TE KARERE MAORI. Akarana, Maehe 15, 1849.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 6, 15 March 1849, Page 2

TE KARERE MAORI. Akarana, Maehe 15, 1849.

I te Karere tuatahi i taia e matou nga korero ote maiangitanga. mete rangatiratanga o nga Iwi o Hawaii, i roto i nga tau etoru tekau. I mea iho maton i tera Nupepa, he nui nga korero ino tera Iwi humarie ! Te mea o hoki nei tc kupu ki era motu, a, e hokihokia a muri ake nei, koin tenei, —Ko to ratou whakatahuritanga kite wliakajiono ;me to ratou hikinga ake i te pouritanga, inc te he, ki to matauranga, mete pai: na nga pakelia wliakapono, lia nga pakcha wh(i,kaaro tika, me enct e ako nei i a koutou ; e tohe tahi nei mo matou, kite whakamaranga ake koutou i te kuwarctauga! Ko te timatanga o to ratou mahi, no muri tata il>o i te haerenga mai o nga mihinere ki enei motu. He pono, kua karangatia tenei mea te tangata, liei am tikanga, tikanga papai I Ko te take tenei i kake ul liga Iwi o luropi ! Ka tango tctalii, i te tikanga pai o tetahi; nawai, a—ka tango katoa, ka whiwhi katoa kite matauranga. Me he mea, ka kitea c nga Iwi o /Marino tetahi mea hou—me he mea ra nei, ka rangona to ratou matauranga ake, i era atu Iwi; ko reira pouri ai nga tohunga o livarangi, o Heamcnc, me era atu Iwi, no te mea, kihai ratou i kite wawe i ,aua mea whakamiliaro ; kia haere ai to ratou r'ongo : mo nga rongo hoki, o o ratou whenua. Ko konei ratou whakaaro ni—ka whakaaro, a —no ka kite 110 a i tetahi mea hou ! Muri ilio, ka whakaaro ho tikanga e tino pai ai taua mea i kitea ra; a, ka rahi ake i rolra to whakapainga kite tangata i whakauuia ai taua mea : i te whakapniuga kite tangata, i timata ni te haHga. Ko tetahi tenei o nga putaki, i kake ai nga Iwi. Me tohutohu koutou—

Kim kite te tQkomalia o koutou i te kaipuke mamalia. Knlioro lie kuipuke ])cnci i nga tail e wlia tukau kua paliure. I taua \vn, kiliai i atft matau ki to lianga i ngn men, liei kawe i ii in, ua lie te liau, mc te tai ; ua tu te riwlia o te moana. ,12 ngaro ana te ingoa, ote tangata i orokitca ai tc liangniiga ole mira mamalia: mira parooa, me era atu mira. Otiin, kiliai i rigaro tc ingoa o te (angatu i wlmknpaia ni te inalii niainalia : i whiwlii ai nga lwi ote ao ki tcra meanui! Ko te ingoa o tern tangata iiui, tangata pai, ko Homi Wnti: a, e nmii tonu tona ingoa ua ngaro 110 a ilio nga ingoa o nga toararalii. me nga kai-taki-taua! Kua iiui 110 a ake nga malii niamahn, i lima atu otc inentanga kite kaipuke. I tautohetoliea e nga tangata numti, te oi'okomahiriga ote kaipuke kite innmalia. 15 kore e aliei te whakaliolia i a koutou, kite wlinkaluta atu i o ratou ngnngaretanga. Ileoi tamatou e mea ntu ai—l tc tan ISI2 kotalii Puke 111amalin, (iti nci), i toia i tc awn o Tc Knrniri, Ko Henere Pere to ingoa o te rangatira nana taua puke mamaiia. Tangi ana tc ngongoro o tona lwi ki i n ia, i te toauga ai o taua puke! Ka tawaia taua rangatirn, ka meinga, lie porangi. 1 whakalie te tokamalia, ki nga painga a taua puke; i piri tonu o ratou whakanro ki nga kaipuke mnori. Kti mea ratou, hcoiauo te oranga o te puke manialm i te rerererengn i nga awn, i nga koru ; putn, ka piita kite ngaru o walio, ka pakaru! Ite tau 1807, kotalii puke 111anialia, i kiten kite awn o Iluriliana i Ainereka. I tc tan 18L2, ka kitea ki Katarangi tetalii. Hcoiano nga puke miuiiali.t ote no katoa i taua wn. I teuei walii, ite tau 1810, kua wlilwlii a Ingarangi, ii Mari;io, a Ainereka; lie mauo tini, kci era atu I<w,o te ao, (lie wliakaliaraliara elalii), n, e whakatereterea aim ki nga walii katoa o te no, hei lniliaro mo te taugata. Kua korerotia ki a koutou te huri niamalia, me tc kaipuke niainalia, kia rongo ai koutou i nga meai tupu ai te matauranga kite tangata; me nga painga katoa c aim nini ana i taua matauranga. 1 pai a Te Atua nui kia liiliiko ki nnia te matauranga o ngalwi ote talia wliakararo ote ao! Ko nga lwi ote tonga i ngaro noa ilio i tc pouri, i te lie: a, katulii, liei ka haero, kn niaea ake i taua

hinaki pouri I Ko Pen'e" Kuki to rnatau 0 ngn kai-*thakatcn}-|>nke, liana to kou- ' tou whemia'i kite— nana lioki i kite nga niotu o Hawaii, mo nga tini iiiotu o to manna ki tc tonga. I nga tau kotalii rau kiia paliure, kiliai nga tint motu e nolioia nei e te pakeha i ata rangona; ka inea tc tokomaha lie mea tito noa, te kitenga o nga tini motu i to moana. Te inea i ngaro ui ito pouri. i ts lie, a Niu Tirene, a Niu Harana, a Niu Kararonia, me era atu motu i to tonga, ,koia tenei—Kaliore o koutou kitekitonga 1 aua [\vi; i o ratou kitenga i a koutou| Me ho mea i kit a koutou e ratou, ekore ano o taea te ako, to wliakamarania, tetalii, i tetahi, 110 te mea lioki, i ririte to kouton kuaretanga; (i tino maka lioki koutou.) a, me lie mea, 1 tutakitaki koutou, kua tatau, kua hiliinga!

I pai alliowa kia 110110 takitalii te tangata i runga i nga tini motu o tc moatia ite Tonga. Na nga inalii lie o tetalii Hapu, ki tetalii, i ngaro liaere ai to tangata. Tena ko te taha whakararo o te no, he niano tuain-iuri nga tangata ; nliakoa 110 tini nga mate, hei whakalioki ilio i a ratou. 1 aim tonu te rapu i nga tikanga pai, e inaratna ai te liinengaro, c kalia ai to tinana I Muri tata iho oto L'ene Kuki taenga mai ki konei, ka nolioia a Poa Hakena, 4: to pakcha. Ka oho mil te Iwi o Mariao i taua wa : a, ka aru knton nga Iwi o luropi kite uhainga. Mau rawa ake te rongo o taua wliainga mii, e rua tekau 111 a rua o nga tau i paliuro, Kiliai nga Iwi ote tonga, i ata matauria i reira. Ko nga tangata piike-wero-tohora, me nga tangata i 110110 ki Poa Hakena hei kawe rongo. Ko te wliakaterenga ote kaipuke,.ine ona malii, kiliai i ata pai i :aua takiwa: taki 0110,. taki warn, nga inarama, hei rerenga 1110 te knipnke i [rigaratigi, ki Poa Hakena, mate 110 a ilio nga tangata ite roa kite imana. Otira, i teiici walii,i taki torn, taki wlia, nga inaraina wliiti mai te kaipiike i lngarangi, j No ka tino kahu to taone ki Poa II ikena, me tenei ki Hopa Taone—me te ronga liaere o te hua o te pirikaliu, o te lean, o te lioilio, o te nanenane, me era atu kararehe, i kawea utu i Ingavangi ka olio nga tangata o fngarangi ; a, ka whaknwhiti mai. I wliiti atu lioki nga rongo momona o te oneone, hei wliakatti()U i te witi, i te pare, i te oti> i te kapana, ite kanga, me era atu kai. Kiliai nga tangata o te whenua ake, i failure kite ngaki—engari, i toliungia e raton, hei nrnaruiiiaiiga kaingaru, kiwi, me era atu mea maka. Ko nga paenga moana i waiho, hei liiinga mo ratou. No nga ritenga kua oti te wliakatakoto e nga Iwi kua whiwlii kite matauraiiga, i whakatarea ai te kara o lngarangi ki Niu llarana, (Poa Hakena,) ki llopa Taone ; a, ka tangohia aua whenua 111011 a ake : no te mea lioki, nana, 11a lngarangi, te kitenga tuatahi. I hialiia pu a Kingi Ilori. tc toru, kia wliiti atu .011 a Iwi, ki tc ngaki i nga whenua nunui, papai hoki, i riro noa mai i lngarangi. Ka men pea koutou, he tikanga he tena ki nga Iwi ake o to whenua.— Tera ke, te whakhiiro o te tokoniaha 0 te pakeha. Kua oti te whakatakoto tetahi ture, kua karangatia taua ture, ko te ture o nga Iwi, Nokonci 1 tika ai te tangohanga o aua whenua e lngarangi ! Kiliai lioki nga tangata ake o nga whenua i ngaki, ialia ranei. I te tangohanga ai, e lngarangi, kiliai nga iwi 0 aua whenua i patua; engaji i tiakina a 1 tangohia e lngarangi he iwi mona. Me lie mea, i patua tetahi o aua iwi c tetalii Pakeha, i whakawakia, a, i whakamatea 1110 tona kohuru. I akona aua iwi kia whiwlii ai ki tc matauraiiga—kia rite tahi ai nga tikanga ki a nga pakeha i noho i roto i a ratou. c,- i nga whenua penei me to koutou, e ngakia ana te kai hei oraiiga 1111 nga tangata whenua, manga tangata alu, ekore e aliel te tango noa ito ture b nga iwi kua takoto: e kalia ana hoki nga t-mgata whenua, kite ngaki ite oneone, ki to tlaki i nga kainga. Ko to koutoii liikoinga tuatahi tenei ki to liopu i te liiatauvanga o nga iwi pakcha, ko te ngakinga i 0 koutou whenua. Ko te take tenei i mau ai to kouton motu, ine iiga motu o era atu iwi, e nolio aua i euei moana. I whakaaetia to koutou turanga ki tc ritenga o nga iwi pakeha c IngaiMiigi —i wa> knnohoia e ia ki raro i tona kara, lieitiaki 1 .1 kouton, a taea noatiate wa i whakaae 11a koutou, kia tukua " te wairua kau o te wlienua,'' ki a Wikitoria tc Kuini. No lgira koutou i whakalioa ni, i wliakatciua

ai ki nga pakelia i hialiia na, kia nolto i roto i a kotitou. Ka rongo net koutoii, no muri iho o tc nolioanga pakelia ki PoaHakena, ka 11111tauria nga tini motu, me nga wlieima o to nioana i te Tonga, e nga Ingarihi, e nga Merckaua, e nga Wiwi: n. na raton, na nga Mihinare tapu hoki c kauwhau nci i tc rongo pai ki a koutou, i takiri ai te maramatanga i tenci wnlii. fo mea i kake ai a Orope, ho niahi whai tonu i nga tikauga pai, o nga mutau i roto i nga iwi pakeha. Ale he nica i p.ihika te matauranga o tctnhi iwi pakelia i tetahi; ko reirn tino whakaputaina ai te kalia o to iwi i ktiwarc ra. kia taea ai tana pikitanga: a, no te mea hoki i wliakatntai tonu ia iwi, me ia iwi, ka inaea akc raton itc ho kite taumata whai matin, to tau mala o tc rangatiratanga. Ko nga tolninga, me nga tangata pai, o Amcreka, o Ingarattgi, i niahi tonu ki liapai ake nga iwi o Hawaii, me era atu iwi o nga motu, taea noatia c ana tohunga to whaknara ake i te he, a i tenci wnlii ka tit liga iwi o Hawaii, i rttnga i te pai, i rttnga ito whai taonga. He tokomaha nga pakelia e hiahia ana kia wliiwhi koutou ki to matauranga; n, kia lite talii to koutou tu ki to nga iwi o Hawaii. TC tika ana kia aru koutou i nga tikauga o aua iwi marie. Na, me korero ki a kou ton nga inca i whai rawa ai ratou, i \vhiwhi ai ki tc rangatiratanga. He tnalta nga korero mo Hawaii o kohikohia ite tini o te pukapuka. Ekore ia e poto i tenci tainga o te Karera Maori te aliua o aua Motu, te tu o te oneone, mete tnea whakatupu—nie nga ritcnga o tera iwi i roto i enei takiwa kua pahurc, me nga ritenga i roto i enei takiwa e haerc nci. Ko to tatou korero me tiinata i te timafanga. Ko Hanawiti tc ingoa o Pcnc Kuki mo enei motu, ko te ingoa ia o te kai tuku tikauga hi nga kaipuke katoa o te Kuini. Ko " Hawaii liei'* te ingoa maori o aua motu, ko Hawaii te ingoa o tc mea rahi o aua inotu, ko tc whanautanga ia o nga kingi. 1110 ona tiri. E tu pai ana nga motu o Hawaii, mo te hokolioko. kei tc talia raro o tc nioana marie. TC u atu aua ki reirn nga kaipuke o nga tini iwi Pakcha, ki tc hoko oranga. Kotalii tekau mania o aua motu ki tetuuga. lie toka kau eliiuii, ctoru. Ko te ivha ekore o nohoia ete tnngata. li warn nga motu rarahi. TC wlia mano niaira o Hawaii te motu rahi ake i cliiiiu. TC ono tekau niaira o Kahurawe te men iti n aua motu. ' Takiouo, takiwhitu nga wiki o rcre atu ai i Akarana ka nki aua motu. Tatakirua to wiki i te n-ronga atu i Karcwania ka 11 ki Hawaii. TC tata ana aua motu ki tc paenga nioana o Ainerekn, ki tc taha auru-ma-raro. 15 tata ana lioki ki nga wlienua o Ruliana, ki Hapane, ki I laina, ki nga motu Piripiana. Pai rawa tc tunga o aua motu mo te hokolioko, no te mea he awa papai o reirn, e lata ana te kai, lie kainga huniarie. He tini nga puke wero-toliorn e whakau ana ki reira, kei paliaki tata .Hit hoki o aua motu o ratou worohanga. Ko Honoruru te tino awa o aua motu, kei te taha kite tonga o Oaliu, ko tc nolioanga ia o tc kingi me tu kawanatanga, TC korerotia ana lie taone pai kei tana wahi, lie wliare rarahi, he tini nga kailioko, ho mil tc taonga.