He Whakamaharatanga mo Takitimu Whare.

Mareikura, Issue V, 1 December 1911, Page 1

He Whakamaharatanga mo Takitimu Whare.

Ki fce Jhitica o te " Mareikura," e tama teDa koe, mete taonga a o tipuna, kua beke ata nei ratau, etabi i te ara wha nui a Taane, etani ite ara tiatia ite Toihuarewa. Ko nga huarahi tenei i wbakatakotoria e Taanenuiarangi ratau ko ooa tuakana, hei huarahi moo ratau uri i tenei ao, ko nga mea e aroha ana ki to ratau tipuna wahine, kia PapaTuanuku, ma ratau e haere ite ara whanui a Taanenuiarangi i kiia ake ra e au, ko nga mea e aroha ana ki to ratau tipuna taane, kta Rwiginui, ka kaka i te ara tiatia, i te Toihuarewa ki nga riangimaburu matahi etu lho nei; ko nga manomano, tinitim tua uriun, wbaioio, aroha ana ki to ratau tipuna kia Papatuanuku, k* heke i te ara i Tahekeroa. e hßke nei kite Munwaihou kt Rarohenga. Tena koe, kia kaha te wbakahaere, heoi fce mihi atu.

B kia ana hoki ahau. mou i tae ki nga marae o tipuna, o matua, kite torotoro haere i o tuakann, i nga morehu i mahue. ake i o ratau matua ki o ratau marae ,* ka tika tena whakaaro, ko te aroha te taonga nui, i heke mai i a Taane ratau ko ona tuakana, tae mai kia fcafcau, koia fce keto arouui i.tikiua ra e Taane ki Tikitiki-o Ranp-i, ka homai e lomatua kia Taanenuiarangi, koia te take i tu ai te tatai o te kino i tenei ao, e heke nei ki ta Reinga. E tama, kia mau kite waewae mama, kite ugakau ohaoha kite tangata, kaore te totara i tu ki fce mania, i tu ke ki roto i fce wao hei whakaruru i aia, kia pai ai tana tu, waihoki me koutou, o matau uri, kia mau te waawae mete ngakau ohaoha ki to nui, kite iti„ ma teua koutou e tu ai l te aroaro o nga iwi e heke mai nei ki o koutou marae ; ki fce kore koutou e mau ki tenei kupu, ka wbakaraua koutou i nga ia e heke mai nei, ki roto i nga iwi o fce ao, ka horaia atu te kin Maori, me fce ingoa Maori i runga i a koutou; no konei e te whanau, kia mataara, kia hihiko ta mahara i roto l te aroha kite ropine ia koutou, me a koutou tamariki, aroha ki roto i te whakaaro kotahi o te aroha ki to koutou ingoa Maori, ki to koutou kin Maori, mete wbai fconu i te matauranga e ora

! ai te tiaana me to wairaa. i roto 1 fce | aroha pono i runga 1 te raoeimarie, me Ite inanawa qui. Heoi enei kapu aku.

I te 12 o JNoema ad i haere ai matau kite Takurua, kite toro i a Nmiwa raua ko te Wairata me a laua tamariki me a raua mokopuna, ki ta tangi hoki ki nga mate o Teowai raua ko tana J mokopuna ko te Kahu o fce-Raugi. Ite 11 o nga haora ka tae matau, te mabi nui he taogi; he nui te kaha ota matau tangi. Ka mutn, ka tu mai aWi Rupe I kite maioha mai kia matau ;ka tu mai a Teoti Aporo ; ka rautu ka tu mai a Niniwa; kaah ko nga kupu korero ko i nga kupu ano o tera ahun, tae a v .u nga | maioha kia Wi Takoraua ko te Rarebau I Tukino, kua wehe atu nei raua i waei nganui i o raua iwi, ma nga raa r aa o I raua tipuna me o raua matua, etu ai ! kite manaaki ite tanga'a i runga ita | aroha. ' lie nui tona he nui to I raua pouri, mo to kore o raua e ta9 ki | te maioha ki nga wahine rauhii, manaI aki i ta tangata haere. I muri o J enei kupu ka tu atu a Whenua Rangi | takaiwaho, ahau hoki/ki te poroporoaki ! atu kia Teowai raua ko te Kahu. apiti I atu ki nga tupapaku o to nu o Waira | rapa, tae kia Wi Talo raua ko ta ; Rarehau Tukino, mo em atu tupapaku I kua wehe atu nui l ruu'ga l uya uiotu o j rua noi, kite wahi tuturu, aliakoa i a I Papa Tuanuku, i a Raogmui raiei; ka ' niutu enei kupu mihi poropowak l , ka mea atu atiau kia Nimwa raua kj te Wairafca, kaua hei ponn, h'.oi to mra \ nui me haare talau ki Taupo, ma konu | e whakarite ta ra o ba'i'd ai ta'.au, ka ! wbakaaa mai a Niniwa raua ko te Wai ' rata. I muri o tenei'takoto te tioa. ki ! mutu, ka mea miia te Wairata kia I maUiu, ka hoki loutou ka pekt atu ki : Takifcimu, mo to urupa o Tamahau ma, I kua oti e ia te wbakipa : . Ki haere ' matau, ka tae a'u ki rrira, ka kita matau l te pai oto per.afanga o te whare ake, mete oeiia'anga o nga pjupou whakairo o to u*u o nga heke ' ripi hold, pai rawa atu. 11a mea tutaki jte whatitoka ki to taiepa kupeuga a te I Pakeba nei, hei arai i to baore a fcj j raaou ki roto i te utu o te wba-e, hanaa kino ai. Te mahinga hoki i te u?upa ki te kirikiri whakikoba'u nei; tino pai j raWa atu te mahioga a Wi Rapa i taua 1

I urupa. Ka hoki mai matau ki Kerei- ; fcaone nei.

Na ha wbakaatu fcenei naku, he nui i te pouri mete aroha i pa inai ki ahau i mo Takitimu, i taku taenga ki reira. ka ! hoki taku whakaaro kite kupu a Tabarakau, e waiho Dei e tatau hei kupu korero ma tatau, " maihi whare tu ki rofco i te pa tuwatawata, he toiora, he tohu raugafcira. te na ko te maihi whare tu kite paenga maara, he k-a na te ahi;" koia tenei te aroha, mete pouri i tae mai ki au ; ka titiro oka wbakaa o kite kupu a te Kooti Rikiraogi i ki ai, i tona taenga mai ki vofco 1 taua whare, ki mea ia kia Tamahau, ko tenei whare he Hau te tanga'a mi ana e mauaaki a rofco. Ka luturu laku pomi ki to whare a aku fcuakana; kua wehe a'u ate Mamhera Rangitakaiwaho, a Hikawera, a Tamaihotua, a Tamahau, a Hoaui Racgi'akiiwaho, ki rofco i te Hopara Makaurau a to rafcau tipuna a PapaTuanuku, mahueake k > Nimwa raua ko te Waira'a, ki reira tiaki ai i taua whare, he nui te aroba. Ko t-nei whare na Hikawera raualnte Keepa Whaigapa aoa i tono kia ce Maiihe-a kia ma'eia he whare whakairo hei wbakamaba'ataaga ki to inyoa o Takitimu Waka. hei whare powbiritanga i a Te Whni raua ku Tohu Kakahi, i a te Kooti Ui.kiraugi me era a u poropit'i e wbakahaore aia i to tak) Aiua o p* ana ki to tangata me to vvhenua, nqa wba kahaere. a, kj lawhiao hei wbakaail i laua take vvhakiwa 1 nga poropiti o te motu nei, feae a r jU ki nga bangata ma au te patai, '-Ko to whea he wha-kvaro tuturu e pur,a ai te ora ki Dga i-vi o n<;a mo:u kei ta nga poropici »anei, k 'i Ca te uuvauvanga Pakuha ranei ?" Ki o;i enei tike i a raau to ata wbakaaroaro, ki whakiaetia o te Manihera e pit ana, kaati mo luahi uga rakau; ka malia uga rakau tota-a ki Wuiiiraa nuki, nqa poupou, rjga hek 1 , te ta-iu, me n°a heke npi, me era a u raka - i u tika ana ka mahia mai i rot j o Ruama hanga; ka tae mai ki Papa'Aai, ka ta'i nga tohuoga hapai tok 1 , taiai tiwa*a» \va r a, me uga tohuuga hapai loki wha» kapiri, i muri o enei ka'ahi a jo ki tango mai i nga toki tamaku, whaka aweawe i te rakoto o. rakau nei, kilabi aoo ka tau nga taopata wbakuro ki ruaga inahi ai, ko te Mokena Kohere

me ona tangata o Ngatiporou i whaka- i iro aua lakau; e ta a ana te oti ka j pa te mate kia te Manihera Ranpitakaiwaho, i mua ake o tona matenga rawa- | taoga ka mea mai ia me tae atu ate Mokena Kobere me tana teina, a Hikawera, ki tona aroaro, kia whai kupu ia i mua ake ote henga ona mabara. Ka tae a Mokena Kobere, a Hikawera, ka mea mai ate Manihera, e ta, e Wera, j teaa korua ko to taua tuakaoa taina, I tanei te whakaaro iho nei, ki nga mahi j a uga tohunga o te iwi nei o te Pakeba, | ka haramai ka rakuruku te tinana me j nga whakaaro, ka whakaheke te tinana, ka piri nga kiri rne nga uaua ki nga iwi, koia 1 tono atu ai ia korua kia tae mai; he kiiDii atu moku kia koe, e moe aku whatu, kia pai te manaaki ia te Mokena me Ngatiporou. kaua koe e haere ke i Papawai nei, e noho whakaotia to taua aitua, i na o tuakaoa me a j taua tamanki ka mahue iho i au, ko j koe bei matua. Mokena, hei konei, koi j ohooho koe, kua rite te wa moku, he wa ! to nga mea katoa, mete tangata hoki, kia oti to taua aitua ia koe i muri nei. Ka mate a te Manihera, ka oti hoki nga rakau te whakairo, ka mutu, ka hoki a Mokena me Ngatiporou ki Waiapu, 1 rauri o te hokinga o Ngatiporou ka mea a Hikawera kia mauria nga rakau kite poraka o Ngawaka a-Kupa, Kahukurawhitia, whakaara ai i aua rakau 1 mahia ra mo Takitimc, i kiia ra hei' Papawai he tuunga, ka mea a Hikawera kia Ngatimoe, kua mea mai a te Kooti Rikiraugi kia ia, me man te oha ato tuakaoa kite poraki o Ngawaka aKupe, hei matua mo te whare mete tangata. Kaore a Turei, taina o te Manihera, a Ngahui, wahine a te Manihera, a Hoani Rangitakaiwaho, taina o te Manihera, i whakaa°. Ka haere au ki Turanga, i noun i au ka haere mai nga wekdne a Hikawera, hei mau i aua rakau, ka ki a Turei Rangitakaiwaho, kite pa te ringa tangata ki runga 1 aua rakau, he whakaneke atu i Papawai nei, ka motu iaiaki te toki; ka kore e nro nga rakau nei. Ka tae ake te waea ki au i Kihipane, whakaatu ake i taua rarurau ;ka patua mai eau kite waea. ka tuhia mai hoki eau kite reta ki nga taina o te Manihera ; kaati tukua atu nga rakau' na, he ma ha aku kupu mai; ki tukua aua.rakau kia nro i a Hikawera. No te wa i tae mai ai ate Kooti Rikiraugi, ki mea a te Kooti, mei tu a Takitimu ki Papawai, kua oti te Kotabitanga o te Waipounamu, o Aotearoa. Heoi nga tmo kupu ake maku, he mihi ake naku kia Niniwa mete Wairata. WHAKAMARAMA. He whakaatu tenei ki nga iwi, me nga hapu, me o ratou rangatira taane, wahine hoki o runga i nga motu e rua aai, teua koufcou te noho mama i o

tatau marae maha, me o tatou aitua

man a, ten a koutou. Na, he whakaatu j teuei kia koutou, kua takafcu koutou nga iwi o te motu nei tae atu kite Waipounamu, kite pooti mema Maori mo tatou, hei tu l te Parernata. Na te: kupu poto kia koutou, kua mutu nga tau ma nga koroua o te ao tawhito ; ma nga tai-tamaiiki o te ao hou hold enei tau; kaati te pooti mai i nga kaapo, i nga turi, i nga pura, i nga haua ; pootitia mai ko nga tangata kakama, kua eke ki runga l nga nohoaoga o J;e inatauranga ote lwi Pakeha, penei me Timi Kara, kua eketia tenei turanga, te Minita Maori, te Pirimiacanga, pera hoki ni9 Apirana Ngata, kua eketia te mahi roia, a kua eketia te nohoanga Minita; kia pera hoki mete Rangihiroa, he kakama kite tiaki i nga take Maori, ara, nga ture epa ana mai kite iwi Maori, me o >/atau paku whenua, he tangata hoki, la nana i piki te turanga kai-whak*m;(bori, te turanga takuta ; na penei hoki me Pomare, he tangata i hoki mai i runga i te turanga uaua rawa o nga tu'aoga ote iwi Pakeha. No reira, ete iwi, kaore he painga kite kawe te tangata, nga tangata ranei, ia ratau tamariki ki nga kura whakataetae matauranga, a, ka whiwhi i te matauranga, ka ki atu, haratnai e noho me to matauranga ki ta kai puha mau, mamaku, aruhe. Kaati te baere l nga huarahi ote kuaretanga ioaianei, hoa'.u nga pooti ki nga tangata matau. ki nga mea o ra'au kaore e kai waipiro, kaore e hoko i tona memanga kite moni whakapati, tinibanga ranei.

Na. he whakaa'u ano tenei naku Ida koutou. ko te " Mareikura," kua tonoa inaianei kia whaka kamupenetia he turanga mona. e rite ai a koutou tono, kia whakaputaia i nga wiki katoa. E hoa ma, 1 whakaaro matou ko te tauira pai ma tatau, ko te tauira a to purapura ahakoa he abate kakano, te purapura ranei; he wa e tiria ai, he wa « tipu ai, he wa e whai ran ai. he wa e whai peka ai, he wa e puawai ai, he wa e hua ai, he wa e paka i a ! , he wa e tino maoa ai, he wa e whakawhait.tia ai kite wahi hei puraoga, he wa e kainga ai. e rangona ai tona reka. 1 peaei te raahara, mo to ratou taoDga, me ata piki marira, engari ko koutou, ko nga iwi e tango pepa ana, kia kaha te tango mete tuku mai l nga herem, e tu ai taua taonga o tatau, ka tono ke mai koutou kia nekehia nga putanga atu o te ptpa nei kia rua, kia toru putanpa l te ma r ama, katahi ka tukuna mai nga hereni. Na kua whakahe mai nei etahi ki tera ahua o te putanga o te pepa nei, 14 putanga i te tau kotabi, engari kia puta toou i ia wiki, kapu ki ta koutou whakaaro. Na, tera e whakaaetia taua tono i enei ra e heke mai nei. kei wehi hold koutou inaianei, ka wbalmaetia, ahalroa to mohio ake o

matau kua neke ake te taumaha o fce mahi inaiauei. Ko nga hea kua oti te tuku atu hei tango ma te taDgatae 20,000. Kei te haere atu a Whenua Mamhera, te wtita, kite touotono haere ki nga tangata kia tango hea ma ratou, timata ake ite 50 hea, tae atu kite 100 hea, kite SCO, kite ICOO hea ka mutu mai; ma ana e whakamarama atu kia koutou.