KO TE KARERE MAORI. Akarana, Tihema 20, 1849.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 26, 20 December 1849, Page 1

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Tihema 20, 1849.

Kua u mai a "Wikitoria" te kaipuke o te Kawanatanga i te 22 o te marama nei; i utaina mai nga nupepa o Poneke, no te 28 o Nohema te pepa whakamutunga. Kua lieino a Tc Rauparalm te Rangatira o Ngatitoa. I mar ore ia ki Otaki, i te 27 o Noliema, i te whitu tckan ma rima o ona tau. Nui atu te malii o nga Pakelia kite

i muka—ko etahi kite whakato, ko etahi ski te liaro mai. Kua whakaturia etahi i tangata liei ruiianga titiro i nga nuiltn, : me era ntil men o tenei whenua. hei liokohoko kite kaipukc rere mni. U meingaana ka hanga kite pepa tuhituhi nga hakukunga o te inuka, o pai ana te muka maori mo tera tu niea. "Kua oti i a te Warihi" e ai ta te nil-' pepa o Poneke i te 31 o Oketopa, i nga wiki kua paluire etahi muka ; kua tukua atu ana inuka ki Hopa Taone, a, kua mea nga Pakeha o reira, kite penei to papai o to inuka, kia rua tekau pauna mo te tana kotnlii. Ho ntu pai rawa tenei."' I tc 15 o Nolienia ka whakawhiti te K a wan a o Poneke, me otahi lioa Pakelm, mc nga tangata Maori tokowhitu —ka whakawhiti ki Wairau. I mca ate Kawan a kia haere atu ki Kaparateliau ki Poati Kupa. Kiliai i ata tue kite mutunga niai o te wahi i niea ai ratou ka rokolianga te matenga o Hoete, tetahi. tangata pai; ko te tino kai arahi tera mo te Pakelia liaere i nga tangata katoa o era wahi. Ko te korero mo tana mate kei te nupepa o Poneke o te 24 o Nolienia. "I mua atu o te tomoknnga o te Kawana ma ki nga awaawa e takoto i te takivva i Wairau haere atu ki nga raorao o Poati Kupa, kapikitia te niaungahaupapa o te rarangi maunga ki Kaikoura. Ko te tcitei o taua maunga,eiwa inano (9000) putu ; Jioliono noa ilio te huka o te keokeonga o taua maunga. Taea ana te tumuaki o te maunga, ka tua ahialii, kiliai i taea te haere te talia wliaka-te-tonga kci araia ete po. No te tatanga kite po ka hokia niai eto Kawana ma; ko ia ko to Kawana i mua, kotalii ona lioa, lie tangata Maori; ko te tokomalia 1 lunga noa atu e lieke ilio ana. Ka rangona elo Kawana te auetanga, i te tirohanga atu ka kite ia e taka haere ana a Wiremu Hoete, takoto rawa ilio ki roto ki tetahi awaawa, kiliai i taea atu. Te tiketiko o taua walii kotalii mano e rima ran (1500) putu. Wahi iti kua mate ate Kawana, na tona tokotoko rino i ora ai. Kotah 1 atu tangata Maori i taka, walii iti, kua mate. IS taka haere ana taua tangata, hopu pu ia ki tetahi koliatu i kokiri k walio, a, ka ora. Pa ana to pouri kit ngnkau o te Kawana, ko te mea tera lioki wawe a te Kawana ma ki Poneke. ' E kite ana raatou ki nga kupu o ng Nupcpa o Poneke, e taia tonutia ana I " Ao Marama" ; ko te nupepa tnataii anake i kitea e matou, koia te hoatu :> etahi o nga kupu o tera nupepa ki a kou ton. E uta ana tetahi kaipukc o Poneke—lie puke rere ki Kareponia. 1 inuri ilio o te tuhitiihiiiga o tenei k; tukua mai ki a matou e te Te Wirihana te tuarua, mete tuatoru o te "Ao Ma* i-ayia." li hoatu ana o matou whnkawlietaipga mo te mahara ote Wirihana. Kei etaty o nga rarangi o tenei liupepa etahi kunu o te " Ao Mara nut." /

I tp.ra nupepa I korerotia ki a koutou etabi kupu rere haere, i runga i te ngutu o te tokomaha, lie kupu mo Kareponia. E hiahia nna inatou kia tukua atu ki a koutou etahi tino rongo mo taua whenua; ko te tino rongo ra tenei—ko r.ga kupu mai o nga rangatira korero pono e noho ana ki taua whenua koura. Ko nga pukapuka ka tukua atu nei i tuhituhia mai i Karepouia, a taia iho ki nga nupepa o Hawaii. E wlmkaaro ana te tokomaha, he korero tika era, e whakaaro ana kite ata haere o uga kupu, kite rangatira hoki o te tangata nana i tuhituhi aua pukapuka. E roroa ana nga pukapuka, lie tini noa iho nga korero rawe o roto (ki te ritenga Pakelia ia) otira, i whakaaro matou ekore e ata marama etahi o uga kupu ua whaknmaoritia, koia i whakarerea ai. Ekore ano enei pukapuka e tukua atu me kaua te hiahia kia rongo kou • tou i nga mea tika mo taua walii, kei aliua he ou koutou whakaaro ki nga rongo e rerere noa i runga i tenei niuri i tera muri. He otaota no te whenua Kour.A. Hana Parahiko, Hune 26, 1849. E takU Pork.—Kia korero nui atu au —kia marama aku kupu—kia penei te marama mete wai e rere nei. Maku e wliaki atu ki a koe nga ritenga o te Opa o tenei wa, a mea ana etahi ko te Opa ano tenei a namata. (Ko Opa te ingon o te kainga wlini koura a namata, kei te karaipiture taua ingoa.) Aliua ke ana tenei Taone, a Hana Parahiko, lie puke onepu enei, he puia rakau enei, he teneti nohoanga, he whare taonga tenei, he Ingarihi tenei, lie Wiwi tenei, he Marikena tenei, he Tatuhi tenei, he Awharekena tenei, he Hainii tenei, he tangata enei no tenei iwi, no tera iwi, no nga iwi katoa o te ao ; hui mai, hui mai, ki Kareponia nnake. I te raumate, e aliua hotoke ana, i te lioloke e ahua raiimate ana—ho taone taukuao — katahi an§ ka pilii ake—kei te pueliu c noho ana. E wliero ana nga karu o Kareponia i te inumanga o to waipiro, i te rerenga ake o te onepu; wiri ana nga kauwae. Ko Kareponia anake ia, kaliore he walii o te ao katoa e rite ana ki a ia. Ko nga whare, lie rakau etahi wahi, lie ra kaipuke etahi walii. Aliakoa kikiuo nga whare, ko nga takaro hianga, mete tini atu o nga mea hei whakawai i te hinengaro ki tenei walii liou. He tokomaha te wahine, tokomaha lioki nga tane kei era whare e tu kahui ana. Ki runga ki nga tepu, ko nga kauika koura, ko nga kauika hiriwa; ko te waipiro kite talia —ehnra i te mea, he tangata era, ko te uliua kau i rite kite tangata, tena ko nga whakaaro o roto, kihai i taia te korero, i te kino. Rere ke te kino o te mahi—ko te tnhae, ko te kohuru, ko te korero kino, ko te kanga, mete tini atu o nga mea hei whakakararehe i te tangata, kei reira. He mea whakauru te waipiro kite koura, e mea ana o reira tanga'a me haere tahi enei—te koura mete waipiro, no te mea, he mea whakamate era i te tinana ngatahi mete wairua. Kaua to matua e tuku i tana tama ki Kareponia —me he mea ekore ia e hinga i to hara—me he mea, ekore te kino e tapoko ki tona ngakau, me tuku ki reira. Aliakoa he koura kau nga maunga, kaua e tukua ki Karepouia tou tamaiti. Otira, he nui koia te hara o liana Parahiko i nga wahi katoa o Kareponia P Kaliore rahoki. Ko te tuakana ano tenei, ko nga teina e rite katoa ana ki a ia te kino. E nui ana te moni o tenei wahi, o tera wahi. Ko te mahi o te kikokiko e nui ano, ko te mahi mo te tangata whakaroto kihai maharatia. E kitea ana te hara i te awatea ki tenei whenua, hore he whakama o te tangata ki tenei kino, ki tera kino; ko to te tangata haringa tera he hara; i tona kainga mai pea, ekore ona whanaunga e kite i te he—he mahi tika hoki tona i te kainga mai. K mea ana koe pea, kaua ahau e kauwhau, engari me tuku atu ki a koe nga ' rongo pumau o tenei wahi. Tenei ra. Run iho, ran iho nga kaipuke inanu noa ki liana Parahiko; mano iho, 111:1110 iho nga tangata e 11 mai ana, i ia wiki, i • ia wiki—ho tini nga whare e whakaarahia ana—me te nmunga nga kauika taonga 1 e takoto nna i nga huarahi—ko te lioko—- ' ko nga ritenga kino, me nga ritenga pai kei roto i tenei ra, i tenei ra. He kni enei nana —te tatau-a-ngir.u—te tatau maori—te kohuru, me era atu kino. Ko ' nga ritenga o roto i tenei ra, apopo pa-

liika ai; ko nga ritenga ino apopo, atatahira paliika ai. Kua korcrotia ki Marekena, e tukuamai ana ki konei lie taurekareka liei kai malii mo te tokomaha. G kataina ana (era ritenga e nga tangata pono o tenei walii. Kaua te runanga nui o Marekena e pokanoa, ekore tera ritenga e whakaaeiiae Kareponia. Mamaton ake e wliakakaliore tern ritenga ; be tint te ngakau wliaknaro tika o tenei walii, liei whakangaro i tera ritenga kino. Wnihoki ekore e tika te whakueke mai i te taurekareka ki konei, no te mea he nui te koura o tenei walii. Ekore e mau te tangata o nga knipuke i te nui o te koura kiuta— ekore e mau nga hoia ki a ratou ? malii ake i te nui o te koura kiuta, haunga te utu mo te rerenga i te kaipuke—haunga te utu mo te hoiatanga—oti ranei e man te taurekareka i konei, kahore lie utu o nga rangrtira ki a ifttcu. E mea ana an, ekore e takalii ki konei <0 waewae o te taurekareka. Ko nga painga katoa e rangatira ai te tangata ka tukua mai ki Ksreponia, tena ko te wliakataurekarekatanga o te tangata, me era ritenga he, ekore e tukua mai ki tenei whenua tangotango nunui. Ahea ra enei ritenga pai ara ai ? aua hoki, e ai ta to tangata Maori. E Pore, kia manawanui koe, maku 0 korero atu ki a koe nga ritenga o tenei whenua a nga rangi e takoto ake neL He korero koura taku ki a koe ua tuliitulii au. Panorama,