KO TE WAKWAKANGA O MAKETU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 4, 1 April 1842, Page 13

KO TE WAKWAKANGA O MAKETU.

No te ra tuatahi o Mahi, i tamata ai te wakawa nui o Maketu, he tokomaha nga Tangata Maori me nga Pakeha, i wakaminea ki roto wa, i ki tonu ano hoki taua ware i nga tangata e wakarongo -ana, no temea hoki he wakawa nui tenei; Na, ka puta mai te Tino Kai Wakawa, ka noho, ka mea, " karangatia te herehere a Maketu," ka tikina a Maketu e te Katipa, ka tu ia kite aroaro ote Wakammenga Wakawa. Na, kawakatika a te Purua (ko te tangata tenei i wakatika mo Maketu) ka mea ia " ko ahau ano te kai korero mo te herehere, e tika ana ranei kia wakawakia tenei tangata e tatou, he tangata maori hoki?" "a, e mohio ranei ia kite ritenga o te ture o Ingarani?" Ka wakatika te Kai Korero mo te Kuini, ka ki atu, "Ae ra, e tika ana kia wakawakia, ta te mea, kua korerotia nuitia te pukapuka o te Kuini, e mea ana, kia kotahi tonu te ritenga mo nga tangata katoa o tenei motu, ahakoa pakeha, ahakoa tangata maori." Ka ki atu te Tino Kai Wakawa ka mea, he pono, e tika ana kia wakawakia. —. Ka wakaoati ano a Mita Karaka, koia te Kai Wakamaori i nga korero, a ka wakatika iaka korerotia atu

ki a Maketu te pukapiika wakapae, a ka.ui atu ki a ia, ka mea, "E Maketu! e pehea ana koe? e hara ana koe, « hara kore ana ranei ki tenei mea ?" ka ki raai a Maketu, "e hara kore ana au!" No reira, ka ki atu te Tino Kai . Wakawa ki a Maketu, kakorerotia ath ki a ia, te tikanga o te wakawakanga, a na Mita Karaka ano tenei korero i wakamaori atu ki a Maketu, muri iho ka wakaoti ano a "Te Karaka" (kaumatua) hei hoa wakamaori mo tana tamaiti, ka oti tenei ka karangatia etahi tangata tika i te wakaminenga "ko nga Kotahi Tekau ma rua"—ka wakatika a Mita Karaka, ka korero ata ki a MaketuJ-ka mea atii ki a ia "ko enei tangata tika mea"kenei Karangatia, koia enei ko nga "Tekau ma rua," hei wakarite i te tikanga o te wakawa, me he mea, ka tupato koe ki a ratou, ki tetahi ranei o ratou, mau ratou e wakakahore i a ratou e haere mai ana kite pukapuka kite oati, ki mua i ta ratou oatitanga. a ka wakarangbna au korero;" ka oti tenei, ka wakaoatitia te " Tekau ma rua," ka noho, ka wakorongo, ko ratou hei mea, e hara ana te tangata, e hara kore ana ranei: Na, ka wakatika te kai korero mo te Kuini,kakorero atu kite wakaminenga wakawa i te tikanga o tenei mahi kohuru a Maketu, ka mea, " kua tini ano nga wakapuakanga a Maketu i

tenei hara, ki tenei tangata, ki tera tangata, kua tini ano ana wakaaetanga." a-ka timata te karanga i ngaKai Titiro, ka karangatia a Hoani Papa, ka tu, ka mea ia, "He Rangatira Kaipuke ahau, i kite ano ahau i te ahi eka ana ki Motuarofeia, ka hoe atu ahau ki reira, ka tae! atu, kua pan ke te ware i te kapura, a i kite ano ahau i nga tupajMutokotoru, kotahi te kaumatua, tokorua nga tamariki, e takoto ana i rotoi te ahi, ka hoki ahau ki Kororareka, ka korero atu ki te Tino Katipa, ao ake te ra, ka hoki j ahau kiteniotu, ka tae, ka kite ano i tetahi atu tupapaku, he tangata, he mea hipoki kite paraikete mete hera, ko te matenga i motu, i timata te motunga i te kaki a puta noa ki nga ngutu, e takoto ana te tinana, e ahua moe ana, ki toku wakaaro i motu i te patiti." Na, ka wakatika a Mita Karaka, ka wakamaori atu i tenei korero a Hoani! Papa ki a Maketu, muri iho ka karangatia aTamati Paihana, ka tu, ka mea ia, " He tangata hoko ahau, e noho ana ahau ki Kororareka, e mahara ana ano ahau kite toronga ote Ware o Mataßopatana ite2o o Tihema; ite 22 oTihema ka tae atu ano ahau ki reira, ka kite i nga tupapaku tokowa, tokorua kaumatua, tokorua tamariki, ka kite ano hoki ahau i te tinana o Tamati Puru, he motunga ano kei te paparinga maui, i te taringa puta noa kite mangai; ite24 o Tihema ka haere atu ano hoki ahau ki reira, ko te tuarua tenei q aku haereuga, a ka tohutohu nga tangata nei i te Herehere, ka mea, nana a Tamati Puru i kohuru, na ka haere atu ahau ki a Maketu ka ki atu ki a ia, "He pono koia nau a Tamati Puru, ratou ko Mata ma i kohuru ?" Otira, kahore ia i kiki, a ka tdhe tonu ahau ki a ia, katahi ka ki mai a ia, "Ae ra!"—Naku ano a Tamati Puru i kohuru, he mea patu kite titahai mua i te toronga o te ware, a naku ano nga tamariki ratou tahiko te mutuawahine i patu! ko tetahi tamaiti i oma, a arumia ana ia e au, ka hopukia, ka panga iho eaui te Pari!! i kanga ano a Mata Ropatana ki au, koia ahau i kohuru

ai i a ia; e pai ana ano kia wakamatea au, hei utu." Ka wakatika a te Purua ka patai atu ki tend Kai Titiro, he maha ana patai ki a ia, a ka ki atu ; a te Paihana ki a te Purua, " Ekore aueatamatau ki nga kupu katoa ote reo maori, ekore au e mahara, i mea atu ranei kite Herehere. engaxi Jua wakina mariretia mai, hahore ranei—naku ano ia i hopu." Ka Wakatika te Kai Korero mo te KuinLka ui atu kite Kai Titiro, ka mea, " he pono koia, e rite tonu ana au kupu kite wakapuakanga a Maketu?" ka ki mai te Kai Titiro, "he pono, e rite tonu ana ki taua wakapuakanga." Na, ka ki atu tetahi o "Te Tekau ma rua" e wakarongo ana, " I korero atu koe kite Herehere ite reo pakeha ?" ka ki mai tera, •'kahore." Ka wakamaori a Mita Karaka i enei kupu ki a Maketu, kamutu, ka karangatia a Tohu, Ka ki atu a Mita Karaka ki a ia, "He tangata iriiri koe V Ka ki mai a Tohu ka mea, "Kahore." " E wakapono ana ranei koe tera ano he Atua, a e mate katoa te tangata e korero teka ana 1 a ia V " Ae ra, e wakapono ana ano ahau tera he Atua he wakamate i nga tangata wakateka katoa," Me i reira, ka oati a Tohu kia pono tonu tana korero, a ka wakatika te Kai Korero mo te Kuini kite patai atu ki a ia, ka mea "He liangatira Maori koe?" " Ae ra." "KoheatouKainga?" "KoParoa." " E mahara ana koe ki tctoronga o te ware o Mata Ropatana ?" "Ae ra no te ra horoi ware i toro ai." " Nonahea i kite ai koe i a Maketu?" " No mua i te toronga, no te Paraire." "1 tau kitenga i a ia, he hoa ano tana?" " Kahore, ko ia anake." " A i pehea atu koe ki a ia?" " I mea atu ano ahau ki a ia ekore koe e pai kia herea tau waka kite kei

ota matou? otira, kihai iaipai, no temeahe hau mii, he mahaakukorerotanga ki a ia i muri mai o tenei, otira kahore ia i kiki." Ka ui atu tetahi o " Te Tekau ma rua," ka mea " I tau kitenga i a Mar ketu i te Motu, kahore he pakeha o reira ? "He pakeha ano pea, ko Mata Ropatana, ko ana tamariki, me Tamati Puru." Ka karangatia a Tuahu, ka oati ano ia kia pono tanakorero; ka wakatika te Kai Karero mo te Kuini kite patai atu ki a ia " He Rangatira koe?" •< Ae ra." " Kei hea tou kainga?" " Kei te tahi wahi e patata ana kite Motu o Mata Ropatana." " E mahara ana koe kite toronga o tonaware?" " Ae ra." " No tehea ra i toro ai ?" ** No te ra horoi ware." " I kite koe i a Maketu V " I kite ano au i a ia." " Nonahea i kite ai koe i a ia ?" *' No te Mane, i muri iho i te toronga o te ware." " I kitea e koe ki hea?" " Ki toku kainga ano pea, nana hoki i mau mai i te peke raihi, te marara, me te wati, ki roto ki taku ware." " Kahore he maka i te peke raihi, he paru ranei, he aha ranei V* " I poke tetahi taha o te peke i te toto." " Kahore au wakaaro tupato kia Maketu?" " I tupato ano ahau ki a ia, i wakaaro hoki au tenei pea tetahi tangata kua patua e ia." " Kahore koe i rongo i te kohorutanga o Tamati Puru ?" " Kihai au i rongo i taua ra kite matenga o Tamati Puru." " I pehea au wakaaro ki nga mea e mau aha i a Maketu ?"

" I wakaaro ano ahau, no te ware i toro i te ahi.''---Ka wakatika a teturua ka patai atu, ka mea. " I kite pu koe i a Maketu e kawe ana i aua mea ki roto ki tau ware ?"■ " Kahore, na nga tangata o te Kainga i mea, na Maketu i mau mai." Ka karangatia a te Wai,ka oatiano ia kia pono tana kbrero, ka wakatika te Kai Koirero mo te Kuini kite patai atu ki a ia. " Ko hea tou kainga ?" " Ko Kororareka." «' E mahara ana koe kite toronga ate Ware?" " Ae ra." " I kite pu koe i te toronga ?" "Ae ra i reira ano ahau i te po i toro ai." ** Tokohia nga tangata i kitea e koe i taua po V " Tokowa nga tangata Maori ?" " Ko Maketu tetahi ?" " Kahore." '.' Nonahea i kite ai koe i a ia?" '• No te Turei i muri mai." " I tau kitenga i a ia kua mohio ranei koe kite matenga o Tamati Puru?" "Ae ra, kua mohio ahau tera a Tamati Puru kua mate." " Kahore a Maketu i kiki ki a koe ki tona matenga ?" w Kahore, kahore ana kupu ki au." " I tau kitenga i a ia kahore he mea i tonaringaringa?" "He mea ano ra." '* He aha koia nga mea i kite ai koeT " He peke raihi,he marara,he watu" " Na wai koia ena mea V " Na Mata Ropatana." " Na te aha koe i matau ai nana ano aua mea?" "■ Kua kite hoki ahau i aua mea i tona kainga i mua."

" He pono koia, i kite koe i ena | ■mea i te kainga o Mata Rapatana ?"' " Hepono, i kite ano au." Ka wakatika te Purua -ka mea atu ki a ia, « I -pehea tau kitenga i aua mea ?" " I kite ano ahau i a Maketu e tari ana i nga mea kite waka." " I kawea mai ena mea i hea ?" " I roto te Ware i toro."—Ka mutu ' iehei ka karangatia-a Hoanißa-Kua, ka tii, ka mea atu ia,—"He Rata ahau, -" naku ano i rapu i te tikanga o te <( matenga o Tamati Puru, he mate " noaranei, aba ranei? a i kite ano " au i nga tupapaku, he motunga ano *' kite matenga o Tamati Puru, heoi "■" te roa me tenei titaha (ka wakakiten * ( -e ia te titaha) a, tera atu ano he mo- *' tunga « tmo mate ai te.tangata.— Ka wakatika a Mitakamka, ka korerotia atu ki a Maketu enei kupu,-r-ka mutu, ka karangatia a Hoani Kingi, ka -mea ia, " toohio ana ahau kite reo maori, ko "ahau ano tetahi o nga tangata i " wakakomiti kite .tinana o Tamati •• Puru, ko ahau ano te Kai Waka- " maori o taua komiti, a i tuhituhia " katoatia nga kupu a Maketu i taua 4t Komititanga."—Ka wakatika te Kai Korero mo te Kuini ka ho atu te te pukapuka komiti ki a ia, ka mea atu, "'Nau ano tou ingoa e mau nei i tuhituhi?" Ka ki mai tera, "Naku ano."—Me i reira ka wakatika te Kai Tuhituhi o te Wakaminenga Wakawa, ka korero atu i te pukapuka wakapuakanga a Maketu nana hoki i wakapuaki mai 'kite Komiti, na, ka mutu lenei, —kua rangona hoki nga kupu katoa o tetahi taha, o tetahi talia, ka timata te Tino Kai Wakawa ka korero atu ki " Te Tekau ma rua" nga mea

katoa i korerotia, ka mea atu ki a ratou " J2 'Te Tekau ma rua' kia pono tonu "ta koutou wakaaro, kite mea wa- " kaaro koutou na Maketu ano a Ta- " mati Puru i Kohuru, ma koutou e " mea mai, kite kahore, me waka- " kahore mai ano;"—na, ka haere ke " Te Tekau ma rua" ki waho, ka komiti kia rongo ai ratou i te wakaaro o tetahi o tetahi, kia rite tahi koki te kupu, ka mutu,—ka hoki mai ano, — ka noho,—ka wakatika te Kai Tuhituhi, ka mea atu ki a ratou " E 'Te " Tekau ma rua' e pehea ana koutou, " e hara ana a Maketu ki tenei mea, " e hara kore ana ranei ?*' Ka ki atu tetahi o " Te Tekau ma rua" (ko te tangata i wiriwiria ai hei kai korero mo ratou) "E hara ana a Maketu, Nana ano a Tamati Puru i patu."— Ko te waKamutunga tenei o te wafcawakanga, heoi, ka mutu, ka hoki nga tangata ki o ratou ware, —ka ao te ra ka wakamine mai te tini o te Pakeha, o te tangata Maori ki roto kite Ware Waka^Ya, —ka noho, —ka puta mai Te Tino Kai Wakawa, ka mea atu karangatia a Maketu ka puta mai a Maketu, ka tu—ka korero Te Tino Kai "Wakawa ka mea atu ki a ia (he mea wakamaori) "£ Maketu! kua " kiia kite aroaro o tenei Wakami- " nenga Wakawa, nau a Tamati Puru " i ata kohuru marire; kua tino ra- " pua, kua tino wakakitea ano nga " tikanga o tenei mea, a—kua kite e " pono ana ano te wakapaetanga; " heoi ano te mea e toe nei ki tenei " Wakaminenga Wakawa, ko tenei " kotahi, kia korerotia te wakaritenga "o te ture, mo te kino nui waka- . " harahara kua mahia nei e koe, kate

"tMnga hoM teiteia te ture o In- " garani, e tiaki tonu ana i te oranga " o te tangata katoa o tenei Motu, ■" ahakoa ahua pakeha nga kanohi o " tetahi, ahiia oaaori oga 'kanohi o " tetahi; a me he mea ka ata ringi- ■" hia mariretia nga toto o te tangata " hara kore e te tangata kino, ka " tino wakaritea e tenei Wakaminen- " gate tino wakaritenga wakamamae "o te ture; ekore ano hoki e ora ■" te tangata kua pokea nei <ona " ringaringa ki nga toto o te tangata 14 hara kore, no te mea he tamaiti " ia, ekore ana hoki e ora no te " mea he rangatira ranei; ko te " ture e wakaritea nei e tenei Waka- " minenga Wakawa ehara i te ture " hou, kei wakaaro koe i te ture o " Ingarani anake, kahore —ko te " ture a nga Iwi katoa, ko te kupu " wakamate meake nei korerotia e " tenei Wakaminenga "Wakawa; kua " wakaetia e tou lwi ano, kua mea ■" atu hoki ratou ki a koe f Ekoroi{ piaere ki ou Tupuna !' koia ia tenei <: ko te kupu nui wakaharahara waka- " wehi nei o te ture." No reira ka korerotia kia wakamatea ia kite wahi e pai te Kawana ratou ko ona hunga komiti i te ra ano hoki e pai ai ratou, a ka meinga, " kia atawai te Atua ki tonaWairua."—J penei ano te Wakawa nui a Maketu, a i te 7' o Mahi i wakaritea te tino wakaritenga a te ture.