho ake o te kainga ko ■ etahi wahi me toliu, hei liuko, kia hua • mai ai to ran a. ■ " Kaliore lie rapunga mo te Kaikarahe," e ai ta tetalii kai-tuhituhi. " e nui • ana tera taru kite tini o te whenua. lie malia nga rerenga o tenei tu taru; e . wliai wai ana etahi, lie taru kalia; ko r etahi e liriki ana, lie fan ta'ii etahi, lie tail I tini etahi. lie mea pai tc rai-kiuahe he: , whakauru kite korowa ; e pai ana era [ liei kai mata, a, kite mea, ka whakamai roketia e pai ana ano. Ka rua nga tau, e ■ toru ra nei, e tupuria ana nga niara e ana ■ taru, ka niouiona ano te oueone i te mia- . 11 "a a nga kau, me era atu karareh.', <■ kai ana i waenga. Ua taeato nmtunga o te walii e whakuritea ana hei tupuranga 1110 aua taru, me huri nga tarn ki raro, a, kia rua ruinga o taua mara kite kai ma te tail "ata. Ka ruia tc kotowa 1110 te tau tahi, ko reira liuia ai kite raikaralic ririki, kei mate nga hoiho ua kai i te korowa anakc. Otiia, ua wailio te korowa, lie kai maroke, ko reira. me rui i te korowa anake, kia paingia ai e nga k.ll lioko. 15 mea ana etahi kai ngaki e kino ana te witi ua ruia kite mara i wliakatupuria kite raikarahe ; engari te mea rui kite mara i whakatupuria kite korowa whero. Ekore e kino tc nliua o te witi uaruia i muri ilio o te tukunga ote kau ki waenga tarutaru. Ki Koteratigi e ruia ana te oti i muri mai o te raikarahe ; engari, e ruia aua to witi i uiuri i te kelia. 1 to piui, ko reira kalia ai te tupu. " IS whakapaingia ana te raikarahe e te hunga kua taunga kite rui i tera tu taru. 1 te timatanga o te Uauinati hohoro tonu tc tupu o tc nei taru ; lie nui noa atu , te ivka o tenei taru ki to kau, ekore rawa nga korito i 11 ia te ngau ake, Ko tctahi 11101110 o tenei tu taru e kaliu pu

ana ua ngaro ito wai: o. j>ai nna tenei turn, mo nga wnhi whai wai, mo nga walii tiipokopok*. Ko te ingoa o tenei taru rcpo. lie Itarioiui raikurahe, ckore e ngaro i era atu tarn, karera tonu te alma ; a, ka piri tonu te kau ki tiuia taru, porche lion. Ka riu'a tenei taru, ka latalii liacre nga take i iimri ilio o te tan kotalii, e mate ana hoki ctalii, koia i tatalii ai. Ko t<; men tenei, i meinga ai, me wliakauiu kite taru ke kia kapi ai nga takiwa, a, kia tupu ako ua ngaro noa ilio laua laru i waenga E pai ana kia ruia tenei taru, te Itariona raikarahe, ki nga mara kua tawliitotia. kia pai ia te ngaki. kia kahu ai. Kite one whai wai, lie imi te pai o tenei (aru, c kalia pu ana lioki, ki nga walii e ngnrongaro ana i to wai. Kua kitea e matou tj Itariona i whakauiarokclia i te inarama o Hnrai, no te marama o iWaehe i ruia ai taua taru." He kupu enei ki nga kai ngaki o lugarangi. Otiia, e tannga ana nga lini kai ngaki wheuuaoNiuTireni, o Poi Hnkcn:kfte raikaralie. Ko te taru tenei c kitea ana'ki te tini o te walii, konei ano,j,nie nga w lienua i tawalii ati o enei motit. i\lei, pa ana nga hoa Maori kite malii i tenei taru, e lakoto noa ana nga tikanga. Kite nica. ka taliuri nga tangata Maori ki tomahi taru, ka kitea e ratou, ka poka ke ako nga utti mo te taru, i nga utu mo to wili, mo to kanga, mete riivni.