KINGA TANGATA MAORI O PONEKE, O HEA NOA ATU O HEA NOA ATU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 17, 16 August 1849, Page 2

KINGA TANGATA MAORI O PONEKE, O HEA NOA ATU O HEA NOA ATU.

E hoa ma, —E aroha ana au ki a koutou, no konei au ka tuhituhi atu nei i tenei pukapuka ki a koutou. Ehara au ite tauhou ki a koutou, ka whitu nei hoki aku tau e noho ana i a koutou, koia an ka ki atu nei,—whakarongo mai ki aku korero. Na te Kawana tenei whakaaro atnwhai ki a koutou i whakaturia ai he wharc turoro. I wliakatttrin ai tenei whare kia ai ai he wharc pai hci nohoangu 1110 nga turoro, kia inahann

ai ratou, kia tata ai ki nga rongoa, ki ctahi kai papai koki ma ratou, kia kaua nga turoro Maori e waiho kia oke noa iho i te walii mataotao mate kau ai, mo o mua ritcnga Maori. Na te Kawani te whakaaro pai nei kia wliakaturia he whore mo nga turoro, kia atawliaitia ratou, kia whakaritea he rongoa mo ratou, he kai ma ratou, kia wnwe ai ratou te oraj kite pai te Atua e pai kia ora ratou, he ahakoa, kia hoatu e te Takuta, ratou ko nga tuari etalii rongoa, me ctahi kai, hei whakakore mo te mamae kia takoto marama ai te turoro-

E lioa ma, whakarongo mai, tera ano >iga mate pai e taea to rongoa, tera anq hoki. nga mate uaua ekore e taea te rongoa: otir» kei te Atua te whakaaro mo nga mate, kia oia te turoro kia mate ranei. Ka kite iho an ana te mate o tetalii turoro nei, ka ho>j jT o at. te whakarite rongoa mona' kia wawe oi te ora, me ka pai te Atua kia ora taua turoro ; waihoki kite kite iho au e nui ana te mate o tctahi, ekore pea e ora, he ahakoa j me tuku am c tatou kite Atua te whakaaro mo tera tangata, ko au ia, me tolie tonu ki_ te whakarite rongoa mona, kia iti hnere oi te mamae, kia takoto pai ai te turoro, ma reira lioki kn maliaki ai ana whakaaro, hei inioinga atu mona kite Atua ; e mohio ana hoki koutoii, ka nui rawa ake te mamae o te tinana, ka raruraru nga wliakaaro o te tangata, ka poto katoa hoki ana whakaaro ki tona mate, ekore e watea tona ngakau hei whakaaronga atu, hei inoinga atu kite Atua. Koia au ka ki atu nei, e nui ana te pai o te Atua ki nga tangata, nana hoki i hanga nga rongoa i rite ai he rongoa mo ia mate, mo ia mate, hei pelii i te kaha o te mamae otena turoro, o tena turoro, kia kaua ai e pouri rawa te ngakau o tejtupapaku i te kaha o tona mate. Nnna nga rongoa i hanga: kei a ia to whakaaro mo te turoro kia oro ranei kia mate ranei. Kaua koutou'e pohehe ki a matou ki nga Takuta kahoreomatoumana: note Atua te kaha te mana—i ora ai etalii o nga turoro. Kia mahara mai ki tenei kupu,—E tohe ana au ki te hoatu rongoa ki nga turoro, —kite ora tetalii i nga rongoß, ka koa au ; otira kite mate tetahi, kihai hoki tona mate i taea te rongoa, na te Atua te whakaaro kia tangohia rawatia atu tera, —e pai ana, —e mate ana hoki ia ki toku aroaro, ki ito te Takuta, e mate ana i te walii marama, kahore ona raruraru, e watea ana tona ngakau kite whakaaro atu kite Atua —ki tona kai hanga—ki tona kai whakaaro. E hoa ma, c koa ana au kitenei ritenga pai a te Kawana —katahi ano te ritenga i tino pai rawa! I mua, i te kuaretanga o nga tangata, i rongo au ki ctahi e ki ana, ehara te rongoa; ka mate nga tangata me ka kai rongoa ; i para hoki ta etahi whakakino mo te whakapono ki te Atua, heoti, klia kore inaianei ana kupu kuare a te hunga whakaaro kore : kua mohio nga Tangata Maori o Poneke nei kite pai o te rongoa. —Tenakoa, c koutou c noho mai na i Pipitea, i Te Aro, i era atu kainga hoki, ko wai to koutou tangata kihai ano i kite noa i te pai o te rongoa ranei, o te kuku ranei, o te oka ranei ? Ka whia o koutou karangalar.ga mai ki au i takw'"tekanga i te turoro —Aue! te kino o nga t Ajjyj\r» turoro nui, me i kore te okaina kua i*m\ E hoa ma, maku e ki atu ki a koutou, me i kore te hoatu he ronoga ki nga turoro o Poneke nui, kua mate kc te tamaiti ranei a tera tangata, te matua ranei o tera tnmaiti, te wahine ranei a tera tangata, te tane ranei a tera wahine; —kua mate te tini noa iho. Koia au ka ki atu nei kia whakapai atu tatou kite Atua nana hoki- m»a rongoa, ehara i te tangata —ehara i nga Takuta ake nga rongoa: kei te whakapai atu au _i a ia, e mohio ana ano au nona te kaha i pai ai nga rongoa. E hoa ma, c torn nga tino take o tenei hanga o te male —koia au ka ki atu nei, ma te toki kia pa ki nga paiaka o te rakau, hinga rawa ki raro, e pai ai te whenua e watea ai—koia hoki tenei—ka kore nga take o te mate c paluire i a koutou—ka ngaro noa iho koutou —kore rawa he morehu —kore rawa: —Na, ekore kau te rongoa e manawanui kite tangata whakaaro kore —ka pa nno, kia tiaki tonu tc tangata i a ia, i nga wa kainga, o te rongoa, e toa ai; tena, kei to oranga kautanga ano o taua tangata ka waiho tana tinana hei puhanga ma te hau, hei ngaunga ma te matao, e hoki ano tena tangata kite mate— Ka wliitii aku tau i titiro ai au i nga take <J nga mate Maori—ka mohio tonu. •in, koia enei—ko.te kino o nga weruweru, cj mrure noa ano, kaore e piri tonu ana kite Kiri.fika tahi: —ko te kikino o nga kai, k.a ru.i ia purero noa o nga whare, te maiengi <>ke lioki nga moenga i te whenua, ka toru. Konga paraikete e waiho ana hei kakahu mo te awatea —akuanei, ko tctahi walii o te tangata e ngaro ana—ko tetahi walii kei te takoto kau—• ko tetahi wahi kei te takoto kau—ko tetahi walii, e mahana ana—ko tetahi kei te niaiki tbnu—akuanei, ka pa atu te matao ki tau. wahi mahana, lie tuhauwiri, he kirika te tukunga iho—hoki whakarere nga toto —totok. tonu atu ki roto o te ate o tc tangata, waiho tonu ake hei mate. Ko nga tukunga iho enei ki ena tangata e man kuware touu nei i nga

paraiketc. Ahakoa matcu ianei i te ua, ka wniho tonu hei kakahu—hci mahanatanga—muri ilio ko tc mate —whakaarohia ianei—he tikanga ke taku, ta te pakcha —ko toku kakahu tuatahi he Paranene —piri pu kite Kiri o te tangata, hapai atn ko te Hate—hapai atu ko te Tarau —hapai atu ko te Tiakete—muri rawa ko te Koti—kei nga rangi ua ka tango kite Koti nunui hei uhi —kia maru, kei maku ite ua. Nokonei ka rite tonu ai te mahana- ■ tansa ole tan?ata —kahore he maika, kaliorc he aha—ma koutou iamci e whakaaro kite wai e rerc nei—akuanei, ka araia te nsutu o te awa, tona kokinga o te wai, he ngaro katoa te whenna, waihoki—kei te tangata e pmgia nei e te mm, tona hokinga o nga toto ki roto i te tangata, ka toloka, ka ngau te mate ki roto, a ma te mea ano kia okaina c nga Takuta, kia rerc te toto, ka mama ai to tangata, ka ora ai: otira—ko tctehi wnhi ano hoki, ko | te ngoikoretangaki muri iho —ckore e kaha kan taua turoro ;me whangai kite rongoa ka kaha ako ai te tangata —koia an ka ki atu nei •—kia inohio—kei whakapahurctia tctehi o nga iuumanga rongoa —kaore,—kia lite tonu nga taima —kei hoki ano taua turoro kite mate. Na i tenei wnhi, e nui ana nga rawa a nga Maori hei hoko kowheka mo ratou—kua uui kc hoki te atawhai o nga Kawana—kua paikinga Maori hei kai mahi mo ara ruri hei wViakawliiwhinga moiii ma ratou, hci hoko mai i nga lianga o te pakcha —ma ana mahi nei—ma te tietie wahic —ma te hokohoko poaka, ma te witi, ma te taewa, ka hua ai te moni—ka hua ai te taonga. Ko te tuarua o nga take o te mate —he kikino no nga kai. Oti, na wai i ki, ko te Ika pirau, ko nga Kaanga kopu-wai, ko nga Karaka, ko nga Pipi, ko nga Kauriki hei kai ma te tangata —hiiatu, he kai enci ma' te l'oaka. Na ana kai nei i hua ai nga puku, o te kaki, o te tinana katoa o te tangata. Ko nga toto i kore, i rite ki tc wai maori—nokonei i kore ai e manawanui nga turoro i tc panga mai o te mate. Na ana kni kiuo~ nei i kore ai he waiu o nga wahinc maori—inakohi —whangaia atu ki nga potiki, i whakatupu wai—maori—tena, kei nga_ wahine pakaha, ta te hanga kai papii, he nui noa atu te ivai-u: aku-anei ko nga tamariki maori tupu ako —ko nga mate ko nga puku—ko nga, he noa iho ; tupu ake ko nga tamariki pakeha, he ora tonu, he nviia, a kaumatuatia noatia. Me whakaaro i ianei kite whare e hanga nei ki runga ote onepu —akuanei ka puta te tupuhi, ka tangi te ru, e hinga taua wharc—tena, ko to whare | i hanga ki runga kite kowatu, te panga mai o te h.ui, kaore hoki taua whare e ngaue — waihoki, ko te potiki i whangaia kite uo te wahinc kai Uauriki, e male tcra tamaiti—tena, ko te potiki i kai ite wai-u pai—e ora tera. Ko tenei, kua timafa koutou ki_ te whakato ivliiti —koiano, kia manawanui kite rui o te witi —whakarerea nga Kauriki, nga Otaota, —-tangohia i nga kai papai—-ko nga paraoa nei, ko nga poaka; kia maia, kia aim whenua te tangata —kia hira noa ake nga witi, nga taewa, nga aha noa iho —kia waiho, ko etehi hei ora, ko elehi hei hoko- atu ki nga taonga papai o te pakeha. I mua, e noho kuare noa iho aua koutou—kahore he pakeha, kaore he aha —inaianci e nui ana te pakeha, hei kai hoko i nga rawa a nga Maori, hci tauira, hei ako mo nga Maori, kia kake haere ai ratou, kite rau ote mohoitanga : inaianci, ko nga tangata kua tango ki nga ritenga pakeha, ckore ratou e hei kia hoki ano ki nsja ritenga jnkeha, ekore ratou e hei kia hoki ano ki nga ritenga Maori, ta te mea, kua ahuarekatia ratou e nga pai o te Pakeha: —Koia an ka ki atu nei, ko nga Maori e whakaaro tika ana—engari—kia aro ratou ki nga Kawana —hei kai whakakaha hei whakatupu ite pai—kia tirohia ai tc mata o te whenua, ara n«a tangata, o ia wahi, o ia wahi, e mahaki ana, e piki haerc ana ki te tihi o tc ora, o te pai. Ko tc tuatoru o nga putako o te mate, ko te kikino o nga whare—i whakatupu whare poaka, nga whare o nga Maori—ehara i kiia ai he whare —knore—ho hanga noa iho —manaiva te iwikorc —te hanga marie i nga whare kai pai—kia mahana—te peratia he whare mo koutou, me to Porutu, me to Parata, me to WiTTakeo —e ngari rawa hoki Nga-Tirau-kawa ki Otaki, kua whai ratou i nga tikanga Pakeha —kua rere haere to ratou rongo, kua whakatupu Pakcha —kua waiho hei tauira; tena to hanga e Poneke! tc aro noamai nga Kimnialiia ki nga Pakcha hei hoa whakatupu i te iwi, —akuanei te waiho ai kia mimiti nga tmgata, titiro rawa ako, kua kore kau noa iho'i te patuug i a tc mate, a te turoro : tahiiri cte whinau kite whakaora i nga tamariki, kia male rawa ako nga Koekc kua k iiiniaiualia nga uri kua waiho ino te _ ora — kua waiho hci kolia mo nga Kaumatna ina lucre atu raton ki tc mate. Ko tenei e te whanau —ki> pai te whakaaro—kii bono tonu te horoi i te kiri—kia mi; kei te ' Uaumaii, kia tu katca nga ra i te kanhoehoe kite waimoana, kite wai-maori, eranjji hoki ■ tenei he mahi pii—mo te tinana o te taugata : kia ina ai : ko tenci kupu koki tenei aku—r ko nga turoro, c pangia ana e te mate kia

kaua c wailio kia takaroa ana, kia liorolioro tonu tc liacre mai ki tc Takuta, kite tiki rongoa—hei tc orokopanga mai o tc mato—ka kawe tonu mai i nga turoro kite Takuta —erangi i te tuatnlii e kaha ana te rongoa—ka waiho kia roa, ckore pea tc rongoa e maia kite whakaora ite mate. Ko nga kai tiki rongoa mai, kia man tahi mai i nga pounamu; iatangata, ia tangata, ka liomai hei ipu rongoa ; hei te awatca ka kawe mai, kia tu te ra ka tiki mai, kia rokoliina ai au ki to wharc turoro—heoti ano aku korero inainnci e te whanaii, ko te mutunga tenci. Na to koiitou lioa arolia, NA TAKUTA PITIHIRA. J. FITZGERALD, M.D., Colonial Surgeon. Translated by His Excellency's command, 11. Tacv Kk.mp, Native Secretary.