KI NGA TANGATA O WAIKATO.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 23, 8 November 1849, Page 2

KI NGA TANGATA O WAIKATO.

E oku Hoa, —E tangotango wkakaaro ana te tokomaha o te Pakeha kia wawe koutou te whiwhi ki nga mea o rangatira ai, o pai ai —kia wawe nga matauranga te riro atu, kia marama ai (a koutou nolio i tcao. Fie tokomalia mja Miliincre c no!io liacre na i roto i a koutou. Ekore koutou e nialiara ki 113.1 mate i riikukianiM ai eaua tanga'a pai ! Mo knntoii i whaknrerea ai.nga kainga tnpti —nga tini pai o ana kain'.<a — una uhan uiugn, me era atu lioa—te mea i lriere mat ai lie ako i a koutou ki nga mca c ora ai te wairua—lie whakamarama i te liiuengaro—lie whakakite kite aroaro o o koutou ngakau te /Una pono, mo tonn taiinaili kotalii, a Ilm Karaiti. A, ano nga Mmita ote pono, tenci ano tc tini te wliakaaro nei ki ngapainga, mo te tinana kia tika ai te malii i nga mea o te ao. Tcnei ano tenei mea, liei ako i a koutou, ko te nupepa nei—e wliakaaro ana matou kite mca ka ahuareka koutou kite koreio pukapuka meake taia te tini o te ptikapuka kite rco Maori. I era pukapuka aku, i tohtttoliungia c au a koutou rilenga Maori o tua-kino ana —nga ritenga Maori liei ar.ii ite takiritanga o to '* u'a-iti " i ou koutou hinen.nro—kei inea, e amuainu ana au—kei whakaaro, ko taku tera c pai ai lie kowhetewhete ; eng >ri ano ra, ko taku c liialiia nei kia whiua atu nga iitenga e tit kino ana, kia takaia ki tc ngakau nga mea e tu pai ana, penei, ekore e wlieau, ka kitea te tino maiangiianga o nga iwi Miiori. Kei anga, kei riri ki aku kupu, ahakoa, pokake, lie, painsja mo koutou taku e rapu nei ; waiho mana he haringa tera mo te ngakau, wailio mana e lieke, c taea koa tealia ! Mc ake ano au tae atu ki kona, ko reira au tirotiro ai ki nga mea c kino nna, ki nga mea e p!ii ana. Me lie mea, e lie ana aku whakahaerenga ki on koutou tikarua korcrotia mai, kia we aku he tc kiiea, kia we hoki te whakatikaia. Kiano au i tino taunga ki a koutou no kona pea i he ai tct.ihi wahi o taku. Kei welii koutou kite tvhakaatu mai i aku he. E liialiia ana nhau kia ron»o koutou ki nga ritenga o toku kainga tupu, kia niatauria ai nga mea i rangatira ai tera whenua a Ingarangi,—i nga mea i kake ai tera motu i nga wlienua katoa otc ao. Waihoki, kite mea, ekore ngn ritenga o Ingarangi, e korerot'a ekore koutou e ata mutau ki nga korero mo Ingarangi. Noa Ritenga o Ikoauangi. E whai kawanatanga ana nga iwi kua wliiwhi kite mnUuranga ; otira, he mea ano kotalii tangata liei tumiiaki mo tana kawanatanga, he mea ano tokorua, he mea ano, he tokomalia. Kei te painga, kei te kinonga o te kawanatanga, te rangatiratanga, te rawnkorctanga ra nei o nga iwi c noho ana i raro i te mana o taua kawanatanga.

IS mca ana matou, na nga ritenca tika o Ingarangi i kake rawa ai in, i h.ipai ki rung.i riro tona rangatiranga. Kia rongo koutou —ko nga ritenga o Ingarangi o tukua inai ana mo Niu Tireni a te roaka o nga tnu. E whakaaro ana matou ka p>ingia e koutou te korero wliakahacre ki nga ritenga o Ingarangi, ko te mca tenei, i ansa ai i tuku atu ana korero i tenei wa. Ko te tuatnhi o aku ka mea atu nei—ko to kingitanga o Ingarangi. He tumuaki kotahi te kingi, te Kuini ra nei, kci runga tera i nga rangatira katoa o ttiua whemia; ko te mana o nga mca katoa o taua whenita kei tana Kingi, Kuini ra nei. Ko te tikaliga mo te kingit mga, 1110 te kuinitanga ra nei, kei nga (upuna, tukn ilio ki nga mi. Na, ka mate lie kingi, ko le whanauntjii i ta'a jui ki aia ka wajho hei kingi. Ko Kuini Wikitoria e noho mai nei te wlinnauiiga i tata ki a Wircniu te tna \ha o Ingarangi ; he tamahine ii no te Huki o Kentli, le tnakana o Kingi Wircmu tc tuawlia, lie tanuiti a te lluki o Keucti no Ilori tc tuatorii, tetalii o nga Kingi o Ingar.mgi. Me lie mca, he tungane to Kuini Wikitoria, ekore ia, a te Kuini, c wailio hei Upoko mo Ingar.mgi, cngari ko taua tungane ona kua wailio hei Kiiiii. Hei ate matenga o Kuini Wikitoria, ko tona tamaiti matamua, a te Pirimlia o Were, ka wailio hei Kin :i, a, kite mea, ka mate tera tamaiti ona i mua alu o te matcnjja o tc Kuini, ko te tamai e o muri iho o tera, (tona tcin.i,) ka waiho hei Kingi. Ki tc mca ka mate ana tokorivi, kei to muri, a, he pera tonu te ritenga, otiia, ka inatematc katoa nga tane, katahi ano nnx mea wahine ka karangatia kite kuinitanaa. Kati pea ta tntou wliakahacre ki era mcatansa. Ko te Kuini te tumuaki o te iwij ou'ra, tenei ano iii;a mea e piri ana ki tona kawanatanga. Ko ona Minita—he mea whiriivhiri mai enei rangatira no roto i te tokomaha —ho liunga matau ratou ki nga tikanga katoa o te

kawanatanga. Ko te mahi o tetahi o cnei rangatira lie whakatikatika, i nga mea katoa o Ingarangi, paku noa ki runga, puta noa ki raro. Ko tctnhi, he whakatikatika tana i nga mea katoa e tukua atu ana i Ingarangi ki era atu iwi o te no. Muri mai. ko tc lino kai tiihituhi mo nga Korone, (nga kainga e piri ana ki Ingarangi, penei me I'oi Hakena, me Niu Tireni.)- Tera atu ano etahi o ana Minita ; ko cnei rangutira katoa nga kai tohutohu mo te Kuini ; ko ratoit nga ringaringa o tc Kuini i roto i nga tikanga katoa o te kuinitnnga. Na, kci muri mai i a ratoti ko nga runanga whakatakoto tikanga e rua—ko te whare o nga runanga tino rangatira—ko te wl.are o nga runanga tangata noa. Ko etahi i roto i te whare runanga tino rangatira, be rangatira ratou no nga tupuna, tukuilio, tuku ilio, pa noa ki a ratou; kochinu ia, na te Kuini i whakarangatira, mo a ratou mahi iitinui i kitea. Ko etahi o nga rangatira c nolio ana i taua whare he Atipihopa, he I'ihopa hoki, o rcira ano in, o Ingarangi. Ko nga tumuaki ivhakawairiia ratou i roto i nga halii, no kona i karangatia ai ratou hci nolio i taua ivharc runanga tuatahi. Ko nga rangatira cnei e tnpoko ana ki taua whare runanga tuat'ihi — he Kuki, he Makuiha, he Paromi, he Atipiliopa, he Pihopa.

Kd nga taugata c tapoko nna ki tc whare runanga tuarua o Ingarnnii—he hunga era e tonoa in-ii am i tenei ivnhi, i tera w.ihi o Ingarxnxi kite whakapuaki i nan mea e painaa ana etc nuiiv-'a ote iwi. Ekore nga tntii.i ran-a e whai reo ki tc karan.'n i tetahi tnngata kite wharc runanga tii ■ ni'i; engari ko te hunga e whai tuonga ana, te hunga kua palmre i te taitamarikitanga. He mea whakaritc nga wa c karangatia ai ana tangata kite ninatua. Ho mea honove te tnpokororang.i ote tangata kite rnnanua whitkatakoto tikanga, no konei, e tokomaha ana te hunga totohc kia tapoko ralou. Ko te tangata (he ranu'atira nno aua hunga)—ko tc tangata e hiahin ana ki tera tu mahi, ka whakakitc ia ia ia ano kite nuinga otc iwi ;ko te hunga e pai ana ki a ia, ka tuhia n>n ingoa—ko te hunga o kino ana ki a ia ka tuhia nga ingoa, a—ka poto te tuhi, ka tirohia nga ingoa—ki te mea ka kakc ake nga ingoa o te hunga e pai ana ki a ia—ki tc mea e kake nkc ana i

etahi, kt tapoko tsui tangata; otira, me he mea e kake ake ana nga ingoa. o tc hunga e kino ana ki a ia, a, e hoki iho ana nga ingoa o to hunga c pai ana ki aia, ckore t»ua tangata e tapoko kite runanga. Ko tc hunga iinake c p lingi i ana e te nuinga o te iwi e tukua ana ki taua wli.ire tuarua. E whakamine ana nga tangatc o aua whare erua i roto i uga wa e whakaritea ana mo tera mahi. Ko rcira korcrorcro ai, ko reira tautohctoheaikotencitangata me onawhaknaro ki enei ritenga, kiera ritenga—muri,iho ka whakapuake tetahi i ona whakaaro ; nawai, a—ka rangona nga whakaaro o taua runang a kato >. Ko era inine.-ign e penei ana me koutou e huiliui nci ki tc korcro. Me he mea, e whakaturia ana tetahi ritenga hei korerotanga mo ratou —me be mea, e tautohetohc ana—he whakaaro ko to etahi, he whakaaro kc to etahi, ko onei taua ai nga tanga'a c put ana ki taua mea e korcrotia aua, me nga tangata c kino ana {ki taua mea—haerc ana te papa i to hunga tokomaha. Ko te hunga i pai ki taua men, he tokomaha he torutoru tc hunga i kino, he taeatanga tcna, haerc ana ka riro te papa i te hunga i wh&kapai ra —na, kite mea he torutoru tc hunga i pai, he tokomaha te hunga i kino—haerc ana ano te papa i tenei. a taka ake taua mea i korcrotia, mahue tonu iho. Tena iana—me he mea he korero tuku taurekareka mai ki Niu Tireni tc mea c whakaaroa aua c (aua riinangn, ka korcro tenei, ka korero tera, a, ka poto te korero, ka taua te hunga e pai ana, mete hunga e whakahc ana—mei pai ana te nuinga o taua runanga, he rirouga tena no tc papa ; a, kt tukua mai he taurakarcka ki tenei whenua. Otiia, mei kino ami te nuinga ote runanga, he takanga tcna, ka taka, a, mahue ake, ckore tera tu tangata c tukua mai. Na, tenei ano tenei wahi—ka whakaae nga whare runanga c rua ki etahi mea, me kawe atu taua mea kia whaknaetia e te kuini; kite mea, ka whnkaaetia'e te kuini tana, mea heiano, ko te otinga rawatanga tera, otiia, kite kahore ate kuini e whakaae, ko tc takauga tera c taka rawa ai taua mea. Ekore ra e pokaia noatia he litre ; kia whakaae ra ano te kuini, me nga whare wliakatakoto tikanga erua—kia oti ra ano nga kino, me nga pai o taua turc tc korcro e aua kaumatua o tc kawanalania. Maharatia e koutou nga mea c ivha kua oti nei te wkakaatu—Te tuatahi—ko te Kuini, te tuarua —ko nga Minita o te Kuini, te tuatoru —ko te runanga o nga tino rungatira, te tuawha—ko te runanga o nga tangata e whiriwhiria ana i toto i tc nuinga o te iwi; kei enei ewha, te take o nga ritenga katoa o Ingarangii Ka holia pea koutou ki nga kupu o tenei pukapuka; otiia, ekore e ata matauria nga tini ritenga o me kaua tenei le korerotia. To koutou hoa, Matiu Kata, —He Kata.