KO TE KARERE MAORI. Akarana, Akuhata 30, 1849. MEATANGA O TE WAI-U KAU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 18, 30 August 1849, Page 1

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Akuhata 30, 1849. MEATANGA O TE WAI-U KAU.

(He roanga no tera kua taia.) Ka hokia nei ta matou korero kite meatanga o te wai-u kau, te mahi pata, me era atu mea pera; otira, e hurihuri noa ana a matou whakaaro ki ligu kupu i roto i era Nupepa mo tenei tu mahi—i ata tirohia ranei e o matou hoa iMaori era kupu kua tatu ata, kahore ranei. Te niea i penei ai matou, c whakaaro ana, lilmahi nui t era, he mahi whakawhiwhi ki te rawa tenei taugnta, me tera tangntn, e t.ihttri ana kite taMgotungo, li mea una matou, ko tenei[mahi, ko le mahi pafa, tetahi o nga take e hua ai te rawn ki nga tangntn Maori, ki ngn Pakeha aim lioki e Hollo ana ki tenei whenua. llhara tenei kupu n matou i temeatitonoa ake ;] lie tini -nga take mo tenei whakaaro ; ko te ata haerc o te matao, o te werawera—ko te moinona o te oneonc —ko te pai o te wai o nga tini awn me uga puna—ko cnci mea katoa, mo era atu

1 painga kei Niu Tireni nci. Koia mato't i' i anga ai i mea, ko to tumuaki tenei ino , nga inotu, nio nga wlienua c tu lata mai j ana j ara, kotc tumuaki a Niu Tircni mo > tc ltialii tuki pata. Ko te mate tenei o : Poi Hakenn, 1110 era atu wlienua, lie liolii--2 nolii, he kino lioki 110 nga wai. Eia kere 1 liaere i raro i te wlienua taea nontia nga . maunga o te inmiu wlienua, ka wlmvhi ki ' tona wai. He «ai awa ano ia lioki, lie s puna ano kei reira ; oliia, kiitai i penei , te pni, 1110 te tnaraina o to konci wai. 1 He lini to matou lii.Jiia kia taliuri to , tangata Maori ki tenei tu malii, kia wawo ■ lioki ratou te whiwhi kite rawa. Kua • whakakitea te tohiing'itauga o nga tanga--1 ta iiuiori ki nga maii, e maliia nei e ratou. Kua kitea fe aim wlienua o tenei I taitamariki, o tenei koeke, i ta ratou taI huritanga ki tc ngaki witi—ki te whaka•to kaanga—ki te patoke riivai—ki te ;\% liangai poaka—me era mea ; kua kitea lioki ta ratou maia i te hokonga ai o aua 1 mea c maliia ana e rato:i. Kua whakakitea lioki te kakengn-haeri'tanga o te tangata Alnori i te niira liut'i wili e lianga ana—i te tini ote Kni puke e Imkoa ana, 1110 era tikanga pai. Kua whakakitea te tohuiigatanga o nga tangata .Maori i te holioro o to ratou matau l:i nga malii Pakelia e akona ana ki a ratou. 15 mea ana nintou, me maka kail atu lie kupu, ka liohoro te koliikohi mai e nga tangata Maori, ina lioki nga kupu niaka atu o mtta iho. E liua 110 a ana te nioni me ti--110 ngakia ana nga wlienua. me aim ana te whaknaro kite wliangai kau. I etalii o nga " Karero" kua taia i 11111 a nke nci, i 1110.1 matou lie painga 1110 Niu ' Tircni te kitcnga o te lcoura o Kareponh ; lie painga 1110 Niu Tireui nga 111.1110 e lieke nei ki tana walii. Kua tika nei ano tenei kupu, inn lioki e tumai nci tetaiii ktiipuke iWaiteinatalie puke rere mai i Kareponia; e uta ana i te rakau, i te riwai me era atu mea, a, ka aim ano te rere kite wlienua kourn. He nui te koura o Kareponia criro mai ki tenei wlienua me almwlieiui.i aim nga tangata kite malii kai; otira, ko nga kai ano enei e tino paingia, lie pata, lie tilii, ho hua heiliei, he poaka \vaiiiu, lie liinu poaka, lie poaka tote—ko enei mea katoa he kai 11a te Pakelia ; a, kiliai enei kai katoa i kitea ki nga helce o nga luiar.a, o nga Paniora. i mui ki Kareponia i naia tata nci. Ekore ena 1110 a e liiaharaliaratia e te kai keri koura ; e ware a ana raia kite malii i nui ake i ena ki to ratou whakaaro; eng.iri, he ntu to ratou i aua kai, eliara koa to ratou i te utu liiingalianga ake. Wailioki, kite 110110 marie nga tangata o reira—ki tc mutii to ratou malii keri koura,—ekore ano pea o whiwhi ki u<ja kai e tauia atu nei; kaliore lioki lie walii tutata ki reira, e penei ana te pai me enei inotu. Ka mea pea etalii tangata, he nui nga walii o reira—ko te awa o lioraniia—ko te wlienua i , huaiua, ko Orekena; lie tini nga tangata o reira liei ngaki kai, liei malii pata, nia era atu intu ; aera, lie kainga era e tata aua ki Kareponia, tena ko Akarana, ko I'oneke he kainga tawhiti ena. liicore ena 1110 a e whakahekia, he polio ano ena ; otita, ko etalii o nga kai ngaki o Orekena, ka tere m;ii pea ki Kareponia, a, kati ko te una e wiiai kai mai te awa o Koiamia. He a - .va nui ano ia, otira, he nialia nga taliuua, me era mea kino mo te kaijaike rere ki reira; wailioki, he xu.;a alio ka taki miv.ama e kopikopiko 110 a anate k.iipuke i te waliapu katapoku i nga malii whnkawehi o te kaiivalca. No konci, ka aim mui te puke ki enei inotu hokolioko ai ; kaliore lioki o konei, o Waitcmata kai v:;!;a hoi arai m> te Icaipuke. Me tuku atu ki a koutou tetaiii wn'ii o nga korero 1110 te awa o Koratnia kia matauria ai nga ritcngiij o taua walii. Nil te Kawana e 110110 ana ki tetaiii atu walii o lUarekena ei:ci korero—

I "No tc tuenya ki to walisipn o Wirti■ mota, ito talia niaiii o Ivoiauiia, ku nut

roto o te awa, tae noa kite motu o Wa- | pato j e lioki tumuri ana inatou kite awa i nui, i te terenga i roto i tetahi o nga manga. I ahu ke ai to inatou rere, {lie inea kia wliakau atu ki nga kainga malii pata o ia walii. Ra roto ana i te manga Tuauru o Wirameta te rere o inatou, a, taka noa ki nga mairo e rima, u noa ki tetahi walii i pahaki tata o te kainga malii pata, " Kotahi tekau marima mairo te roa o tenei motu liumarie, ewhitu mairo te wlianui, kapikapi atiai tc rakau, i te tarutaru. Te mea pea i kaliu ai te tupu o nga mea o tera motu, e ngaro ana i te wai i nga tau katoa ; eke uoa te wai ki raroraro iho o nga kaka teitei o taua motu ; ko nga nolioanga tuki pata kei runga kei aua kahiwi, ekore era e ngaro i te wai. He paraumu te tu oneone o tera motu ; no nga paru, menga paketai e tere mai ana ki tetahi toka e tu ana i te taha ki raro o taua motu. " Kotahi rau o nga kau i rokohanga ntu e inatou ki aua wahi ; ko nga pata o aua kau, eono tekau pauna taimaba, o ia kail, o ia kau, i roto i te tail kotahi." Ehara tenei i te mea nui mo nga kau e kai ana i runga i te " whenua momona." Na te kuare ranei o te kai mahi i pera ai, na te kikino ranei o nga momo o te kau. E mea ana matou, ka poka ke ake te nui 0 te pata o to konei kau, ahakoa haere ana i ruuga i te whcmia kikino. Kia mahara nga kai korcro o tenei nupepa—ka tukua atu ta ratou pata pakaka ki Kareponia, ka tukua mai nga koura pakaka o taua wahi ki a ratou. I tera Nupepa kua. taia, i rongo koutou 1 te tukinga o te pata ; i tenei wahi me kerero ki a koutou nga ritcnga mo te pata ua totea. He mea nui ano tena te tote i te pata; tenei ano ia nga.ritenga mo te totenga. he pata ano ka iti, he pata ano ka nui te tote. He pata mo tawhiti, kirt rahi te tote; he pata mo konei ano kia iti te tote. Otiia, kei iti rawa te tote, engari te mea rahi, i te mea iti. Ka whangainga te kau ki to taru mata, kia nui te tote ka ora te pata; ka kai haere te kau, ka tukia te pata, ekore e rahi te tote ka ora. Mo roto i te pauna pata kotahi kia kotahi aunihi tote. Kia pai te tote, kaua lie porukuruku; kia rite te paninga o te tote, ki nga pata katoa. Mehemen, ekore c ata rite te tote o nga wahi katoa o te pata, ka koma tetahi wahi, ka puwherowliero tetahi walii; a, ka ahua kino te pata, ka haunga lioki. Me wliakaiiru tetahi wahi tote pita ki to tote maori, ko reira pai ai; ko reira rite katoa ai te wliero o te pata, o pnta nna hoki te ha o taua totepita ki nga wahi katoa o te pata. ( tehotoke, ka koma te pata; e puwherowhero ana ua maka iho he totepita ki roto kite tote maori. Ka oti nei te tino whakapai 'tc pata, kia pai hoki—kia pai noa atu te horoi i nga mea c takoto ai. Ahakoa pai pu to horoi, ekore e mau tona tino pai ua kohia ki nga kalio. I kitca tenei kite pata e tangoliia ake ana i te kalio; ko waenga nui e mau tonu aua te pai; ko nga taha e tua haunga ana. I niua atu o te kohinga o te pata, kia pai te mea nga takotorangn, me tuku atu kite wai matao ki mua, i tetahi wai e rere ana; muri iho me horoi kite wai koropupu me tetahi tote i roto, me waiho taua wai i roto, a, matao noa j muri iho me waiho i walio aua mea kia puhipuhia c te liau, pa noa I kite wahi e kohia ai te pata ki roto. Hci reira me tango mai, me mukumuku a roto I ki tetahi kakaliu ma, me tetahi tote, kia puru ai riga kakano o te rakau. Ko te mea tenei c pai nl tc pata, taka noa ki nga tau inaha. He pai a Niu Tireni mo te haerenga kau, mo to malii o te pata, ta te mea lioki he nui te wai mo te mahi pena. Na nga wai papai o tenei whenua i melnga ai ka poka ke te pai o te pata o konei, i nga pata e kawea mai nei i Poi Ilakena, i era otil whenua. E hangalianga ake ana koia nga pata e utaina mai nei P I leaha koia nga tangata o konei—nga tangata o tenei whenua pai te wliai walii kite mahi penei ? Kua pai a to Atua kite ata hanga i enci motu hei nolioanga mo koutou ; kia pai hoki koutou kite ngaki i to te Atua whenua i tukua ki a koutou; kia orate iti, te rahi, i te kai, kia whiwhi ai hoki ki nga painga o tenei ao. Kotahi ano mea hei arai i tc huanga mai o tc rawa kite tangata, ko tona kuaretanga; tena,

ka wliiwhi ki to mataurauga; •a, ka apitia tc aliuwhenua kite mataurangaj liua tonu inai te rawa I nga wa katoa. [Kei muri te roanga.]