KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepitema 27, 1849. MEATANGA O TE WAI-U KAU HANGANGA MO TE TIHI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 20, 27 September 1849, Page 1

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepitema 27, 1849. MEATANGA O TE WAI-U KAU HANGANGA MO TE TIHI.

[He roanga no tera kua taia.] Ka oti nga korero mo te hanganga o te pata i era nupepa, na, i tenei wahi me korero tatou ki nga ritenga o tera mahi te lianga lilii. Heahakoa, he kaipaite pata! hei hoko ki ia whenua, ki ia whenun, ekore e lioki iho nga utu o tenei kai, o te tilii, me he inea, e pai anate lianga. He whenua pai a Niu Tireni mo tc mahi tihi, E wailio ana enei motu ete Atua hei whakatupu kai ma te tini o nga iwi noho haere i enei moana, no konei, knua te tangata e noho noa; engari, me aluiwhenua tonu kin wawe nga ttmgata o enei motu tc eke ki runga kite taumata o te whai rawu, kia whiwhi te tini ki nga painga o tenei ao. * Ko nga liaroinga, me nga whakapninga o tenei mea o te pata, e rite ana kite mahi o tc tihi. Ko te whangainga, ine to whakatetekanga ote kau, mete horoinga,

o nga takotoranga mo to wni-ii a rite talii ana kite inuatanga ote pata kua oti nei te korero ki a koiitai. Ko to whare e nioliii.ia ana hei hang: l , mo tera kai, mo te tilii, l:i.i wli.i nga ruma o roto, kia k:.luhi ruma lici tnkuloi'anga mo te wai-n. Me titiliti ha papa ki tciaha ■ > te whare he tunga mo nga mea wai-u, kia tika ai te kawenga atu ki nga tepu, ki ugii kolitie ra nei. Ko to ruma e hanga ai te tilii, me whai kanga alii ki roto, a, ki a piri, kite ruinn c takoto ai nga wai-u. Kia kotahi ruma mo.te totcnga ote tilii; ko te tnkalianga o tera nii w!iat:apapa ki

te koliatu.kia kotuhitaliatikotiko, ko tetahi talia mowliakapapakn ki lieko ai to wai, ua lioioia. Mo wjiai tspara tenei ruma. kia nui te tepara lioi takotorauga mo liga tilii; ko ivira Imriiiuriliia ai uga filii, kia ata maroko ai totalii talri, me tatalii, ko a to nmi'oketauga kawea ai ki tci iuna e takoto rawa ai. Ko to waiii o takoto rawn ai nga tilii, kawea noatiu ki te iioko —me hanga ki runga akc 0 ngn ramie toru, kia niaroke ai te takotorauga. I nga kaiilga iilabi tilii i lngavangi, ko rnnga i nga wiiare nolioanga kail takoto ai te tilii a tana inaroke tanga; e meing.-i ana e ata pai ana to takotorangii ko te ptimaliu o ntju kau, pa 110 aki nga tilii, koia i pai ai. Ko te '.vliariki mo tenej kai, he tamlaru inaroke, lie wiwi. Ivapi toim ngn jintu o jig.i wliarc tilii i te papa kuuipao hci takotaraiiga mo tana kai; ko iita'ii papa o lianga ana ki tvaenga nui o tail a wiiare; takoto ana iigu titii i nmga i m papa i uga patu, i iioki i era papa 1 waenga wliarc.

Ale wliakatu ki a koutou 113 a niea e tika ai (e malii o ten i mea te tilii; ara, nga rilii me era am ia:a peua. He tapu tetalii o nga niea mo te.-.ei malii; ko to niL'a teuei e takoto ai ngakurukuruwliatu nio (ilii. Ko etalii tapu o nmiui ana, ko o alii o nonolii nn», Icci te wai-u to tikanga mo te 11 nioiii, ine t s raialii o nga tapu. Ko etaki tapu e porotaitaka ana, lio otai o wliai poti ai:a, lie niaripa rakau tetalii o nga men 111 > teiu-i kai; kia lcoi tc talia o tauu maripi kia a'aei at to wliakakoparupam i nga kiiriiluinnvhatu 1110 te tilii. 1 etalii walii .0 lug irangi lio lino taua inavipi, ctoiu taiii nga koinga; ko to kakati lie r;;k tu nei ano, lvo te roa o tc kakau o unci tu mavipi, ewlia iniiii; ko ie r.>a <»• nga riio kotalii te kan ma ma iniiii, kutaiii iniiii to wliauui e punui ana nga pilo o enei maripi. Ko te 1110 a takai 1110 te tilii In; liiicne Ekore c liiite to mmui o er.ei ki etalii walii o Ingavangi; ekore ano lioki 0 ririte te puputn ote wii iMi o ana lakai. He rakau porotaitaka le papa 1110 te tilii, ho niea wliakaniaineac tetalii talia, mv tetaiii talia. . Kotalii iniiii te niataioru o nga papa tilii; ko e.iei takoto ai nga tilii liou i umga i nga papa kunipae o to vhare liiii. ii iii tlio ana cnei inea i nga pelii 1110 te tilii, kiatapako ai 11a peliia tu tilii kia pakeke. K o te lapit polii 1110 te tilii, lie tajm rakau me nga \\ liiti l-ino ; lie niea ore etalii putaputa lici reren-a 1110 to wni i te peliauga ai ote tilii, Ko ana puta kei raio, kei nga talia katoa. Kia muha nga pi'lii o te kai hanga tilii; ko etulii kia nrikr, ko etalii .kia raraiii kau 'ake, ko etalii kia raraiii va.va. Te niea i ai kia liialia, kia pai ai te inea, 11a iti td kurukurmvliatu ua ralii. Ka itc, me.tnngo iimi i te tapu polii e iti ana; ua lifii to kurukuruwliatu me tango mai i tq polii uui. Ekore e jini kia wliakauruhia -to kukuriiK'hatu e toe ana ki liga niea hpu, kei kino nga tilii; engari kia poto katoa

i tana talii. Ivi to men ka inulm uga tilii ki tu iiangnogn c wiia alio tupu pchi. K'i te tino ■pclii. te mca liei wolie ke i te wai i te i te takotoranga i roto jiehi, ma tenei ka likrr'm te nnlii tilii. Me lie moa, ukoru u n'a pai to pelii, me lie mcu v takoto kim> ami te tanpokt—me

1 lie mea o til alia ana ra nei, ko reirn ma--1 tatoru ai tetahi talia o te tilii, ka rahiralii I tetahi talia. Wailioki ka pakekc tetahi r talia ote tilii ua titaha te pehi; ko tetahi ' falia ka ngawari ka pnwhau 110 a. lie pehi I nno, ka nu'inga kite lmii; lie pehi ano ka wlnkaritea kite liua rakau ;he pehi ' ano, me whnkataimaha a rungaki te fcohatu, ki teaha ra nei. Kei te nui ote • tilii te iikanga oto pehi; ho tilii nui ka ■ nui ano te pehi. Kotahi tsugata, i hanga ' i tetahi pehi tilii; lie men hanga kite ' pouaka, whakakia ana taua pouaka kite ' kohr.tu ; ka iti te tilii, ka torutoru nga !, koliatu ki roto, ka nui te tilii, ko reira whakanuia ai te taimahi. Mc he mea e : hanga ana te tilii mete pata ite maia o tetahi tangata, kia niolu ke te whare mo ' te pata, kia motu te whare mo te tilii, 110 te mea, lie mea whaka-i tera men te wai 1 tilii, te kurukuruwhatu ra nei. Ko te 1 tango-tihi, he rakau nei. he mea nno ka waiho tera i runga i te tapu nui, liei iringa mo te tapu pehi, kia rero at it ai nga wai i nga kurukuruwhatu. Ko nga mea enei mo ie malii tilii; e takoto noa ana te hanga 1110 enei me a ka ■ toa, a, ekore e nui te ntu 1110 enei mea. ICo te mea nui o nga mea katoa, he horoi i nga men kia pai raw a, kia kana rnwa e tatata ho paru ki tcuei malii, horerawarawa.

3 IJe tiui kc nga mea liei whakamahara 1 i te kai liauga tihi; ko to meatanga o to s wai-u—ko te meatanga o te reneii—k" ' n<ra mea liei whakawhero 1110 te tihi—ko • tiT wa e hanga ai—ko te meatanga ote ' tihi ite pehangn ai—ko te totenga, me ! era atu malii i roto i te ruma hanga tihi. ' Ale whakahacre ano enei mea katoa. ' Ko te tiui o nga tihi kci te nui ote 1 wai-u te tikanga; kei te papai o nga kai 1 e kai ai te kau tefalii wahi o te tikanga. 1 Ko tetahi wnlii tikanga kei te tatanga ma» te tawhititanga ra liei o nga mam tamtam e kai ai te kau. Me lie mea, ko tawhiti kai mai ni nga kau, a, ka roa te ara e whin mai ai. ka nui te werawcra o te wai-u i roto i nga u o te kau, a, ekore taua wai-u c ata pai 1110 te hanga tihi. Ho inea kino ano lioki te whakateto i nga kau ki waenga mara. a, ka roa te ara e kawea mai ai, ki karekave, ka werawera, a, ckoro tana wai-u eata pai me te hanga tihi. I nga wai-u penei 111 c tenci kua korerotia, he roa to maliinga, a, ko to otinga ote tihi ekore 0 pai. Ko nga mea enei i meinga ai, lnc te kau ki roto ki nga whaie. Ekore e rita nga wahi hei whakatetekanga m;> te kau. I Tlchia i Ingarangi, e whakatctekia ana te kau i te raumati i te 0 o nga haora o te ala o te'ahiahi; ite liotoke e whakatetekia ana i te takiriianga o te ata ; a, i mua tata atu o te pouritanga i te aliiahi, . Otiia, i SVirihia, me era atu wahi o Ingarangi ko te 4 o una Iniora o te ala wlwikatetekia ai te kau ; a, p'oto 110 a nga kau ewlia te kau,c rima ra nei, kiano i tiniata noa te malii i Hehia. Engari te whakateto i te atu-tu; e pai ana te wai-u i rcira i te hcuhoutanga ; tena ko to mea malii awatea, kua pa te werawcra ki nga kau, ki ii'>a wai-u katoa ano hoki. I nga kau e whangaiinga ana ki roto ki nga whare, engari nga whakatetekauga otoru i roto i te ra kotahi c nui ana nga wai-u. Ka mea atu nei anoe matou kiamimiti nga wai-u. He tiui liga kau papai i whakakinoa kite mahi penei—to malii whakarere atu i etalii o liga wai-u ki roto ki nga u, i tenei whakatetekanga e tenci whatatetekanga. Ilaitnga ano te mauinau.anga o te wai-u, he take tera 110 etahi o nga mate e pa ana ki to kau. Kci te wai-u lieke mai ite meatanga o nga u kite mimiti inona, kei taua wai-u whakamutanga te tino momona, mo kona kaua tera e whakarerea ki roto ki nga u, Otikauauote whakatete nga wai-u, me riringa ki nga takotoratiga kia inatao ni. lie rihi mata to etahi kai malii tihi hei ringihanga 1110 nga wai-u; otira, ehara te rihi mata i te mea pai rawn, ua roaroa kau te wai-u e takoto ana i tera tu rihi, ka i. Engari ra, me riringi nga wai-u o tetahi rihi ki tetahi, kia matuo ai, 1110 te makanga atu o te reneti, mete \vehen"a o te kurukuruwhatu, i to wai. (Kci niuri te roanga.)