HE KORERO I TE AHUA O TE WHENUA O TE WAI POUNAMU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 16, 2 August 1849, Page 3

HE KORERO I TE AHUA OTE WHENUA O TE WAI POUNAMU.

He taonga nui te pounamu ki nga tangata o Niu Tireni, o tua iho, o tua iho, inahoki nga korero o namata, me nga kupu i roto i nga waiata. E takoto mai ana taua mea i te Moana Ponamu. He pakeke pea no taua' kowhatu i paingia ai e te tangata Maori. Ko tetalii wahi pea, he pai no te kaknno, lie ataahua, he maineue ua oti te oro hei Mere—te patii e manawapoporetia ana e to tangata. He pai hoki ua oroa hei whakakai, hei heitiki. Ko ctalii ano cnei o nga mea i whakanuia ai taua koliatu, — lie kahore no te pouuainu—he kino no tc ara hacre atu ki tc wahi e takoto ai. Ko te tino wulii e kitea nei to pounamu kei tc talia tuaru o te Moana Pounamu, i a te waliapu o teawao Arahura. Ingapukapuka-whenuao mua, e mau ana teingoanei, " Te Wai-Pouna-ma ko te Wahi Ponamu pea te tino tika- | nga. Kahore he roto i tatata atu ki taua tva- I hi; knhorc hoki lie pounamu e kitca ana ki taua kainga. Haunga ano tc pounamu e kitea ana kite awa o Arahura; tera ano etahi takotoranga kei Whakatupu—kei tetalii aiva te tuau- j ru hoki, tata pu kite one paenga tai, e tu mai I ana me tc kara, c puranga hacrc anu i tc one ;

. uti/ii, c kino una to kakano oto reira pnunamu* Ko to minni) o Araliura ua liacre wha- : ka-te-moana i Wliakatu, 86 macro. Ko tc , ara kci nga one, 1110 rae-tokatoka o Taitajm, o Kawatiri. Ko tc kai o tcnei ara, kei i tc mea e pnliia ana —kei tc manu e retia ana kei to pipi piritoka, a te pakoatanga o tc tai. ICaliorc lie nuliomga tangata liacre atu i Tai. tapn ki Kararon, kite ivlieiiua o Araliura; a, ekore e t-iea te jjikaukau liaero te kai i to kino ote ara :* Me ata-liaere r.uva nga tangata e ma reira ana; e oranoa ana i te mate ka tac ki tana wlienua. I te liaerenga atit o to tang.ita i )'nkanli;iu kin K.">, 90 ranei panna kai e man. Ko tenei langata me t>.na tikako tcnei langata me tona tikaivenga, a, licoi ra ano tc or.mga ma ratou, a, tae noa. Ko te ara i raro o Tonra-te-iveka kei te akau papa koliatu te ara ; ko te one e kotingotingo liacre ana i tana kohatn. llc mea ano kara tua i nga rae ?<ali,inr— lie mea ano ka pikia na runga i ana paripari. I£ .paepae liacre aiiii te koliatu (lie kelio pei,)»i te taliatalia ; ko tc ara ia, u i pakoa tc tai. Kci ctalii walii o taua ara, c ra runga ana i ana koliatu; ekorc c puta waive i te tainga o te ngartu —■ Ka puta lie m;aru, ka taria te liokinga o te ngaru, lioliorntonu tc oma kia we tc puta ; otiiii, tcra ano etalii walii ekore tc ngaru e lioki rawa ki walio i tc riporipo : to nga hope aua walii i te kaunga atu ka taka ki tin. I uta atu o cnci akau, lie pariparii uta atu, lie mauuga, kapiknpi ana i te rakau. Ka

' lau iu nga rac KOKiri ki wauo, CKore ionaw.ii 3 c mimiti—ka whak ituri i lie arawhata kinokir no nei liei kakcuga ; lie men ano, ka liaua te 3 pari ki to patiti hci takahanga mo nga tonui t kia taea ai to piki. Ho mea ngoki-liacre tc taliatalia o ctahi o nga pari; a, ka licke, lie ' mea tukutiiku, ki to korari ponapona, ko tc 3 pito, lie inea here i runga atn o te pari. - Tino ngahuru nia ra e liacrc atu ai i TauI ra-te-weka ka tae kite ivalii watca —c wlia t« > kau mairo o tana nra. lie mea ano ka po ! torn, po wha jioa, e whakatakataka ana i tci f wahi iti. I ko atu o Taura-te-weka ka tu mai tc par • o Tauparikuka. lie tokomiha nga tangata o ■ te tiliatilia o Taitnpu i liacre atu ki tc moana Potinamu, a, hold noa nni i Tauparikaka, te ' cjte .ki runga. Ki to r.Uou whakaaro, ekore • rawa e eke te pakelia ki tana toka, otira, me r hoki mai i kouei noa mai. lie mea whaka--1 wliirinaki haere tc tangata, lie mea pupuri lia--3 ere ki tenei parcphre, ki tcra parupare; m- ■ wai, a—eke whakauaua. Mei haero ana tc- : talii kuri i roto i tc tira, me liiki tana ktiri i 5 teialii walii o te lickenga, ekore. hoki e taea e ' ia te lucre noa i te kore takahanga. Imuaai, • whakaaro ana o reira Ungate ko te arai tera o 1 te Moana Pomiainn. I nga tau e rua tckau ka pahika, i muia a ' Tanra-tc-wcka e te kai-wero kekeno. Kiliai i ■ roa.e werowcrohia ana te kekeno o tana wahi, > ka matnkiitaku, ku haere ke, a, whakarercaana ' te wcro ki nga taliatalia o Niu Tireni. Muri ■ mni nci, e hoki takitalia mai ana tc kekeno ki tana walii; ctoru i kitca atu ete kai-tuliitulii ' o tenei, c takoto mai ana i rung.i i tc toka. 1 I. ma tenei taliatalia tc hacrenga otc taua I o Nganilio, ranga ira o Ngatitama i te tau r 1827. I hacrc ia ki to tau i a Ngatitahu tc ' Iwi ote Moana l'ounamu. I a ratou whakaekenga katoa, i a Ngauiho tc papa. Tu ' tonu te taua itc pti: a, ka tinia etc mataku, ' ka wliati a Ngatitahu ; lie r.ikau Maori hoki a ratou patu —me he r.ikau Maori to te taua : ka ririte te knkalta o nga Iwi ; ekore ra nci 1 c orate taua i a Ngatitahu, ta tc mea hoki, ' he wlicnua paripari to ratou. E tohntoliu- ! ngia ana nga parckura o ana livi, a, c kitca aha nga kohatu o tc " uinu." L I tua atu o Taura-tc-wcka, me whakawhiti 3 te tangata haere i Karawca, i Mokihinui, i 5 Kawatiri. He inoki te mea liei whakawhiti i enei ana, no tc men,ekore te tangata c wliiti ki tc kau tu. lie to korari te moki pai ; ki tckahore lie korari me tango inii i te kauru totara ; kia rua whaiuanga te roroa, kci tc tukcringa te nunui. Kia torn, kia wlia ra nei nga rakau, me whakakoi nga pito; panga iho nga Kurupac, hereherc rawa ki tc korari, Kia tokotoru, kia tokowhi nga tangata me nga pikaunga, ki runga kite kuupapa jienei ; ko tc mea ia, ekore c tore i to lioenga, e totolm ana licki kite wai. Me mea p 'ierc nga to kite korari; e rua maro mete hail le roroa o nga paicrc ,ko te punui ki Wdcngnnui, me liouoti nga pito. Kia rua paicre hci t-ikerc, ko etahi me wliakapipi ki tetalii t-iha ki teialii talia liei niao ; ko to walii tapore o waenga hci riu, c ringihia ki reira nga poroporongao tc to liei whakakiakc, here rawa. lie moki pai te mea penci; e reiva noa ana i runga ite kare ote lai. Ite marinotangi o te moana, tautokowlia ki runga, erua kararchc, kotahi rau, erima te Kau pauna taimaha o nga hapainga. He paketai nei nga hoe; kotahi m iro me te wahi kokiri te hoenga atu o te moki pena i to haora kotahi. I to hacrengn o tc tangata i te tahatika e rapu tonu ana itc oranga niana. Ko t- - Mamaku (te korau). lie kai nana ; ko < u

pupu, ko te pipi, ko te maremareta;, he kai katoa nana. Ko te pakojtanga o te taitikina ai, i roto i nga tokatoka. Eia rete ite * manit ka man mai. Ite haerenga atu ki Amhura, kotahi ano hiinga i te tahutaha, i to ruru kore o taua wahi, i te ara tonu o te ngaru. I nga wahi c kokc ai te tangata kite tahatika, ka pakoiretia te weka ; no te takanga mai o taua manu kite' tangata, ka kupapa tenci, haere rawa ake ka oho, kua niau te mahanpa korari ki tona kaki. Pareho rawa ake tenei, kua mau mai tetahi aha ra nei atu i te hua o nga rawe o te tangata Maori. Hei nga tai-tutuki, i te wahi ekore e taea te haere i te wai whakau kiuta, ka haere te tnngata me tona rau korare kite reti ite karuhiruhi, i waenga toka, kite hopu ra nei i te whio, i kitea atu ka tau mai i nga awaawa rotoroto atu o te paenga tai. Ko te mahi tonu tenei o te tangata Maori ua haere i taua wahi he rapu ite kai mana. I te po ka haere raua ko tona kuri ki to hopu korora, kite kau haere ranei i nga wai riporipo me tana rama hei wero patiki. I nga wahi e mahana ana i te ri, ka haere kite nanau tuna, ka herea te matau ki tematikara o te ringa kei paheke atu ; ka liurihuria nga konatu o te nwa, no ka tupono pu kite tuna —o haere ana ano nga ringa, ehara ! hopu pu, tahuri rawa ake, kua oti te huki ki te talia o te/ahi. l'o maha, he mea ano ka wiki maha, hcioi nei te kai o te tangata haere, he Toretorc e piri ana i te kamaka; he korau te kinnki, he mea tiki kite ngahere ite manowhenua; otiio, he mea ano ekore te korau e kitca. . [Kei muri te roanga.]

* Tokoma nun tsnr.-nin Maori me wlmnmi kci Kawuiiri c mm i touci walti.