KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hurai 19, 1849.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 15, 19 July 1849, Page 1

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hurai 19, 1849.

Ono ana te ao katoa kite rere atu ki Kareponia. Kua paku ki nga whenua katoa nga rongo o te koura o taua wahi. Tenei te hurihuri nei te whakaaro o nga ; Iwi o Oropi, o Aliia, o Awhirika, o Mai rikena. Kua tu-a-porangi te tangata i i te hiabia nui kia whiwbi kite koura. '■ Tenei te popo nei te tangata kite koura mona—tenei te rere nei te mano tini ki i te whai i te koura, i te Tuarake, i te Tonga, i te Marangni, i te Tuauru. Kkore raia te koura o Kareponia e korerotia ; otiia, i nga wahi e torutoru ana te tangata i reira, e whiwhi te hunga haere ki reira kite nui o te koura, tena > ko tenei, kua mano tini oneone te tanga- ■ ta ki taua wuhi, ekore pea e tu. , Ekore matou e niaumau i to korcro ki ' te pupuri i te hunga e hiahia ana kia ' linere ki taua wahi; e wliiwhi rnnei ra- ■ t/>u, kahore ranei. Ko to matou tenei e hiahia nei—kia whiwhi nga tangata nian--1 ri, ki tctahi o nga koura i whanatti ai to Pakeha ki tawhiti rapu mai ai.

Te mea i paingia ai to koura koia tenci—kua wailio e te tangata hei lioko kai, lici lioko kakaliu, mc era atu mea i te ao ; rokohangn ilio e iti ana, i mua ai, taua mea, ki nga walii katoa o te ao. Ma he mea, kiliai i karangatia e te tangata hei hokohoko, ekore ano te koura e meinga lie mea nui. Engari ano to' rino i te koura, ta te mea, lie tini ke nga mcatanga ote rino; ko te tini ote mea e lianga ana ino te wliare, mete tini o nga mea fiei lianga 1110 te kaipuke, lie rino, tena ko te koura, kaliore kau ona walii. Ekore ia e penei mete waro e talmna nei ka maliana te tangata, a, ka maoa tana kai. Engari, ko te whiwhinga o te tangata ki (e koura, ka liokoa atu, a, ka riro mai te kai, me era mea e paingia ana. Na e takoto noa ana taua me a,to. koura kite hunga rapu atu. He alia te'ki-ainga paroo te ringa i taua mea aua kalia te tangata kite malii—ki te ngaki whenua, kite wliai wahie, kite alia noa, ki tc aim noa. " Tera tetalii Arepa," e ai ta nga iwi nolio kite talia marangai o te ao, " o whakawhiti ana i nga raorao oncpu o ia \yalii; lie tokomalia nga lioa haere, na tcalia ranei, ka motu ke ia i ona hoa liacre, a, olio rawa nga whakaaro, tu ana, ko ia anake: lie noa ia ki taua walii arakoro t Po noa i te liaerenga kautanga kiliai puta, pa noa tc hiakai, tc liiainu; kite noa ia i tetalii putea e takoto mai ana i runga i nga onepu, purenarcna aua. Ka almarcka te ngakau o te tangata ra i tana kitenga atu i taua mea ; ka reia atu e in, no te niaunga kitcputca. holioro tonu te haeliae kia puare. Puare kau ano i a ia, wliiua ana, me ko te taunga atu; hore he ngoi ona i konei, kit tinia o te pouri, a, ka liiea iho,' He koura —lie koura kau! Ka mea au lie Rate I' Oliia mei kitea taua walii putea koura i muamua atu, kna manawpa ia ki tana mea nui, a, ekore ano e tukua o ia mo taua kai reka. mo te Rate, ahakoa rua te kau o nga walianga kemara." Kia rongo koutou, lif hua rakau to Rate; lie mea wliakapaka. E meinga aua, ko tc kai rcku rawa ia o nga Arepa. Ko ta raton wliakakitenga teiiei i ie pai ake o tera kai i te koura, ua ngaua noatia te tangata e to hiakai, i waenga koraha. Kia malia pea nga Rate ka makona te hunga wliai atu i nga koura o Kareponia. Kite kaliore lie Rate, ka hialiia aua lickc ki nga kai e wlmkatupuria nontia ana ki Niu Tireni nci, hei >utu mo a ratou para koura. Ko tc wa teuci hei mahi mo tatou o konei—ko te wa tenei e wliiwhi ai tatou ki etalii o nga koura e keria mai nei, me whakakotaliitia aua te wli ikaaro kite whakatupu ite kai, kite tangotaugo hoki i era atu malii. Ko te oneono 0 enei motu, e moinona ana; ine tino taliuri ana koutou kite ngaki, ka wailio a Niu Tireni hei kai-whaugai i era atu whenua. , Kia tukua atu hei tirotiro mo koutou te korcro tito o tetalii tohunga Pakelia, o namata. Ma koutou e liurihuri nga tikanga o roto, no te mea hoki, he kupu whakarite ia. "Tera tetalii tangata ngaki whenua, tata pu ana ki tona henionga. Karangatia ana e ia ana tama tokorua ki tana aroaro ; ko nga kupu enei o tona poroporoakitanga ki a raua:—" E aku tama I Kaliore kau aku rawa e wliakarere ai 1110 korna; heoi nei taku mea hei wliakatattt mo korun. ko taku walii mara; oliia, he taonga to roto i te mara, e ora korua i tera, a, taka noa ki tc wnlii e neliua ai korua " Ka puta nga kowha oto raua matua, ka mate ia. Muri iho o tona 111ateugn, ka taliuri atu tokorua kite rapu i te taonga i korerotia e to raua Matua. Te punga kite keri, tu tonu nga ra, roa 110 a ; liorc lie paku oneone i toe te keri; " iloro oto whonna ka kitea ki runga ra 1" Rapu, rapu, rapu, a, te kitea taua taouga 1 meinga cto raua matua. Tu kaliunga

i kaliii ni ngn mea i whakatokin e raua, i ngn lmnga o te ngawari, ngakongako noa nga keretu; te ohonga i oho ni te kai, aue! me he mea ringiringi ki wacnga. To liokonga o aua mea wliakatupu—to katoa mai te rawa o nga I;ai hoko ; no konci, ka kitea o aua taitalnariki, ko te taonga tera i korerotia e to ■ raua matua i tana hekcngn ; matau touu rawa kite ahuwhenua, whiwhi noa ki to taonga i to raua malii nana." E nga tangata maori, kua waiho iho tetalii liiara ki a koutou c o koutou Hiatal; a, e takoto ngaro ana i roto i taua mora nga taonga whakahara—nga taonga ranea tonu. Me aril ana koutou i nga tikanga o te hunga tokorun i te korcro tito kua tukua ki a koutou, ka pcra ano me raua, liua tonu mai te taonga. Ko to koutou holioro kite tango i nga l itenga e akona atu nei e o kontou boa, lie whakaavonga ngakau. No konei koa te pai o o koutou hoa ki to a!co i a kou ton ki nga mea mo te tinann, ki nga mea mo te wiiirua. Kahirahi tonu koutou ki te taiigo i nga ritenga maka atu ; kin pena tonu .ia te pai. Kua wltni walti koutou i roto i nga tan tomtom. Oliia. koj te pcro kau tcna kua kahahina atu e koutou ; ko te tinanatanga, ko te hiku e iri nei ano i a matou ; engari, me toki mai era walti, ehara te mea koripiripi, me haere nui te ika. Kia ahuwhenua ki tc ngaki—ki te rui, me era mahi whenua. Me kalia ana kite mahi ka hua lini, te pata witi, me era atu pata, me tc hua rakau hoki, tinilini aua. Ko nga wahi takoto kau hei haercnga kau, liei Imerenga pirikahu mo koutou. Me kali ano koia tc raralii o nga mnra me en.i e ngakia mai na ? Kati ano koia tc torutorn o nga pata witi e ruia ana - nga kopura riwiii e patokea ana, me ena c mahia mai 11a ? Engari ano, ka tutuki tenci mara, tango atu ; ka tutuki, tango atu. Ka oti tcuci pamu, tango atu; ka oti, tango atu. Penei ckore on koutou mira huri paraoa e tu kau i tc mea korc hei Inirihanga; a, ekore oil koutou toro e hangare rawa i to koura, e rerc nei te tokomaha kite rapu liaere ;—e whakarere nei i nga lmauga, me nga kainga tupu kite aruaru haere, kaliore, tnnei tata iho. Kua tonoa nga pakeha c koutoit ki to lianga mira; e pai ana tcna. He aha i imitu pu ta koutou mahi i koiia? He aha tc liaere tonu ai ta koutou walii ? He aha koutou te mea atu kia akona, ki tc parnu, ki tc rui, 111 c era atu mahi Pnkclia, kia tika ni ta koutou whaknara i tc mira ? E whiwhi ana te tokomaha o koutou ki nga mea e whai rawa ai te tangata. H liarn ianei tenci i te mea pouri, tc hua kore mai o te rawa l:i nga tangata oke o tenci whenua. innhoki, fie 011 c momona tona oncotic ? Para nga hunt—tahia nga rahurnhu, whakatii])uria nga hua o te whenua—whakatupuria te iniki, te kni-kuri, me era atu tarit hei kai ma nga lioilio, nga kau 111 c era mea e utautaina mai nei i I'oi Hakene; a, wliaunu mai ki kouei. Me wliangninga ana tu kau, e poka ke te pai o nga kikokiko ; n, e holioro te tupu, hei hokolioko ki tc kai kcri koura 0 Kareponia, me era utu whenua. Kia tiui 110 a atu nga poaka ki tenei whenua, me wliangninga ana ; penei me tote nga kikokiko, kite kalio, me lianga ctalii hei wamu lioko atu kite rail whenua. E riro ana oil koutou koura i to paraoa; 1 to kail-tote, i te pata, i te waiti-kurti-kuruwhatii, i te kanura, i te horoi, me era atu mea. Henlia koutou te nnga ai ki to mnlii e taea ai enei mea katoa ? Pcnei ka whiwhi koutou, me ou koutou Pakeha ki aim mea ; ko nga tocnga me lioko ntu kite koura, me era atu taonga o nga iwi Ire. j V. tnkoto noa iho ana tenci—e takoto una ana to hsinga 111 ;> le pata, isio te wain •I.tiritkitniwiip.tu. ?.Ie U.iep.iiea ana he uiii'.a tarn, lu.hoi-o tonu te miutii o te kau <• tu puil.-ahu ; kit uiita mai enei ki era n;:i men e kainga K«» te mahi v/iiitji- ;i.i i to ponk" 1110 te l:el!u-:,—ko ie lianga ; a';t Ouiu o te wain | kiii;), ko tc- ;. .i, (ku.'ukuruwjiatii j 0 te wuiu kau), i;;e ei'.i ma'ii poitci, c ta.a taialia aim. Ctiia. chore tj parti,! 1 otaeta noa o ta:ata ki tenei tu mahi. i Wi'.hoLi, U:; :::ahl keikii'.ik-::!,- he ni.thi i liuJia, lite.: "mi tit u*v' ; . !;i ,'e w|i:t!:a:iro o j te :na:.a. K kaUnua |i ;; tenei '.vain ; o te aki-ranga nei o to tokomaha ; ko te tna'.ott. kuptt tenei ki a rat on e kaia anil— Uue. kiua ta koutou ritenga Icako liaere ;l ka .;:au iakonteu tenei tikanga pakehn, j mo tenei tikanga—kua whiwhi kite rawa

etahi; a, ko aua rawa kua hoakc c koutou lici hoko Mirn, liei lioko kaipukc me era atu mea e paingia ana, c manawapoporetia ana e nga Iwi ko atu kua noho ki to taumata o tc matauranga. Ekorc te Iwi penei e niatau, kite whakaliaera i nga malii kua oti nei te korcro—to hnnga pata me era atu mca pera ? E mea ana inatou e oti noa te malii penei i a koutou; no te mea, e liua ana to moni i te malii penei. He maka kau atu tenei i te kupu kotahi kin rongo kau koutou, i tcra atu mij)epa ka tohutoliungiu tc tu oneone e pai ana mo era malii: Kua nieinga kia uru kite malii nga tangatn katoa o tc ao ; rcrc ke tu malii o tctalii tangata i tetatii, almkoa rere ke tc tu o te tangata, kaliore lie tangata malii korc i te ao. Ka mea a Te I'enelia,' tctalii o nga Winita o tawalii—l tiuki a Hawiii i nga pirikaliu o tona matua i tc tumavikitanga ni; i kaha tonu tona uialii; ki tc wliakaaro ia o te hunga kuware, ka malii te tangata ka lioke te rangatiratangn; kite wliakaaro o tc hunga niatau, lie mea whakarangatira i tc tangata, tenci men tc malii. Ko tc tangata e malii tonunna.ki nga ritcngapapni,ckianatona ngakau ite linri. He mca tika kia malii te tangata; he painga ia 1110 tona liilicngaroj lie painga lioki mo tona tinana. Hekupu teuci 110 Piliopa Uoro, —" Reka katoa tc malii oti tangata, nliakoa malii o te rae, almkoa malii o te liinengaro. Kilmi a te Atua i pai kin nohonoa te tangata I No nga rarangi o tc hunga malii nga tino niatau otc ao. Kotalii, rua noa oranga o Roma i tctalii tangata i tikiua atu iaia e parau ana. Ewlm te kau o nga tau i tiaki ai a Molii i tc pirikaliu, ka . karaugalia ia liei kni wlmkaora i te Iwi o lliaraira. I whiriwhiria nga Apotoro i roto itc hunga molii—te hunga uaua kite lii ngolii. No kona ka matau au, ua mea te Atua kia whakaotia tetalii malii nioim e te tangata, ka whiriwhiria c ia te hunga kua malii noa ake, kia tika ai hoki a rutou wliakahaercnga ki nga malii c 1110tuliia ana 1110 ratou : waihoki, i roto i nga Iwi katoa, ko ratou e aru ana i ta ratou malii ake, te hunga e iri ana i runga i nga kupu wliakapai o te tokomaha."