TE KORERO MO PIRINUIA RI PU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 25, 6 December 1849, Page 3

TE KORERO MO PIRINUIA RI PU.

(Te mutunga.) "Kihai i hira nga korero mo tenei tangata pai" eai ta Te Keate, "i ngaro noa etahi o nga kupu mona, i te tangata kore hei kohikohi. I mini lata iho o to unga mai <> l'enc Wirihana ratia ko Ki l'u, kai ana raua i taku whare, nieinga atu ana ean kite peiioa taiu:a ona ua kitea te nhua tangata. 'J'ikinn ana tetahi ahna, whakakitca ana ki a i.i, noho atu una matoii i tahiki titiro ai i te p.ihcatanga oRi l'u ki taua alma. Man k.m 11110 le alma kite riiiga, e haete ana ano nga kanohi ka karanga,—" E ! ko te Keate, —ka rawe, ka pai!" Mea atu anu ki a ia, ae, u niatauria ana ra nei e ia te likanga olnuiah.ua; ka mea ake ia, " K niatati ana a lti l'u ki le ritein'a o ten a mea; ka mate a Te Keate, ka ora loiui te ahm nna." lie matturanga nui kei roto kci euei kupu torutoru. > Ite nohoanga ai o lii l'u ki . Inaarangi e whakamataiitauria nna te rere o te k.iipuke kakalm ki rimga ki nga kapua ; he I'liruai te hi"oa Pakcha 1110 taua tu mea. He hirak.i te kakalm o ana men, ko waho he mea niatata kite alio, ko r iro ho mea hanga kite kiimete, he mea whakarite ra, nei kite atamira e noho ai te titpapakit Maori. Tokoi ui, tokomaha ra nei ki roto ki taua mea noho mai ai. I lima atu o te tapokoranga o nga tangata ki roto, he mea litre taua mea kite Whakaheke ki etahi pou rakau, kei maiangi noa i niua atu o te nohoanga p aitanga o nga tangata ki roto. Kite rawa n:a mea katoa, ka wetokia nga whakaheke, ka rere te I'uiuni ki ruii'.'a kite kapua, aka rere haore ite hail., I te hckenga o taua mea e tatu whakarere ana ; he mea nuo, ka tail ki rimga kite nioann, he mea alio ka tan ke ki runga kite alii whare, a, ite taturanga ki raro kite wlienui ka oho whakaroro 115:1 tangata 1 te akinga o tan 1 mea ki raro kite wheinia. He tini te I'uruni ki Ingarnngi, a, i enei tan kua tohiinga nga tangata o reira kite hanga i nna mea. T.ikirau nga rcrcn<;a o tetahi tangata i roto i taua mea ; ko te rerenga i runga i ngakajma, erua macro te tawdiiti. Kotaiii rerenga o taua tu mea ki Nahati tetahi Taone i Ileamenc —te tawhiti o taua kainga i Ranana, e rinia ran macro —le wahi i whakawhitea ai. kotahi te kau 111 a warn haora. 1 rc-re taua mea, a whiti 110 a i te moan 1 o I'iriteno (Ingarangi) a, taka noa i etahi wahi o nga wheima o te Wiwi. Kua tini te ineatanga oto kia rere taua tu mea i runga i te nicana, otira, kihai ten* i taea, n, nioho.i e noho nei. Kati te korero mo te I'uruni, me hoki kite korero o Te Keate. " I haere ahau kia kite i a I!i l'u i te ata i muri iho o te rerenga o te I'uruni o Riinaii, ehna an he nui te miharo o lli l'u i te kitenga tii i taua mea, otira, knhore rawa ona oho ki taua mea ; i whakaaro ia he mea kuare tera, he malii tamariki. Ka mea ia, engari te rere ite hariata, i runga ra nei i te hoiho. He mea noa ki a ia pea te rere i runga i nga kapua i roto i tera tu mea. I nga wahi e kite ai ia i nga mara, tail tonu nga kanohi ki tenei tarn ki ter.i tarn, ki tenei rakau hua, ki tera rakau hua. I tona hoki- | nga kite kainga, ka ilia e i.i nga ritenga o ana mea, a, ka inea kia tango puvapiira 11a hoki ki tona wheinia titpu. Aim tonu ona whakaaro ki tematuame 11 ju tnca hei ivhakarangatira i tona kainga tupu.

Mnlioro tonu tc matau kite rco Pakc-ha ; liolioro tomi lioki te matau ki tc tithiluhi. — iUeake ia tiuo matau ki lc tuliitulii ka iiangja c te mate —te mate i matakul.ia e tona kaitiaki—te koroputaputa. No te Iti o I'iliL'ina ka p.-iugia ia e te mate; po nil i mini ilio, ka tinu m:ile ia, pukupuku kntoa to tiniuia. Kaana he Kata liei titiro i tona mate ; kua ivthi torn kai-tiaki ki icru male kino te koroputaputii. I haere talii maua ko Hata Mete kite kainga o I'ene Wiriliana, i te liacrenga ilio o te Itata i te white mociiga o Hi J'u ka mea ia, e nui ana te mate o tatia tangata, a, ekoro pea e era ake ite mite. Kit mea ano inula, me liokilioki m.-ii ia i nga ia katoa kite titiro i tana mate kino. Itc rua o nkit taenia kite ivlnre o I'ene Wiriliana, ka rokoliunga a te 1 lapa te lioa tawliito o Ki I'll ; i haere m.-ii kite titiro i a Ki l'u hci lioa nio l'ene Wiriliana. 1 nolio taua ranyalira, a, heke uoa a lii I'u. Kiano i pa 110:1 i reira te koropiitaputa ki a I'ene Wirihana, koia te tulaia trni ki l« wliarc

o lii i'ii l.vi pan ."in o rum mate kjruputapiita. Aliakon r:i, kihai i wlnkarciea te ivlini'c, i wliaii;jn tonu i 1 i reira ki i kitca tc tnkunga iho oto mate a lli l'u. Kahore a Hi Pu i ivhakatitfiiri ite v.liakainiiinanga Ici te ronton —ivhakanianiwauui ana tana luroro i roto i ana nininao. I taua walii kn pa he mate ki a Mihi Wirihana, no te ronton .-a o Hi P.i, ka karanga in, 'Auo! e mate ana nMata? tukna ntn an kia kite,' a tohe noa ia kia liacie ki v> tirotiro i tona peheatanga. I te Taute i nitia atn o tons matenga, hie. IP re ana ia i tana nuna, ti tiro ana i i ki lonn alma ka minii te matcnga, ka talmri ke. K t mca lioki ia, he nui to jjonri o njja matua mo tona ma'e. lioki ake ko ana kupu. Ite ])f> l;:i ivhakaaro ia kna tntatn to mate, ka tnea ia ki :oii i lioa ki aTc Hapa, " K tokti ho 1 pai! n ton rcrenga ki Poriu mi-inga am ki a Apa Tniri, ka imi te ivai o Ki l'u i inn ai lii'i patn i te koroputaputa, otirn, ekorc terr. til mate o rongo ;Ka mate nui mi, Ko te atawliai ote Ingarilii ki an lie nui, mete atawhii lioki o .Mata rami ko Pone ; me he mea e lioki ana an kite kainga Itipu makii o korero am ki a to King! te atawliai o ngatmgata o Ingaiangi." Knhikolii ana ia i ana me;', hei liualiit uiga mo 113 a rangatira o I'ei in, In i manaliing.-i; ko nga poiinaniu knraihe i meinga e ia kia hoatu ki a te Kingi. " Ka rongo tona pononga a Tanii liohi i nga kupu o IJi l'u mo te tatanga 011 a kite male ka tangi ia ; Mca atu ana a Ki Pll, —■ " 110 alia tau e tangi? Wailio a Hi Pn kia hinga i to mate." Ahakoa imi te mate o Ri Pn kihai ia i whak.ipouriiru, otira, maismgi tonn te liiucngaro. Mea tonu ana ia kite mite o Mihi Wirihana, a, mea tonn ia, kaua a Mihi Wirihana e pouri kite mate o I'i Pu ! Kna hva ke nga ra i takoto ai a Ki Pn, ka pangia ia c te ngoikore, mea atn nna kite Hapa, "E haero ana an, kna tulata te mate !" Maiama tonu n»a whakaaro o tana tangata ata aluin, a—homo noa. He nui rami tc maniac o Ki Pu i mua tataatu ote hemonga; wliakanianawanui tonu ia, ara i kalia, i kalia, ka heke haerc, a, marcrc noa. I wliakap iia te tnmiiiiangik o Ki Pu e Pene Wirihana raua ko tona teina, i tammiia tona tinana ki nga uvnpa i roto i te tamimanga pakoha o tana walii. lie tini noa te tangata i iviiakaniiue kia kite i tc tapukulniiga o Ivi Pu ; uru katoa mai nja tamariki i roto i tc kura kia kite i te ngaiomanga o tcnei tangata —te tangata i arohainn 0 tangata katoa i iiKH.ui ki a ia. " I nuiri iho whakaarahia ana he koliatu ho toliu mo te tanumanga ; ko nga kupu o runga i taua toliu koia cnei—' " [levvhakamiliara'angatencimoPirinihaUi Pu, tain.i a Apa Tuiri, te tino rangatira o to motu o Kooroora.ii i hemo i tc '27 o nga ra o Tihenvi, 1781, nga tan i tona matcnga 20. \\i te riinaiign r uigatira o Inia tonei koliatu i whakaar.i, hoi tohu aroha mo te ntiwhai o tona matiia ki nga tangata o to ratou puke te " Anitiropa," ko Peno Wirihana te kai whakatere, i talmri taua puke ki Periu i tc po, i tc 1 o Akuhata, i tc tau 1733. " Tu mai i koni tangi ai, Ko toku rangatira pai,— Kei raro nci." Ko nga mca mo nga whanaunga i wailio ke c ia i mua atu o tc matcnga, a, he tina 110 1 ntu nga kariki hua rakau i kitca ki roto ki ana mea i nmri i te matcnga. E rima nga marimin, kotalii te kau mi rua o n-ja ra i noho ai a Piriniha Ki Pu ki Ingarangi; i roto i tenei wa potopoto lie nui noa atu nga mea i hopokia e taua tangata pai; kihai ia i noho noa ki tc rapu i tcnei tikang.i i teru tikinga, kia aliei ai tc ako i tona iwi in hoki ntu ki Periu." Ko le mutunga tenei o te korcro mo Pirinihi Ki Pu. Eliara itc mei, i tukua alu tenei korero hei mea almareka kau, otira, hei tauira mo koutou, kia am ai i nna tikanga pai kite kohikolii ivhakaaro —ki tc ako tuliituhi —kite korero pukapuki—ki te innhi i tenei me 1 p:ii,i tera mca pii—te arohi o tetahi ki tetahi—te atawhai i te hunga rawakore —me te tini ntu o nga mea pera e kitca ai te liu-

marie ote n.;akaii. Kiliai i.i i wareivare ki tona iivi lie rapu tonu tana malii, kia matauria ai nga mea c r.ingalira ai tona iivi. Me he mea'i ora in, ho mii tana malii ki n?a mea c kako ai tona iwi. lie tangata malii ia, lie tangata wliakaaro mii, he tangata marie. Alei lioki ia ki Periti, ho tini noa atu, nga pai o liacre talii me ia ki tona kainga tupii. Otira, me kati, lie toliutoliti kau atu tenci kia am te tini i nga " hikoinga wae" o te Pilinilia I!i I'u.