KO TE KARERE MAORI. Akarani, Hanuere 19,1819.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 2, 19 January 1849, Page 1

KO TE KARERE MAORI. Akarani, Hanuere 19,1819.

E hoa ma, kua whakaaturia ki a koutou te taenga mai o Tamaua ki enei motu, mete pito taenga mai o Kapene Kuku. Na, e mea ana tenei kia korerotia koutou, ki tetahi motu nui whakaharahara, e tu lata ana ki tenei modi, ara, ki Australia, ko tana lino taone nui ko Sydney, (I'oihakene) tokomaha hoki o koutou kua t'ae ki reira. luaiauci ano, na te rahi o tana niotu, kua tohatohaitia kia u ha nga wlieuua o roto, ko te mea tuatahi i nohoia, ko te tiuo mea hoki i tapa ko New South Wales ; ko te mea i nohoia i liuiri iho ka tapa ko Swan River; koto niiiri iho ko Port Philip, ko to innri rawa nei ko South Australia. I tirohia a New South Wales e Kapene Kuku i t« tan i lae tuatahi mai ai ia ki konei. K warn nga tan ki inuri, ka tangohia e lugarani hei kainga nohoanga mo nga kaia, mo era atu tangata kino i hara i nga lure, a, i meatia kia kawhakina mai ki tetahi wlicmia ke, hci itln mo a ratoti nei hara. Oliia kahoreano i malia a ratou tau ki reira. Ko te whenua i iv.k«ihanga e ratou he koraha, ka oti te inalii c ra•,tou hei tupuranga kai. Ka him noa, a ratou witi, a ratou kanga, a ratou riwai, me nga kai kaloa c lupu ake ana ite whenua. Ka nui lucre a ratou poaka a ratou naunnaiie, a ratou pirikahu, a ratou kau a ratou hoiho, me era atu kararehc katoa; no reira ka whakaavo te Kingi o lugarani, maumaii te whenua pai mo nga tangala kino anak-t, ka tuno ia i nga tangata pai, u kite inalii kia liaere ki reira uolio ai ka hoatu noa atu e ia he whenua mo ratou, ka malia ke hoki ana koha ki a ratou, ka tukua c ia he hoia hei tiaki i a ratou, me a ratou nei liangn, mano noa atu nga tangala i liarre mai i Ingaraiigi, ki reira noho ai, u, kake liaeie ana ratou i reira. Ka utaiua njra.

huruhitni o a ratou pirikarm ki liigarangi, ka utain.'i lioki a ralon ivili, ,1 ratuu pata, a ratou tilii, a ratou kai, me era atu mea u ratou ki nga tini kainga hoko ai. K kite tonu ana koutou i a ratou hoiho, kau, pirikahu, e utaina tomititi mai ana ki Akarana nei, ki Whakatu, ki Taranaki ki era atn ivalii o enei niolu. Ka utua enei kararehe, kai, huruhuru pirikalui, o nga tangata o Sydney, ki te.moni, kite paraikete, kite kareko, kite kakaliu, kite ti, kite huka, kite tupeka, ki era atu mea o tawhiti. Na, no te htianga mat lioki o te witi, o te kanga, u te poaka, o ctahi atu mea ki a koutou hei hokolioko, ka taea lioki hemoni, he paraikete, lie kakaliu, lie ti, he huka, me nga tini mea katoa o te pakeha, e koutou, kia koutou hoki te tikauga kia malm noa ake enei hanga ki a koutou, kia koutou hoki te tikangakia hua lie muni hei hoko koti, tarautete, kia inaka en;t paraikete p.iruparu, mo te moenga anake tana kakaliu, kaliore ano telalii iivi pakelia i kakaliu i tera hei kahu haerenga—na kia akona koutou ki nga tikauga e taea ai enei mea.— N.i to koutou tiikunga i te ularaiigi o to koutou oueone ki a Kuini Wikiloria, ka tuakanatia, ka teinatia koutou kite pakeha. Kihai nga pakeha i haere mai ki konei, kite muni, kite lahae, engari kite hokolioko kite whak.iako i a koutou ki nga tikauga humariro u kite nialii, kite whakamatau hoki i a koutou kite ugaki i o koutou whenua c takoto kau nei, a kia tohutoliungia koutou ki nga tikauga e nui ake ai tatou i tiga iivi katoa o tenei walii ote ao. A me mohio ana koutou ki nga tikauga whakahi o nga pakeha o liigarangi, penei kua uhakahingatalii koutou ki ta ratou tahuritairga mai kite whakate'ina, kite whakatuakana i a koutou, i tc iivi i rokohanga mai uci e ratou e kai ana i a ratou ano, a c ngaro ano i nga main katoa o te p'ouritanga, a ka waiho nei koutou hei whakataukitaiiga ma nga tangata o te ao " ko nga tangata o Niu Ti - reni nga tangata tino kino rawa o te ao nei. Ka niaha nga whenua tauhou ka nohoia e nga tithgata o liigarangi, a ka whakateinatia, ka whakatuakauatia nga tangata o ana wlianua, ki a ratou ki nga pakeha o liigarangi i noho ki runga i o ratou nei oneouc. Otira, kahore i rite te kuarctanga o nga tangata. 0 enei whenua katoa, i nohoia e nga pakeha, lie whenua ano ka ngaro rawa 113 a tangata o runga i te kuaretauga, he whenua ano ka mohio iliiti nei. Me whakauetai koutou -kite Alua 1110 ta koutou kuarctanga, nei, e hara i le kuare.'anga tangata, otira na te mea kahore koutou i akona i kn&rc ai koutou, i penci 113.1 tangata o liigarangi me koutuu i inua ai, i rite tonu ta ratou kuaretauga ki ta koutou nei otira ka akona ratou, ka mohio ki nga tikauga koia ratou i nui ake ai i nga iwi katoa o te ao. 1 haere mai nei ana tamariki ki konei kia akona hoki koutou ki tana mohiotauga i nui ai ia. K timatangia ana tc mahi o nga main katoa, ko te timatanga hoki tenei o te whakaakorauga i a koutou, nieake pea ekorc e mah:i nga tan, ko koutou kei tc whakaako mai i a, matou, i te hohuro o ta koutuu mohio. Teua ano pea nga tangata kino, whakaaro kino, kua mea mai ki a koutou, a e mea mai ana pea " e hiahia ana uga pakeha kite tango i a koutou oneone," akuanei ka whakaaturiu. hoki koutou ki nga tangata o Australia, ka-

lion: p nolio i ruuga i tc whcnuu, liei whakaponoiigatmiga mo ;i ratou korero. liponu ana kahore ralou o noho ki runga i tconeune,otir.i, na te aha, Ta tc mea lie iui ngaro rawa ratou ki to kuwarctauga, kahorc a ratmi whakaaro, kaliurc ratou « uiohio kite niahi, engari ko t<» ratou alma i alma knri,c liacre noa iho ana i runga akc o te wheima, kahorc e penei ana nie kotitou, e whakainokai ana i tana vrhciiua hei tuparanga kai ino kenton, !iei hangaiiga whare mo koutou. Whakarongo mai, kia koierolia koutou, ki to koierotauga o ngi pakeha o Ingarangi, i> Wiwi, o Anu'.ika, kite alma o enei iivi u Australia. lie iivi nga'o ra»a ki tc kuaretanga ngatangata whcmiii o Australia e haere tahanga aiia ratou, (engari ki nga taonc ka kakahu kahu, he me a ako no nga pakeha) c pania ana n ratou kohvi ki nga unconc ngangaua katoa, ko a ratou mea ivliakapaipai, he poroporo, lie ma - koi, i tc tamarikitanga ano ka whatiia tctalti o nga matai, o nga tamariki tane. ka tapaliia nga pjiiavmna e rua o tatahi toiiti o nga tamariki uahine. K kuare ana ratou, c nungero ana kite ugaki ivheuua, ko a ratou kai ha lui.i rakau, he iveri no raro no te wheima, he ifca, he karaiehe, otira, e kainga otatia ana enei.--i>'''' He kiri rakau a ratou vvaka, e . .£ui;a ana ki letahi ])ito, ki tetabi pito. • lie kiri rakau luki o ratou wharv, e rn-.ws'.U

anate noa lho, e luhera ana hoki tetahi pito me tetahi pito, ko tana roa kia kotahi ano te tangata e ngaro ki roto me ka wharoro nga waewae —koiakau te tika ota ratou tarerareratanga timata. K tomtom noa iho ana ratou, ki ruuga kite whenua tun whakaharahara, a ko te hae o nga pakeha ki a ratou i mua kua kore noa iho i te aroint. No konei ka inatau koutou, he tangata whakaaro koutou, kahore e lite te inalaii o te tangata o Australia ki . a konto-.i, pai ana koutou kite ha-iganga ate Atua, kia waihoa koutou he hoa, he tuakana, he tenia mo nga pakeha a kia ri;e toiiu ano ta koutou nliua ki ta te pakeha. Kei whakar.mgo koe ki nga tangata me ka ki mai e mca ana nga pakeha kia wlntkangaroinia koutou. Ka rite ano to koutou ahua kite ahua o nga pakeha o mint. Ka marena koutou ka marenatia hoki kite pakeha, meake kotahi ano te iwi o tatou ite aroha ite w hakaaro tahi. Meake ka wiwi taonga ka rangatira ai koutou, la te mca he iwi whakaaro tika koutou. He whenua taonga a Australia lnantnei, otira e kore e taroka nui ake a Nui Tireni i a ia. Na kia korerotia koutou kite tikanga e nui ai a konei. Pai ke atu tenei whenua i tera, momona ke atu te oneone o tenei vnotu i to tera, kahore e wera ana i te ra me tera, e nui ana hoki nga awa rcrc tonu o konei, na te kore wai hoki o reira, ka raki nga kai, ka mate nga tini karareh'e. E hoa ma, kei mca koutou i hacre mat nga pakeha o Ingarani ki konei kite whakanui i a ratou anake, otira, kite whakanui i a tatou tahi, e whakaarohia ana koutou e nga tangata pai katoa, ko ratou ano, ko ta ratou e mea ana he hokohoko he noho tika, he noho marire i waenga i a koutou e aroha atu ana ratou ki a koutou, i tc arohatanga o tetahi iwi toa ki tetahi iwi toa. I timata te tuhituhi o tenei pukapuka kia whakakitea ta matou aroha ki a koutou, kia akona koutou ki nga mea katoa c matauria ana e matou, kia kake haere ai koutou. Kua korerotia hoki koutou ki nga tangata o Hawaii i kuare noa iho i mua, a kua kake haere tenei, kua maharaharatia c nga iwi katoa ote ao. E kore ia nei a ratou tikanga e t.iea te what e koutou, e taea ano. Me whaktaro matou e kore e taea e koutou, kihai matou i lahuri kite whakaako i a koutou. Ha ka roa noa tenei korero, kia korerotia hoki koutou ki ctahi nnthi o nga kaia i kawhakina mai ki New South Wales. Tokomaha o koutou e noho mai nei ki Tokcraii,ka matau ki tenei korero. Ka rua tekstu pea nga tau ka pahure i tenei korero—ma konei hoki koutou ka inohio ai ki nga tangata kino i mca mai nei kia hacre mai kia noho ki roto i a koutou kia honnti i te he ki a koutou.

Te tANGohanga ote " Wellington." Tena ano tetahi motu ririki c tu ana ki waenga moana) e wha ranei, e rima ranci nga ran maira tana mataratanga i konei. Ko Norfolk Island le ingoa o tenci motu, na Kapene. Kuku tenei motu i kite, otira i rnkolmnga e ia kahore te tangata o runga, katahi ano te whenua pai rawa, he maunga kau, otira nui atu te momona o tana oneone. Na ka meatia tenei motu hei kainga nohoanga mo nga mea kino o nga kaia o era atu tangata hara i kawakina mai i Ingarani ki Sydnejf. Ko " Wellington" te ingoa o te kaipukc e meatia hei uta atu i a ratou ki reira hei whakahoki mai ki Sydney. Ite timatanga ote tan 1827 e rere atu ana taua kaipuke ki. Norfolk Island i Sydney, tomtom nga hoia o runga, ka nukarautia ratou e nga hcrcherc e utaina ana ka mate ratcu riro atu ana'te kaipuke i a ratou i nga herehere. E warn tekau ma toru ratou, nga tangata 1 tango i te kaipuke, ka mea ratou kia rere atu ki South America, otira no te kore wai o runga, ka tu ratou ki Tokerau kite iituutu wai. Rokohanga e ratou e rua nga kaipuke patu tohora e tu ana ki reira, ko " Sisters," ko " Hariett," nga ingoa. He tangata tawhito a Kapene Ruki te rangatira o " Sisters," e mohiotia ana ia e o konei tangata, e matau hoki ana ia ki nga tikauga o tena whenua o Australia—no konei, kahore ano i tu-noa tan kaipuke, kua matau ia he kaipuke i tangohia e nga herehere. Huna eia tona mohio, ka-lo-noa e ia a Captain Walton, te tangata i meatia e ratou he rangatira mo te kaipukc, kia haere mai ki runga ki tana kaipuke kai ai, no tana taenga mai ki runga i a te " Sisters," ka hopungia tonutia ia ka herea. Otiia ka pawera a Douglas te tangata i meatia he meti mona ki te roa o tana ngiirouga, ka hoe atu ia ki a te " Sisters," i runga i nga poti e rua, ratou katoa nga tangata o runga o cnei poti i te rakau. No te taenga kite kaipuke, ka rongo tana meti kite herenga, ka mea ia, ka kore e whakahokia mai tana rangatira, ka tahuri atu ia kite whawhai ki a ratou, no konei ka whakahokia tana tangata e Te Ruki, ta te mea i rokohanga ana tangata e nga poti e noho kuware aha kaore ano i man kite. rakan. E tangi mai ana te hail i waho o Tokerau, kahore he putanga ki waho mo taua kaipuke i nga herehcif. Ka kite nga kaipukc patu tohora, a " Sisters," a " Hariett," i tenei, ka hulia ako a ratou pu rcpo i raro, whakaturia tonutia ana pu ki runga ki a ratou nohoanga. Ka haere hoki i a Te Uuki ki uta, ka tono.ia ki etahi rangatira maori kia tahuri mai he apiti mona i tana huakitauga i te kaipuke o nga herehere, whakaae tonu mai ratou. Ka rite katoa ana mea

te mahi, ka tukua e ia lie tangata ki le puke o nga herehcre, kite ki atu kia In mai ta ratou kaipuke ki tc mea ka ralou, ka pnhia ta ratou kaipuke ki nga repo kia totohu. Ka pai te tirohanga atu ki nga kaipuke pa'i tuliura e iri ana nga kara kua whakatakotn hoki nga pu repi kite kaipuke o nga he here. Kotahi tekau ma rua nga pu repo o tahi o tetahi, e wha ran hoki nga tangata -■ ori i runga i a ratou waka, hei apiti mo tangata o ana kaipuke. Ka maro a Captain Walton ta ralou rane lira kia whawhai, ka koliikohia e ia etal, ana tangata e 0110 tekau, ka whakawhs'.' ratou kite pu, ki etahi atu rakau, ka viVi hoki nga kapa o tc kaipuke kia ki tonV wai koropupu. Ka tiniata mai te pupuhi' o nga kai patu tohora ki tana kaipuke. Kahore i ta ratou whakahokimai i whai tomij. ki nga tangata maori. I wclii ratou kei i.."" pokina ta ralou kajpuke e ehci tangata, koi. puhia tonutia aijVa't^u",/ki te pu repo kite ■• maori, aka tata. te\ waka kite kaipuke poua nga tangata 'o runga kite wai koropu, .; Tokomalia nga tangata maori i mate, i tu . wera i te wai. No te limataiiga ole pupuhi o nga kaipi. '• patu tohora, ka pupuhi ratou ki nga taiira k motu, kei ai he rcrenga ki waho mo ratou, • mutu tenei katahi ka pupuhi kite koiwi o > kaipuke ka maha nga jnata i tu ki a iakite ana herehere ka tnta ta ratou kaipiik--totohu, ka mea mai ratou me whakamulu I latou whawhai, engari inc tuku i a rati, i *. haere ki uta. Tokomaha ratou i haere k : i tana po, otira ka kawca nga tangata o ; kaipuke patu tohdta i te pouri mo a ratou h< kua mate, ka ,Unw kluiga tangata maori k hopungia aua MteWsAkia kotahi te pu h utu mo te tangata kotahi, no konei ka liupu ngia katoatia ratou, e tor\tahi nga mea i ora i riro ratou i runga i te kaipuke Amerikaua patu tohora. Ka utaiua c te Ruki, ana ki Syd ney, e iiva nga mea i ko te toenga i whakahokia ki Norfolk Isla kia noho touu ki reira a mate uoa ralou. < Kua rongo'koutou e hoa ma kite ru o 1-. neke, kei nga iVhonua katoa o te an tena me. le ru, kei stain wahi ka horomia katoatia ng taone, mauo tuauriiui nga tangata e mate. % No Mei, I8:i2, ka>ongo a Norfolk Island te ru, ka wiri katoa nga inaunga, tokonu nga tangata i hiuga, ka neke ke atu tetahi I whatu rahi, ka taugi katoa hoki nga pere. \ wehi ka raruraru nga tangata katoa, oti. mutu marire laua ru. No te mea kahore ano a Nui Tireni i milic . e te Kawana,' e nga pakeha o lugarani, maha o nga tangata kino i ' whakina kt ts'iWotk island, kia tahuti ma' , tenei motu litia noa\alou, ka he kontou I '. ratou tikanga ka tahi>ri kontou ka alaivhs [ tiaki i a ratou, ko kouiou ko nga mea e c ' era i whawhai ki a te ■•' Wellington" e ina> ana ki ta ratou alma —tenei ano tetahi korf \ No wacnga 6 Mei, IS:l(), kotahi tekau ■ . ' tahi ralou i oiua mai i Norfolk Island, i ta! ratou i te poti patu weira, ka oina mai i rnr j —evHio nga wiki ki mini, ka kitea ratou te imSaW nui c te " John Hull," he kaipi \ patu tohora no Ingarangi. Wahi iti kua in; katoa ratou, he maha hoki nga ra, kahore ai , ratou i kai i inn—ka tangohia ratou ki run' , kite kaipuke ka whangaia kite kai, no (a I ton oranga, ka tahuri ratou ki nga tanga; > whakaora i a ratou, ka tango i te kaipuke. whakauiri ctahi puta ki raro kite tangei ' te kaipuke kia totohu ia ka haere ratou l , hoa ana nga tangata o runga kia mate i t [ tohutanga ote kaipuke —ka u ratou ki ti > , motu ki Pleasant Island. Ka tangotang ralou i konei v. n'ga kaipuke patu tohora, , tahi tunu te mea i toe, ka pai rawa nga ta > i ta wheiiua o taua motu ki a ia, ka meatia \ ratou he rangatira mo ratou. Ko nga m . '. haere i taua motu kua rangona ano i mnr \ ko etahi ki Ingarangi ko ctahi ki Amcrika. . \ te tangata i meatia he rangatira i tahuri k i 3 kohuru kite patu i nga pakeha i nga tan, > whenua. Ka wcriweri nga tangata whem ana main kino, ka hopungia ia ka atiai' { taua motu kia haere i runga i tetahi kaip. e rcre ana i waho. Ka haere atu ia i koi r ka haere ki Manilla he whenua whakal •'• i huka no Pauiara. Ka main ano i ana 1 , ki kona ka hopungia, ka herea kite mI mcka, a whakamahia kite main, mete nga mekameka ki a ia.